‘Εκτορας Λυγίζος: Στο θέατρο είμαστε όλοι κουρασμένοι

‘Εξω έχει ξαφνικά χειμώνα. Η βροχή είναι καταρρακτώδης και ο ήχος από το ποδοβολητό της στη σκεπή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου καλύπτει ακόμα και τη φωνή του. Όμως ο Εκτορας Λυγίζος, κυκλοφορεί απτόητος με το κοντομάνικο μπλουζάκι του. Μόλις έχει τελειώσει την πρόβα για την «Τραγική ιστορία του Αμλετ, ενός πρίγκιπα της Δανίας» – μια από τις νέες μαγιάτικες παραγωγές του θεάτρου – και βρίσκεται ακόμα κάτω από την επιρροή της δουλειάς.

Μετά τις, εις διπλούν «Βάκχες», τους «Πέρσες» και τον «Προμηθέα δεσμώτη» στρέφεται στην ελισαβετιανή τραγωδία καθώς παραδέχεται ότι βρίσκει πολλά που τον έλκουν στο είδος. «Με εξιτάρει η χρήση του λόγου της τραγωδίας, ο βαθμός της φαινομενικής απλότητας του μύθου, ο τρόπος που θίγεται η παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, η θεατρικότητα και η μουσικότητα της, η ελευθερία που προσφέρει η δομή της τραγωδίας, το πώς τα πρόσωπα εμπεριέχουν τα θέματα του έργου ή όλα συνοψίζονται σ’ έναν ήρωα» λέει και μοιάζει να μην θέλει να βάλει στοπ.

Αλλά μάλλον είναι τέτοιος τύπος. Από το 2005 – οπότε και πρωτοεμφανίστηκε στο κραταιό, τότε «Αμόρε» σκηνοθετώντας Οουεν – δουλεύει ασταμάτητα με τον προσωπικό του τρόπο που καθορίζεται από την εμμονή στη λεπτομέρεια. Στο θέατρο και στο σινεμά.

Υπήρξαν βέβαια φορές που του έβαλε φρένο η αυστηρότητα προς τον εαυτό του αλλά τα τελευταία χρόνια συνδιαλλέγεται με τις δυσκολίες των συνθηκών του να είναι κανείς Ελληνας δημιουργός. Εδώ πάντως, στη συνέντευξη μας, αφήνει τις επιθυμίες του ελεύθερες ν’ ακουστούν κάτω από τον υποβλητικό ήχο της καταιγίδας.

Σκηνοθετεί την «Τραγική ιστορία του Αμλετ, ενός πρίγκιπα της Δανίας» μια από τις νέες παραγωγές του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.

Νομίζω πως οι διασκευές δεν είναι τόλμημα· είναι οριακή υποχρέωση του καλλιτέχνη που καταπιάνεται μ’ ένα έργο. Εχοντας κάνει φιλολογική έρευνα, καταλαβαίνω πως ο «Αμλετ» είναι μια διασκευή βασισμένη σε συγκεκριμένα παλιότερα έργα είτε του Σαίξπηρ είτε αντλώντας από την «Ισπανική τραγωδία». Αναγνωρίζω πως και ο ίδιος ο Σαίξπηρ έχει σταθεί απέναντι στην ιστορία, στο μύθο και στη λειτουργία του, στην τραγωδία, στην πλοκή. ‘Αλλωστε, ο «Αμλετ» ζητάει εξ αρχής τη διασκευή λόγω τεράστιου όγκου και διάρκειας. Καταλήγοντας, λοιπόν, εκτιμώ πως η διασκευή είναι βασικό κομμάτι της θεατρικής διαδικασίας· αυτή η διαδρομή που ξεκινάει από την πρώτη φράση ενός έργου και σε οδηγεί. Επομένως, δεν μπορώ να κάνω αλλιώς από το να το διασκευάσω.

Δεν έχω εμμονή να τ’ αλλάζω όλα – έχω ανάγκη και από την ασφάλεια

Δεν ξέρω, θα μπορούσε. Ευτυχώς, έχω καταφέρει τέτοια πράγματα να μην με επηρεάζουν στη δημιουργική διαδικασία. Δεν ξέρω αν είμαι πιστός, αλλά σίγουρα προσπαθώ να αντιληφθώ το πνεύμα των έργων με τα οποία καταπιάνομαι. Κάνω λοιπόν συγκεκριμένες επιλογές έργων γιατί θέλω ν’ ανοίξω κάποιους διαλόγους.

