Στις «Ανθρωπότητες» του Δημοτικού Θέατρου Πειραιά οι άνθρωποι μιλούν για τις πληγές τους

Οι κουβέρτες είναι χνουδάτες, με πολύχρωμα αστεράκια. Οι τοίχοι είναι βαμμένοι γαλάζιοι και κίτρινοι. Κρεβάτια παντού. Μια κούκλα – στρουμφάκι χαμογελάει πονηρά στην άκρη μιας κουκέτας. Η τηλεόραση είναι ανοιχτή στην ΕΡΤ που παίζει το ρετρό σίριαλ «Ορκιστείτε παρακαλώ» με το Γιάννη Μιχαλόπουλο. Την παρακολουθούν, ως επί τω πλείστον, Αφρικανοί μετανάστες. Στο υπνωτήριο των Αστέγων Πειραιά, στον δεύτερο όροφο του Πύργου που στεγάζει τη δομή της Unesco, συμβαίνουν κάτι παράξενα διαλείμματα ξεγνοιασιάς. Αν είσαι διαθέσιμος κι έχεις τα μάτια ανοιχτά, θα τα διακρίνεις.

Σκίτσα των φιλοξενούμενων αστέγων της δομής από έναν επίσης ταλαντούχο άστεγο κοσμούν τον τοίχο του εστιατορίου.

Θα μπορούσες να ονομάσεις «περφόρμανς» το λόγο που σε φέρνει εδώ∙ αλλά δεν είναι. Δεν είναι καν θέατρο, δεν είναι καν τέχνη. Εκτός κι αν συμφωνήσουμε πως η συμπυκνωμένη αφήγηση μιας ζωής σε μερικά λεπτά απαιτεί πολύ περισσότερο από το κουράγιο της έκθεσης ενός κανονικού ηθοποιού στη θεατρική σκηνή. Γιατί αυτό τολμούν τέσσερις ωφελούμενοι της δομής και δύο πρώην άστεγοι – νυν πωλητές της «Σχεδίας».

Ο Μιχάλης ένας οδηγός φορτηγού με σπουδές μηχανικού αεροσκαφών στη Νέα Υόρκη. Η Άντζελα μια, πάλαι ποτέ, εκδιδόμενη τρανσέξουαλ που πλέον δουλεύει σαν καθαρίστρια, ο Νίκος ένας πρώην σχεδιαστής ρούχων που εδώ και ένα χρόνο διδάσκει αγγλικά σε παιδιά και ο άλλος Νίκος που από κατασκευαστής λιμενικών έργων είναι πια μάγειρας. Όλοι τους ομολογούν μια διαδρομή ζωής που τους οδήγησε στην αστεγία και η αλήθεια της σε στήνει ακαριαία στον τοίχο. Σημειωτέον πως στον Πύργο Πειραιά δεν υπάρχουν παράθυρα. Δεν μπαίνει από πουθενά καθαρός αέρας και φυσικό φως. Και η αλήθεια γίνεται, νομίζεις, πιο ασφυκτική.

Ο Νίκος, πρώην πωλητής της Σχεδίας και νυν μάγειρας στο νεότευκτο εστιατόριο της.

Ο Πέρης Μιχαηλίδης βρέθηκε κοντά τους, ύστερα από πρόσκληση του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά προκειμένου να οργανωθεί ένα θερινό πρόγραμμα παραστατικών δράσεων σε συνεργασία με κοινωνικές δομές της πόλης – στο πλαίσιο πάντα του φεστιβαλικού «Ανοίγματος στην πόλη». Σύντομα, ο σκηνοθέτης και ηθοποιός ‘απόλεσε’ την ιδιότητα του, συνειδητοποιώντας πως οποιαδήποτε «λογοτεχνική παρεμβολή» θα έβλαπτε την αυθεντικότητα της αφήγησης τους. «Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη κανέναν ευφάνταστο καλλιτέχνη να τους δείξει πώς να λειτουργήσουν μέσα σε μια φόρμα. Δεν ήθελα να δημιουργήσω ένα κάδρο γύρω τους, δεν ήθελα να προσθέσω υποσημειώσεις. Μόνο ν’ ακουστούν ατόφιες οι εξομολογήσεις τους σαν να τους παρακολουθεί κανείς με μια κάμερα στιλό» λέει ο κ. Μιχαηλίδης.

Το μοναδικό άνοιγμα προς το λιμάνι: Μια γυάλινη χαραμάδα στη δομή Αστέγων Πειραιά της Unesco.

Τι νόημα θα είχε άλλωστε να αντιμετωπίσεις εκείνο τον άνθρωπο που επιστρατεύει την εσωτερική του δύναμη για να ξεστομίσει πως «έβαλα τη ζωή μου μέσα σε έξι κούτες, τις φύλαξα στην αποθήκη ενός φίλου, πήρα μια βαλίτσα με ρούχα και βγήκα στο δρόμο. Και στο δρόμο για να μπορέσεις να κοιμηθείς, πρέπει να μη θυμάσαι». Αυτός ο άνθρωπος είναι ο κύριος Μιχάλης που, για μήνες, προσπαθούσε να βρει τρόπο ν’ αυτοκτονήσει. Ευτυχώς, βρήκε δουλειά στη «Σχεδία».

