Μιλώντας με όρους φαντασμαγορίας, το Βερολίνο είναι η Μέκκα του θεάτρου τον 21ο αιώνα. Και ο Βασίλης Κουκαλάνι που βρίσκεται εκεί τους τελευταίους μήνες έχει κάθε λόγο να νιώθει περήφανος. Όχι μόνο γιατί οι παραστάσεις της ομάδας του, της «Συντεχνίας του γέλιου», παίζονται εκεί από τις αρχές Ιουνίου (μαζί με καλό παιδικό θέατρο από όλο τον κόσμο) αλλά και γιατί ο ίδιος είναι ο επίσημος προσκεκλημένος του Grips για την επέτειο των 50 χρόνων του∙ του θεάτρου σύμβολο στην σύγχρονη καλλιτεχνική ιστορία της πόλης. Όπως του λένε, ανοιχτά και οι Γερμανοί συνάδελφοι του η σκηνή τους έχει ανάγκη από μια δόση «ελληνικού κοινωνικού ταπεραμέντου».
Στη γιορτή για τα 50 χρόνια του Grips.
Ο πολιτικοποιημένος Ελληνοϊρανός ηθοποιός και σκηνοθέτης σαν να εκπληρώνει ένα προσωπικό του όνειρο. Το Grips, «το θέατρο που αγαπούσα από παιδί, ένα θέατρο που με διαμόρφωσε καλλιτεχνικά και κοινωνικά και φέρει και τον τρόπο που επέλεξα για να εκφραστώ και να πάρω θέση μέσω της δουλειάς μου τα τελευταία οκτώ ταραγμένα χρόνια στην Αθήνα» αναγνωρίζει στο πρόσωπο του ένα γνήσιο και άξιο τέκνο του.
Για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ίδρυση του στο τότε ταραγμένο Δυτικό Βερολίνο, ο Κουκαλάνι υπογράφει την επετειακή παράσταση «Το κενό στο φράχτη» με Γερμανούς ηθοποιούς – έχοντας μαζί του τους σκηνογράφους της «Συντεχνίας» την Αλεξάνδρα Σιάφκου και τον Αριστοτέλη Καρανάνο. Και συνάμα παρουσιάζει τις δύο μεγάλες επιτυχίες της αθηναϊκής παιδικής σκηνής με την υπογραφή του, το «Πιο δυνατός κι από το Σούπερμαν» και το θρυλικό «Μορμόλη».
Επίσκεψη του Volker Ludwig στην πρόβα του «Μορμόλη».
Κατά συνέπεια, «είναι επίσης μια αναγνώριση της κοινής μας δουλειάς και στόχευσης στην ‘Συντεχνία του Γέλιου’. Αισθάνομαι, πως μέσα από αυτή τη διαδικασία μου λύνονται κάπως τα χέρια, ίσως και η γλώσσα, αφού η ομάδα μας κερδίζει σε αυτοπεποίθηση άρα και σε προκλητικότητα». Πως αλλιώς – αφού αρχής γενομένης από φέτος – οι ανταλλαγές παραστάσεων και δράσεων μεταξύ των δυο θεάτρων, της «Συντεχνίας» και του Grips θα αποτελεί ένα συνεργατικό κανόνα.
Η παράσταση στήνεται στην μεγάλη αίθουσα της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου.
Ο «Μορμόλης» (του παγκοσμίως καταξιωμένου Ράινερ Χάχφελντ) ήταν η πρώτη παραγωγή που παίχτηκε στο Βερολίνο. Για την ακρίβεια ανέβηκε στην Ακαδημία Τεχνών∙ στην κατάμεστη Ακαδημία Τεχνών της πόλης, χωρητικότητας 500 ατόμων. Ο ίδιος περιγράφει την εμπειρία ως μαγική στη διάρκεια της οποίας παρακολουθούσε τους Γερμανούς ηθοποιούς του «Φράχτη», «να χαίρονται το λίγο λοξό ελληνικό θέαμα».
Έξοδος μετά την πρόβα με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Grips Philipp Harpain
Δεν είναι η μόνη. «Είναι πολλές, πάρα πολλές οι συγκινητικές εμπειρίες και ευτυχώς δεν συνηθίζονται» λέει. «Τα γεγονότα που ζω αυτές τις μέρες στο Βερολίνο είναι τόσο πυκνά σε συγκίνηση και δουλειά που νιώθω μια μόνιμη διέγερση. Νομίζω ένα από αυτά, που θα συγκρατήσω με μεγάλη χαρά είναι την εικόνα του Γιώργου Παλούμπη και των ηθοποιών του ‘Μορμόλη’ οι οποίοι ήρθαν να δουν την επίσημη πρεμιέρα της παράστασης που σκηνοθέτησα στο Grips. Τους έβλεπα να γελάνε και να συγκινούνται παρότι δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα…».