Δεν ξέρω αν αναθεώρησα αλλά σαφώς και υπήρξαν κριτικές οι οποίες ακούμπησαν σε κομμάτια της σκηνοθεσίας τα οποία κι εγώ διαπραγματευόμουν. Εκείνες που δεν λαμβάνω υπόψη είναι όσες κριτικές δεν μπαίνουν καν στον κόπο ν’ ανακαλύψουν τον τρόπο που επέλεξα να δομήσω την παράσταση, να την εξελίξω και να την κορυφώσω. Τώρα, αναφορικά με τα εμπαθή κείμενα δεν μπορώ ν’ αντιληφθώ το βαθμό σοβαρότητας μιας τέτοιας τοποθέτησης αφού η παράσταση, το θέατρο είναι ένα παιχνίδι. Ακόμα κι εγώ που παθιάζομαι πολύ με το θέατρο το αντιμετωπίζω ως παιχνίδι. ‘Αλλωστε, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε κάποιον που θα δει μια κακή παράσταση είναι να χάσει δύο ώρες από τη ζωή του. Αν πάλι υπάρχουν κάποιοι που αντιμετωπίζουν το θέατρο ως κάτι ιερό, με την έννοια ότι πρέπει να συντηρείται απείρακτο, τι να κάνουμε;

Στο παραμικρό του. Το θέατρο είναι ιερό στο βαθμό που η διαδικασία η ίδια σου ανοίγει ένα παράθυρο να μπεις σε κάποιες περιοχές ευάλωτες ή και σκληρές – πάντως όχι καθημερινές. Την ιερότητα δεν την αντιλαμβάνομαι αναγκαστικά ως σοβαρότητα αλλά ως πνευματικότητα που επιτυγχάνεται μέσα από τη σωματική διαδικασία. Και φυσικά το θέατρο είναι ιερό και για την επικοινωνία που προσφέρει.

«Το θέατρο ή είναι δημιουργικό ή δεν είναι. Η΄ σε βάζει στη διαδικασία να ξύσεις μια επιφάνεια ή όχι, να τρυπήσεις ένα τοίχο ή όχι. Αν μου στερείται αυτή η διαδικασία είναι βαρετό» λέει.

Δεν ξέρω αν είναι θέμα τόλμης. Αλλά από την άλλη αν βαριέμαι, αν δεν καυ…, αν δεν δοκιμάζω κάποιες μετακινήσεις στον τρόπο μου αισθάνομαι πως δεν έχει αξία. Θέλω να επινοώ νέα εργαλεία. Ζούμε σε μια εποχή αρκετά συντηρητική για το θέατρο κι οπότε κάτι δοκιμασμένο μπορεί να επαναληφθεί άπειρες φορές αντί να ψάξει κανείς για κάτι άλλο. Δεν ξέρω λοιπόν αν είναι τόλμη ή απλώς ανάγκη να σεβαστείς το υλικό σου, την ομάδα που έχεις στη διάθεση σου και την κατάσταση που έχεις να διαχειριστείς. Το θέατρο ή είναι δημιουργικό ή δεν είναι. Η΄ σε βάζει στη διαδικασία να ξύσεις μια επιφάνεια ή όχι, να τρυπήσεις ένα τοίχο ή όχι. Αν μου στερείται αυτή η διαδικασία είναι βαρετό.

Παρατηρώντας με υπάρχει μια μετακίνηση που μου φαίνεται φυσιολογική. Ασφαλώς, υπάρχουν και βαλτώματα τα οποία επίσης βρίσκω απαραίτητα. Δεν έχω εμμονή να τ’ αλλάζω όλα – έχω ανάγκη και από την ασφάλεια. Απλώς κάποιες ασφάλειες μου τις εμπιστεύομαι λιγότερο κι άλλες περισσότερο.

Όχι γιατί ούτως ή άλλως είμαι μέσα κι άλλο τόσο έξω από αυτό. Πολλές φορές, μάλιστα, δυσκολεύομαι να δω το όλον και ζητάω από τους ηθοποιούς να μοιραστούμε την ευθύνη. Είμαι ο ηθοποιός που αυτοπαρατηρείται χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν αφήνομαι να παρασυρθώ κιόλας.