Η Αντζελα δέχθηκε αμέσως να αφηγηθεί την ιστορία της στις «Ανθρωπότητες».

Στο διπλανό δωμάτιο, η Άντζελα κάνει αέρα με την γαλάζια βεντάλια της ενώ θυμάται τα χρόνια της πορνείας στις βιτρίνες και τους οίκους ανοχής του Αμβούργου. Δεν είχε, λέει, άλλη επιλογή από τη στιγμή που συνειδητοποίησε – παιδί ακόμα – ότι δεν ανήκε στο σώμα του αγοριού μέσα στο οποίο γεννήθηκε. Την παρατηρείς καθώς τα σαρκώδη χείλη της σφίγγονται στην επώδυνη παραδοχή. «Το χρήμα δεν το υπολόγισα ποτέ. Θα μπορούσα να είχα αγοράσει ένα σπίτι αλλά ότι χρήματα είχα, τα έβαλα για να ανοίξω δύο στούντια (ναι, έτσι το προφέρει) στην Αθήνα. Η δουλειά δεν πήγε καλά. Σαράντα χρόνια στην πορνεία και χρεοκόπησα. Πήρα το σκυλί μου και κατέληξα στο λιμάνι». Παρόλα αυτά, σήμερα, η Άντζελα δηλώνει πιο δυνατή από ποτέ. «Να τώρα που σας μιλάω θέλω να σας πω ότι μου κάνετε πολύ καλό, αισθάνομαι ελαφριά που μπορώ να τα ξαναδώ όλα αυτά χωρίς να λυπάμαι τον εαυτό μου».

Πωλητής της Σχεδίας και ο Μιχάλης.

Κανείς τους δεν επιδιώκει τον οίκτο σ’ αυτές τις λίγες κοινές στιγμές που μοιραζόμαστε. Ο κύριος Νίκος προσπαθεί μόνο να ερεθίσει το αίσθημα της αλληλεγγύης. Γιατί ξέρει πως υπάρχει. Γιατί ήταν η αλληλεγγύη που τον έσωσε από βέβαιο θάνατο σ’ ένα παγκάκι του Ζαππείου. Ήταν μια άγνωστη γυναίκα που του έδωσε κονιάκ να πιει και ζεστά ρούχα να ντυθεί, όταν κείτονταν αναίσθητος κάτω από το τσουχτερό κρύο ενός χιονισμένου πρωινού. Μια γυναίκα που ποτέ δεν του είπε ούτε το όνομα της. Παρά μόνο πως «όταν κάνεις σιωπηλά το καλό, τότε δυναμώνει»… «Η αλληλεγγύη με κράτησε κυριολεκτικά ζωντανό. Αν και από σεβασμό όσων ανθρώπων κοιμούνται εδώ» λέει και δείχνει γύρω του τα κρεβάτια, «δεν θέλω να μιλήσω για τον εαυτό μου. Η δικιά μου η ζωή είναι μια νύχτα από τη δική τους. Κάθε κρεβάτι και μια ιστορία. Ξέρετε, εγώ το επέλεξα το παγκάκι. Δεν ήθελα να ιδρυματοποιηθώ, το φοβόμουν. Ήθελα να κοιμάμαι στο δρόμο για να αναγκαστώ, να πιεστώ και να βρω δουλειά». Μετά από χρόνια ως πωλητής της «Σχεδίας», σήμερα δουλεύει ως μάγειρας στο νεότευκτο εστιατόριο της.

Τα κορίτσια του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος στην πρόβα της παράστασης τους με τίτλο «Αγάπη».

Τα λούτρινα αρκουδάκια πάνω στα κρεβάτια της δομής – όπου κοιμούνται περί τους 130 αστέγους και σιτίζονται περίπου 250 – δίνουν μια ψευδαίσθηση παιδικότητας. Μια παιδικότητα που παύει να είναι ψευδαίσθηση όταν περνάς το κατώφλι του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος.

Ένα μελίσσι από κορίτσια κατεβαίνουν με φόρα τις πέτρινες σκάλες και παίρνουν θέση για την πρόβα της δικής τους παράστασης – κι αυτή ενταγμένη στη θεματική του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, με τίτλο «Ανθρωπότητες». «Πάμε ντε!» λέει με ενθουσιασμό μια μικρή Αφρικανοπούλα και ξεσηκώνει τις συμπρωταγωνίστριες της, κορίτσια ηλικίας από 6-16 ετών από την Παλαιστίνη, τη Συρία, την Αφρική, το Λίβανο.

