Όψεις του ελληνικού εξπρεσιονισμού στη Δημοτική Πινακοθήκη

Αναδεικνύοντας έργα από τη Συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων, η έκθεση «Εξαιρέσεις: Όψεις του Εξπρεσιονισμού στην Ελλάδα» παρουσιάζει σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες, με κεντρική μορφή τον Γιώργο Μπουζιάνη, που εκπροσωπούν «εξαιρέσεις» ως προς το ακαδημαϊκό κλίμα που επικρατεί στην ελληνική τέχνη τον 20ό αι. και ως προς τις επικρατούσες νεωτερικές τάσεις που χαρακτηρίζουν τη γενιά του ’30.

Περικλής Βυζάντιος (1893-1972) (αριστερά): Οι άνθρωποι που γλεντούν, Τέμπερα σε χαρτόνι, 46×41 εκ. | ©ΟΠΑΝΔΑ (δεξιά πάνω): Ανησυχίες …Χρωματιστά μολύβια σε χαρτόνι, 60×49 εκ. | ©ΟΠΑΝΔΑ (δεξιά κάτω): Οι εκτός Σωματείων… , 1937, Τέμπερα σε χαρτόνι, 46×32 εκ. | ©ΟΠΑΝΔΑ

Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση σε μεγάλο βαθμό δεν έχουν ποτέ εκτεθεί μέχρι σήμερα στο σύνολό τους ή κάποια και καθόλου. Τα κυριότερα έχουν εκτεθεί μόνον αποσπασματικά, ως αριστουργήματα της Συλλογής της Πινακοθήκης, η οποία έχει πολύ νωρίς δώσει τον λόγο σε σημαντικούς καλλιτέχνες για να προτείνουν και να συγκεντρώσουν τα έργα που ανήκουν στην πόλη των Αθηνών.

Το 2018, στην έκθεση γύρω από τη θητεία του Παπαλουκά ως διευθυντή της Πινακοθήκης, παρουσιάστηκαν οι επιστολές με τις οποίες έδωσε αγώνα για να υποστηρίξει το έργο του Μπουζιάνη, του Παρθένη, του Βιτσώρη και πολλών άλλων νεότερων καλλιτεχνών. Έτσι, βοήθησε καλλιτέχνες, στήριξε ομάδες και καλλιτεχνικές συντροφιές και ανοίχτηκε σε όλες τις εκφράσεις και εικαστικά μέσα, δίνοντας ίση βαρύτητα στους ζωγραφικούς πίνακες, τα σχέδια, τις υδατογραφίες, τα παστέλ, τα χαρακτικά, τα σκίτσα, τις καρικατούρες κ.λπ.

Κούλα Μαραγκοπούλου (1916-1997) / Πλατεία Πύλου / Λάδι σε μασονίτη, 48χ65 εκ. | ©ΟΠΑΝΔΑ

Κεντρική μορφή της έκθεσης είναι ο Γιώργος Μπουζιάνης, που μαζί με τον χαράκτη Γιώργο Οικονομίδη είναι οι μόνοι που είχαν άμεση σχέση με τις ομάδες του εξπρεσιονισμού στη Γερμανία και τη Γαλλία και η επιρροή του ανοίγει ένα κύκλο νεότερων καλλιτεχνών, που θα βρουν, μέσα από τα έργα του Οικονόμου και του Τριανταφυλλίδη, δρόμους που τους απομακρύνουν από τις κυρίαρχες τάσεις του παρισινού μοντερνισμού κι ανοίγονται σε εκφράσεις πιο ρεαλιστικές κι εκφραστικές. Πολλοί από αυτούς τους καλλιτέχνες είναι ελάχιστα γνωστοί σε κοινό και κριτικούς, συνιστώντας πράγματι έναν κύκλο εξαιρέσεων, τόσο μέσα από το έργο τους όσο και μέσα από τη στάση ζωής τους, μακριά από τη δημοσιότητα.

«Η σημερινή έκθεση αφορά κυρίως έργα και προσωπικότητες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα που συμμετείχαν στα προοδευτικά κινήματα και τις καλλιτεχνικές ομάδες της εποχής, από το Σύνδεσμο Ελλήνων Καλλιτεχνών (1911-1939), το «Άσυλο Τέχνης» (1927-1929), την Ένωση Ελεύθεροι Καλλιτέχνες (1935-1940), και βέβαια την Ομάδα Τέχνη (1917-1944), που μέλη της θα ανασυγκροτήσουν, το 1950, την ομάδα Στάθμη. Όλες αυτές οι ομάδες, ενώ διεκδικούν την αναγνώριση της πνευματικής εργασίας και του δικαιώματος των καλλιτεχνών στην εργασία, δεν διεκδικούν, παρόλα αυτά, θέσεις και οφίτσια στην κρατική ή ιδιωτική νομενκλατούρα. Επίσης, οι περισσότεροι, μαζί με την ελευθερία της έκφρασης και την ανεξαρτησία από Σχολές και κανόνες, είτε της παραδοσιακής κι ακαδημαϊκής τέχνης είτε της εκάστοτε επιφανειακής μόδας μοντερνισμού, διεκδικούν την ενεργή θέση του καλλιτέχνη μπρος στην κοινωνία. Με το έργο και τη στάση τους κατόρθωσαν να συγκεράσουν τον αισθητικό και καλλιτεχνικό εκσυγχρονισμό με την κοινωνική κριτική, την αναγνώριση της πνευματικής εργασίας και τη διεκδίκηση της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης μπρος στις προκαταλήψεις της, του γούστου και της κοινωνίας» σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης Ντένης Ζαχαρόπουλος.

Γιάννης Μηταράκης (1898-1963) / Μεγαρίτισσες στo πηγάδι, 1937 Λάδι σε καμβά, 92×73 εκ. | ©ΟΠΑΝΔΑ

Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα καλλιτεχνών οι οποίοι ανήκαν στην ομάδα Στάθμη, μεταξύ άλλων, εκτός του Μπουζιάνη, των Θανάση Απάρτη, Αντωνη Σώχου, Γιώργου Ζογγολόπουλου, Άγγελου Θεοδωρόπουλου, Γιάννη Μηταράκη, Αγλαΐας Παππά, Τάκη Ελευθεριάδη, Ορέστη Κανέλλη, Βάλια Σεμερτζίδη, Σπύρου Παπαλουκά, Γιώργου Βακαλό, Γιάννη Σπυρόπουλου, Ερρίκου Φραντζισκάκη, Ελένης Ζογγολοπούλου.

Σκοπός της έκθεσης είναι να αναδείξει το ευρύ φάσμα της Συλλογής της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων, η οποία συνέλεξε με μεγάλη αυτονομία κάποιες ιδιαίτερες μορφές της ελληνικής τέχνης και έδωσε το λόγο στις «εξαιρέσεις», πιο συχνά από ό,τι στους κανόνες, και στους ίδιους τους καλλιτέχνες από την ίδρυσή της, ίσως το σημαντικότερο χαρακτηριστικό που εκφράζει το πνεύμα της.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο καλλιτεχνικός σύμβουλος της Πινακοθήκης, των Μουσείων και των Συλλογών του ΟΠΑΝΔΑ Ντένης Ζαχαρόπουλος. Η έκθεση πραγματοποιείται με την πολύτιμη συμβολή της Κάλλης Πετροχείλου, εφόρου της Πινακοθήκης, και του Κώστα Νικάκη, συντηρητή της συλλογής.