Εννοείται. Οι παρτιτούρες που φτιάχνουμε έχουν μια τεράστια αυστηρότητα και συνάμα μια τεράστια ανάγκη αυτοσχεδιασμού. Ακόμα και «Στο Σώσε» όπου η παρτιτούρα ήταν πιο πυκνή από το δευτερόλεπτο συνεχώς εξελισσόταν και σ’ αυτό το συμπέρασμα κατέληγα μόνο σαν ηθοποιός. Αν θέλω να είμαι καλός σκηνοθέτης, πρέπει προηγουμένως να τα έχω επιδιώξει όλα αυτά σαν ηθοποιός.

«Σαφώς και ο τρόπος μου με καθορίζει αλλά το θέμα είναι να μην περιορίζει» επισημαίνει ο Λυγίζος για το σκηνοθετικό του λεξιλόγιο.

Ναι γιατί ο Άμλετ είναι ένα πρόσωπο που έχει πάρα πολλές οδηγίες στο μυαλό του: Εχει την χριστιανική ανατροφή και συνάμα την πατρική οδηγία που του λέει «σκότωσε». Την πατρική οδηγία που ζητά εκδίκηση αλλά και προστασία για την ηθική αυτουργό, τη μητέρα του. Οδηγία για το πώς να γίνει βασιλιάς ενώ συγχρόνως είναι φιλόσοφος. Νομίζω ότι αυτή η πληθώρα φωνών τρελαίνει τον Άμλετ. Αυτό το παιχνίδι λοιπόν ξεκίνησε για μένα ως αφετηρία της ανάγνωσης.

Εξακολουθώ να βρίσκομαι σε φάση διερεύνησης. Σαφώς και ο τρόπος μου με καθορίζει αλλά το θέμα είναι να μην περιορίζει. Κάθε φορά αισθάνομαι ότι ξεκινάω από το μηδέν – ή και κάτω από αυτό – αισθάνομαι ότι δεν έχω δρόμους και τρόπους και μου παίρνει χρόνο να συνειδητοποιήσω ότι έχω δημιουργήσει μια βάση. Σίγουρα, οι σκηνοθεσίες μου έχουν χαρακτηριστικά αναγνωρίσιμα αλλά υπάρχουν κι αυτά που επαναλαμβάνονται και θέλω να εξελιχθούν.

Υπάρχουν στιγμές που αισθάνομαι ότι το θέατρο μου κάνει κακό αλλά τις περισσότερες το αγαπάω

Πως αναγκάζομαι να φέρω πολύ μπροστά στη σκηνοθετική λειτουργία ένα πολύ αυστηρό κομμάτι του εαυτού μου το οποίο τα βρίσκει όλα λάθος. Μετά μαθαίνω να συνομιλώ μ’ αυτό και να καταλαβαίνω πότε είναι υπερβολικό και πότε όχι· ή σιγά – σιγά βρίσκω ένα τρόπο χάρη στον οποίο περνάω στην ομάδα την ανάγκη για παρτιτούρα. Και παρότι οι παραστάσεις μου έχουν εμμονή στη λεπτομέρεια την ίδια ώρα υπάρχει ένα κομμάτι προβών με απολύτως άναρχους αυτοσχεδιασμούς. Εκεί ο αυστηρός εαυτός μου υποφέρει αλλά ξέρει ότι πρέπει να σκάσει και ν’ αφήσει τους ηθοποιούς να έρθουν σε επαφή με ένα βαθύτερο υλικό. Γι’ αυτό και προσπαθώ να συνεργάζομαι με ανθρώπους που έχουν αντίστοιχο βαθμό εμμονής με μένα – ώστε να απελευθερώνονται μέσα από αυτή τη διαδικασία, να καταλαβαίνουν ότι η λεπτομέρεια δημιουργεί ομαδικούς συντονισμούς και άρα πολλαπλασιασμό μιας ενέργειας.

Θέλω να πω ότι δεν είμαι πολύ αυστηρός με τους άλλους. Είμαι αυστηρός με τον εαυτό μου, όταν δεν μπορώ να επικοινωνήσω μια ενέργεια. Αυτό το κυνήγι της τελειότητας πάντως έχει ευφορία που φροντίζω να εκτονώνω μέσα στο θέατρο. Το ελέγχω.