Τα σκηνικά φτάνουν στο Grips Podewil.
Η συνεργασία με το Grips δεν του προκαλεί μόνο βαθιά ανακούφιση αλλά τον φέρει και μπροστά σε οδυνηρές διαπιστώσεις – στη σύγκριση του με την ελληνική παιδική σκηνή. Το Grips, λόγου χάρη, επιδοτείται από το Γερμανικό κράτος με 3.2 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, γεγονός που υπογραμμίζει με συνοπτικές διαδικασίες «τον παραλογισμό των αντιφάσεων στην ωραία και κραταιά μας Ευρώπη» όπως σημειώνει ο ίδιος.
Η Συντεχνία του Γέλιου και η συνεργασία με το Πολιτιστικό Ίδρυμα του ομοσπονδιακού κράτους της Γερμανίας.
«To Grips όπως και άλλα θέατρα για νέους έχουν τη δυνατότητα να κάνουν πολλές παραγωγές, να μη φοβούνται την αποτυχία, μπορούν και επενδύουν σε δράσεις και έρευνες και να χτίζουν διεθνείς συνεργασίες και συναντήσεις. Αυτό που ίσως στην περίπτωση της ελληνικής πραγματικότητας περιέχει μια αντίφαση, είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχουν χρηματοδοτήσεις για το θέατρο για παιδιά και νέους διότι θεωρείται – με κοινή αποδοχή της θεατρικής σκηνής στην Αθήνα – εμπορικό και ιδιαίτερα ανταγωνιστικό. Δεν μπορεί, δηλαδή, να αναγνωριστεί ως μια καλλιτεχνική αξία ή ακόμα και σαν μια παιδαγωγική λειτουργία. Είναι ένα προϊόν που πρέπει να ανταγωνίζεται άλλα προϊόντα με όρους της αγοράς. Αναγκάζεται να προσπαθεί μονίμως να επιβιώσει μέσω μεγάλων διαφημιστικών και θεαματικών εκστρατειών και ακόμα, κατά περίπτωση, να δημιουργεί πελατειακές σχέσεις με το κοινό του, που στην προκειμένη περίπτωση είναι γονείς και δάσκαλοι. Ο πραγματικός διάλογος με τα παιδιά ή με την εκπαιδευτική κοινότητα μένουν δυστυχώς σε επιφανειακό επίπεδο.
Φοβάμαι ότι μέχρι να υπολογίζεται το θέατρο για παιδιά και νέους ως ένας καλλιτεχνικός θεσμός απαραίτητος για την προαγωγή της συλλογικής πνευματικής καλλιέργειας και την ενίσχυση της κοινωνικοπολιτικής συνείδησης όλων, θα κυριαρχούν στο κατεστημένο του παιδικού θεάτρου τα γνωστά ηθικοπλαστικά, ‘χριστουγεννιάτικης υφής’ και εύκολου συναισθηματισμού, παραμύθια. Ένα θέατρο που θυμίζει 19ο αιώνα» τονίζει.
Αρτι αφηχθείσα στην πόλη η ομάδα του «Σούπερμαν».
Το παραγκωνισμένο, στα μάτια της ελληνικής πολιτείας, παιδικό θέατρο δεν τυγχάνει οικονομικής αλλά ούτε και ηθικής στήριξης. Η παρουσία της «Συντεχνίας του γέλιου» στο Βερολίνο όσο και οι επόμενες συνεργασίες που θα την διαδεχθούν είναι – εννοείται – προϊόν προσωπικού μόχθου και προθυμίας από πλευράς της γερμανικής σκηνής. Η πρωτοβουλία του Grips φέρνει τη «Συντεχνία» να συνομιλεί με ομάδες από την Ινδία, την Νότια Κορέα, την Αίγυπτο, τη Γαλλία, την Ουγκάντα και να συμμετέχει στο διεθνές συμπόσιο θεατροπαιδαγωγών. Ήταν, άλλωστε, η χρηματοδότηση θεατροπαιδαγωγικής έρευνας με θέμα το δικαίωμα των παιδιών στο παιχνίδι σε ελεύθερους δημόσιους χώρους, που αποτέλεσε τη βάση για το υλικό του έργου «Το κενό στο Φράχτη».