Το τραπέζι έτοιμο να υποδεχθεί τους ανθρώπους που περιμένουν τα κορίτσια του Ιδρύματος.

Δεν τους επιτρέπεται (βάσει καταστατικού) να μιλήσουν στους επισκέπτες αν και η δράση στην οποία συμμετέχουν θα τις βάλει σε μια διαδικασία εξοικείωσης με τους θεατές τους: Θα καθίσουν μαζί σ’ ένα γιορτινό τραπέζι, θα τους φροντίσουν σαν γνήσιες οικοδέσποινες και θα ομολογήσουν ενώπιον τους, τα όνειρα τους. Και οι δύο υπεύθυνοι της δράσης, ο ηθοποιός και δραματοθεραπευτής Γεράσιμος Δεστούνης και η εικαστικός και κοινωνιολόγος Βίλμα Ανδριώτη έχουν μακρά εμπειρία σε εργασία σε κοινωνικές δομές.

Ο πρώτος ως θεραπευτής στο τμήμα μητέρων του «18 άνω» και η δεύτερη σε δομές νεαρών προσφύγων στοχεύουν τώρα στη συνύπαρξη των κοριτσιών με τον έξω κόσμο∙ πολύτιμο αγαθό για παιδιά που κοιμούνται και ξυπνούν μέσα σε ένα ίδρυμα φροντίδας. «Ξέρουμε πολύ καλά πως η Τέχνη μιλάει για το ανείπωτο. Κι από τη στιγμή που αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν κάτω από ειδικές συνθήκες θέλουμε να έχουν την ευκαιρία να εκφραστούν, να εκφράσουν τις επιθυμίες τους. Και να δείξουν στους ανθρώπους εκτός ιδρύματος πως αυτές δεν διαφέρουν από κάθε άλλου ανθρώπου» λένε, προσπαθώντας να βάλουν σε τάξη τις ατίθασες μικρές που παίρνουν την πρόβα για παιχνίδι.

Μικρά έργα τέχνης που ζωγράφισαν τα ίδια τα παιδιά στο πλαίσιο της δράσης.

Είναι 25 από τα 88 κορίτσια που μεγαλώνουν στο ιστορικό Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα, εκεί στα πευκόφυτα ψηλά της Πειραϊκής ακτής, καθώς οι γονείς τους αδυνατούν λόγω οικονομικών ή άλλων συνθηκών να τα αναθρέψουν. «Κάθε χρόνο αναζητούμε τις δράσεις που θα φέρουν σε επαφή τα κορίτσια μας με τον κόσμο της πόλης. Κι επειδή η τέχνη είναι μέρος του χατζηκυριάκειου πολιτισμού δεν διστάσαμε να τις εντάξουμε σε μια τέτοια πρωτοβουλία. Ένα Ίδρυμα παιδιών οφείλει να είναι ανοιχτό προς την πόλη» σημειώνει η διευθύντρια του ιδρύματος τα τελευταία 12 χρόνια, Αναστασία Κατσιλιέρη.

Έξι μήνες προετοιμασίας και αλληλεπίδρασης με την τέχνη θα εκτονωθεί σ’ ένα μόνο απόγευμα (της Δευτέρας 24 Ιουνίου στις 19.30) όπου τα παιδιά θα θελήσουν να ανταποδώσουν την φροντίδα που λαμβάνουν από τους ανθρώπους του ιδρύματος. Η΄, όπως σημειώνει ο Γεράσιμος Δεστούνης, «να δείξουν και στον κόσμο έξω από το ίδρυμα τη φροντίδα που αξίζει σε κάθε παιδί να έχει».

Οδηγίες από την εικαστικό και υπεύθυνη της δράσης, Βίλμα Ανδριώτη.

Φτάνει, άραγε, ένα απόγευμα για να διατυπώσει ένα παιδί τα όνειρα του και να ακουστεί; Φτάνει ένα απόγευμα για να σταθεί εμπρός σου ένας λαβωμένος στη ζωή άνθρωπος και να αναμετρηθεί με μια δεύτερη ευκαιρία; Αναζητώντας για αυτονόητες απαντήσεις κι αφήνοντας πίσω το λιμάνι του Πειραιά – αυτό που φαινόταν μόνο μέσα από μια γυάλινη χαραμάδα του αφιλόξενου Πύργου του – συνειδητοποιείς πως δεν έψαχνες ούτε για τέχνη, ούτε για θέατρο κατεβαίνοντας να πάρεις μια γεύση από τις «Ανθρωπότητες» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.

Έψαχνες για ανθρώπους ευάλωτους και τραυματισμένους που αγωνίζονται να γίνουν πιο δυνατοί και με μεγαλύτερη πίστη στους άλλους ανθρώπους. Και πως η τέχνη είναι για όλα αυτά ένα πρόσχημα. Τις πιο πολλές φορές χρειάζεται κι αυτό.