Μα θεωρώ πως οι σκηνοθεσίες μου είναι πολύ απλές, χρησιμοποιούν πολύ βασικά υλικά του θεάτρου. Απλώς είναι πολύ πυκνά. Προφανώς και η δουλειά μας έρχεται συχνά σε συνάρτηση με τον πραγματικό κάματο αλλά όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι αυτός είναι ο τρόπος να το κάνουμε. Ακόμα κι αν χρειάζεται ένας μήνας αποθεραπείας από μια παράσταση.

Ο ‘Εκτορας Λυγίζος έχει στα σκαριά δύο σχέδια για ταινίες.

Με κανονικούς τρόπους. Με κενά σκέψης, με φίλους ή πολύ μόνος μου για να αράξω. Υπάρχουν στιγμές που αισθάνομαι ότι το θέατρο μου κάνει κακό αλλά τις περισσότερες νιώθω ότι το αγαπάω. Βέβαια λόγω των συνθηκών που δουλεύουμε δεν το πολυαγαπάω αλλά εντάξει. Είμαστε όλοι κουρασμένοι στο θέατρο. Δυστυχώς όταν αφήνεις την τέχνη να παρασυρθεί από τους νόμους της ελεύθερης αγοράς δεν ανθίζει.

Ναι. Απλώς θα ήθελα οι παραστάσεις μου να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια.

Σαν σκηνοθέτης είμαι πιο λειτουργικός στο σινεμά

Είναι αλήθεια, πως παραπήρα απόσταση από το σινεμά. Ξέρεις, το σινεμά δεν μου είναι πολύ εύκολο. Αν έχω ολοκληρώσει το σενάριο μπορώ να κινηθώ πολύ γρήγορα. Ομως, το σενάριο θέλει τόση πολλή δουλειά που νιώθω ότι δεν μου φτάνει ο χρόνος ή δεν μπορώ να ανταποκριθώ στη μοναχική γραφή. Κι είναι παράδοξο αφού σινεμά μου ταιριάζει πολύ περισσότερο καθώς έχω ακόμα μεγαλύτερη βαθμό ελέγχου στα πράγματα. Σαν σκηνοθέτης είμαι πιο λειτουργικός στο σινεμά. Πάντως, αυτόν τον καιρό μου έχει ξαναέρθει η ανάγκη να κάνω τον κινηματογράφο πραγματικότητα μου.

Ναι η δημιουργική διαδικασία έχει φτάσει σ’ ένα ικανοποιητικό σημείο αλλά επειδή είναι ένα εγχείρημα ακριβό, μου προέκυψε η ανάγκη για κάτι άλλο το οποίο θα γράψω άμεσα. Κι έτσι θα κυνηγάω παράλληλα τον «Ηγεμόνα» και το καινούργιο project.

Οχι, γιατί εξαρτάται από μένα. Πιο πολύ θέλω να αφουγκραστώ τι θέλω να κάνω. Σαφώς κι έχω επιθυμία να συνεχίσω να δουλεύω αλλά δεν με βαραίνει το αίσθημα ότι βρίσκομαι στην απ’ έξω. Ζήλια και τέτοια προφανώς ένιωσα!

Για το Φεστιβάλ Επιδαύρου θα αναθεωρήσει τη σκηνοθεσία του πάνω στο «Εσσεται ήμαρ» του Γιώργου Κουμεντάκη.

Είναι η αναβίωση της παράστασης που είχαμε κάνει στη σκηνή της Εναλλακτικής Σκηνής, το «Εσσεται ήμαρ» του Γιώργου Κουμεντάκη. Ωστόσο, θα χρειαστεί προσαρμογή της σκηνοθεσίας για τη Μικρή Επίδαυρο.

Με ενδιαφέρει πολύ το μουσικό θέατρο. Εκτός από το «’Εσσεται ήμαρ» είχαμε κάνει τον «Τροβατόρε»με την Οπερα των Ζητιάνων που ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία. Από την άλλη, δεδομένων των συνθηκών κι επειδή δεν υπάρχει η χρονική δυνατότητα ψαξίματος, μένω εκτός.

Θα ήθελα να κάνω μιούζικαλ

Ναι, με την διαδικασία της τραγουδιστής πρόβας. Γενικά σκέφτομαι κάποια πράγματα αλλά δεν ξέρω αν θα γίνουν.