Αυτή η παράσταση θα επισκεφθεί τον προσεχή Νοέμβριο και την Αθήνα, στο πλαίσιο της ίδιας συνεργασίας με το Grips. «Μπορούμε να δούμε αντικειμενικά ότι υπάρχει μια σχετική μοναξιά στην θεατρική πραγματικότητα της Αθήνας που σε αγριεύει λίγο» παραδέχεται ο Βασίλης Κουκαλάνι. «Αλλά ευτυχώς έχουμε παραστάσεις που επικοινωνούν δυναμικά, ψυχαγωγούν έντονα και έχουμε και το καλύτερο κοινό και συνεργό∙ τα παιδιά».
Ο Μορμόλης αφήνει το ίχνος του στο στην ανατολική πλευρά του Τείχους με το σύνθημα «Γκρεμίστε τους φράχτες παντού».
Γιατί μπορεί το υπουργείο Πολιτισμού να κλείνει τα μάτια στο καλό παιδικό θέατρο και στο παιδικό θέατρο εν γένει, αλλά ευτυχώς δεν συμβαίνει το ίδιο και με τους θεατές της Αθήνας. Η επιτυχία τόσο του «Σούπερμαν» όσο και το «Μορμόλη» – δυο παραγωγές που θα συνεχιστούν και την επόμενη χειμερινή σεζόν – επιτρέπουν στην ομάδα να αισιοδοξεί. «Ειδικά, ο Σούπερμαν έχει καταφέρει να εισχωρήσει στον δημόσιο διάλογο περί αναπηρίας και να προτείνει μια ριζοσπαστική και εναλλακτική ανάγνωση του κοινωνικού αυτού θέματος».
Πρόβα στο πάρκο Tiergarten.
Η φετινή θεατρική σεζόν έρχεται σαν κορύφωση της επίμονης οχταετούς δουλειάς της Συντεχνίας κατά την οποία «έχουμε καταφέρει να γίνουμε αντιληπτοί σε καλλιτεχνικό επίπεδο τόσο ώστε να ξεπερνάει το επίπεδο κρίσης του “παιδικού θεάτρου” όπως το καταλαβαίνουμε» όπως παρατηρεί ο ιδρυτής της. «Είμαστε κοντά στο να μπορούμε να λέμε ότι απευθυνόμαστε σε ανθρώπους οποιασδήποτε ηλικίας, φύλου, προέλευσης αλλά και τάξης. Επίσης, θεωρώ πως έχουμε καταφέρει να ακουστούμε στο επίπεδο των κοινωνικών ζητημάτων που πάντα εξετάζουμε μέσω των κωμωδιών μας, και να προτείνουμε πάντα μια εναλλακτική ανάγνωση κάποιων θεμάτων. Τέλος πιστεύω πως έχουμε κερδίσει την εμπιστοσύνη των παιδιών και του νεανικού κοινού».
Θοδωρής Σκυφτούλης, Γιώργος Κατσής, Μαρία Μοσχούρη, Τάνια Παλαιολόγου, Μιχάλης Τιτόπουλος έξω από το ξενοδοχείο τους στο Βερολίνο.
Για όσο ακόμα παραμένει στο Βερολίνο, αυτή την ανήσυχη πόλη και μητέρα της θεατρικής πρωτοπορίας, ο Βασίλης Κουκαλάνι θα συλλέγει πλήθος ερεθισμάτων. Η προσοχή του πέφτει αναπόφευκτα σε, πολιτικής βαρύτητας, πολιτιστικά γεγονότα: Στην χρονίζουσα αναστάτωση της ακέφαλης Volksbühne – μετά την παραίτηση και του τελευταίου καλλιτεχνικού διευθυντή – που συντηρεί στην πόλη ένα μαχητικό διάλογο. Η’ σε one off συμβάντα που θα θυμάται και πολύ καιρό: Όπως μια ανοιξιάτικη συναυλία από μια ορχήστρα 30 ατόμων, τα μέλη της οποίας ήταν κατά το ήμισυ ανάπηροι. «Υπήρχε μια πολυμορφία και δυναμική στην έκφραση τους που σε ξεσήκωνε. Κι ένας ακαταμάχητος αυτοσαρκασμός που σπάνια βλέπεις σε κλασσικές ορχήστρες».