Εχω αρχίσει μα κάνω έρευνα στο χώρο των κλασικών αλλά δεν έχω καταλήξει σε κάποιο τίτλο έργου. Μη γελιόμαστε πάντως, το μιούζικαλ χρειάζεται έρευνα· κανονικά μια τέτοια δουλειά θέλει 5-6 μήνες πρόβας.

Εξαρτάται. Αλλά δεν νομίζω να μου το πρότειναν.

«Πριν ασχοληθώ με την Τέχνη ήμουν λίγο δυστυχισμένος. Απ’ όσο θυμάμαι βαρετά κυλούσε το πράγμα» ομολογεί.

Αυτό ήδη το βιώνω και το έχω αποδεχθεί μ’ έναν τρόπο. Ομως, δεν θέλω να μεμψιμοιρώ. Είναι αρκετά πράγματα που θα μπορούσα να κάνω αλλά δεν πειράζει. Καταλαβαίνω ότι πολλοί άλλοι δημιουργοί βρίσκονται στη δική μου θέση.

Λίγο δυστυχισμένο. Απ’ όσο θυμάμαι βαρετά κυλούσε το πράγμα. Η Φιλοσοφική Σχολή ήταν ένα αντικείμενο που μου ψιλοάρεσε αλλά δεν είχε καμία σχέση με τη συγκίνηση που μου έδωσε το θέατρο.

Ναι ήμουν βοηθός στον Αντώνη Καλογρίδη κι αισθάνθηκα κατευθείαν σαν στο σπίτι μου. Θέλησα να καταλάβω γρήγορα το θέατρο, πήρα πολλές ευθύνες πάνω μου και φυσικά διαπίστωσα ότι μου αρέσει η σκηνή.

Ναι, αυτό είναι το βασικό θέλγητρο.

Ηθοποιός θα ‘θελα να μαι. Προφανώς και με ενδιαφέρει να είμαι σκηνοθέτης αλλά η υποκριτική είναι το βασικό εργαλείο για όλα. Εκεί αισθάνομαι περισσότερο δημιουργικός. Ένας άνθρωπος πάνω στη σκηνή.

Είναι αρκετά πράγματα που θα μπορούσα να κάνω αλλά δεν πειράζει

Νομίζω όλα με κάποιο τρόπο. Γιατί τα έκανα όλα με εμμονή και πάθος… Οι «Βάκχες» που είχαμε κάνει στο Θέατρο του Νέου Κόσμου ήταν μια πολύ απελευθερωτική εμπειρία, προφανώς η δουλειά με το Λευτέρη Βογιατζή – παρότι δεν ήταν πολύ συνειδητό τότε αλλά η παρατήρηση συστήματος ενός ανθρώπου που δουλεύει τόσο εντατικά το λόγο με καθόρισε – κι επίσης οι σκηνοθεσίες με τον Αντώνη Καλογρίδη όπου εκπαιδεύτηκα πολύ στα τεχνικά ζητήματα. Και εννοείται πως αγάπησα πράγματα που δεν είχαν καλή απήχηση.

Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Και τις ελάχιστες φορές που δεν γεννήθηκε αυτό το πάθος όλα έμοιαζαν πολύ βασανιστικά.

«Ηθοποιός θα ‘θελα να μαι. Προφανώς και με ενδιαφέρει να είμαι σκηνοθέτης αλλά η υποκριτική είναι το βασικό εργαλείο για όλα» σημειώνει.

Ναι απλώς συνειδητοποιώ ότι δεν ανατρέχω στο χρόνο αλλά σε κομμάτια που ποτέ δεν με εγκατέλειψαν.

Οι δυσκολίες που βάζω στον εαυτό μου.

Δεν αλλάζουν πολύ οι αναζητήσεις μου· απλώς αλλάζει το μυαλό και η σχέση μου με το χρόνο. Επιδιώκω μια πιο χαλαρή σχέση με τα πράγματα, προσπαθώ να κατανοήσω τους αυτοματισμούς μου, να είμαι λιγότερο αυστηρός, να θεωρητικοποιώ λιγότερο και να γίνομαι περισσότερο πρακτικός, να παίρνω λιγότερο τον εαυτό μου στα σοβαρά. Εκείνο που έχει αλλάξει μέσα μου είναι η συνειδητοποίηση του πόσο μικρή είναι η ζωή.