Συν + Πλην: «Οιδίπους» από τον Μπομπ Γουίλσον στην Επίδαυρο

Η μεγαλειώδης τραγωδία του Σοφοκλή – κι ένα από τα τελειότερα έργα της παγκόσμιας δραματουργίας – λειτουργεί μόνον ως θρυαλλίδα για την παράσταση του Μπομπ Γουίλσον. Και πως αλλιώς, άλλωστε, αφού στον κόσμο της αισθητικής του φαντασμαγορίας ο λόγος υποτιμάται συνειδητά και υποκαθίσταται από τη δύναμη της εκπομπής της εικόνας και τα εκφραστικά – σωματικά τοπία.

Στην, κατά Γουίλσον, απόδοση, παρακολουθούμε κατά επεισόδια και σε χρονολογική σειρά την εξέλιξη του μύθου: Η γέννηση του Οιδίποδα, του γιου του βασιλιά της Θήβας Λάιου που στέλνεται στο θάνατο για να μην εκπληρώσει το χρησμό (της δολοφονίας του πατέρα και της αιμομιξίας με τη μητέρα του). Η διάσωση του από τον βοσκό στον Κιθαιρώνα. Η υιοθεσία του από το βασιλιά της Κορίνθου, Πόλυβο. Η δολοφονία του βιολογικού του πατέρα κατά την ενηλικίωση του. Το σμίξιμο με τη μητέρα του, Ιοκάστη και η απόκτηση τεσσάρων παιδιών. Η αποκάλυψη της αλήθειας και η τύφλωση.

Το κείμενο αποδίδεται με την τεχνική της αφήγησης (κεντρικές αφηγήτριες η Λυδία Κονιόρδου και η ‘Αντζελα Γουίνκλερ) σε έξι γλώσσες (ελληνικά, ιταλικά, αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά και λατινικά) – ενδεχομένως σε μιαν απόπειρα να τονιστεί η οικουμενικότητα του.

Φωτισμός και στα δέντρα του δάσους του αρχαίου θεάτρου.

Η εξπρεσιονιστική οπτική του Τεξανού μάγου που δόνησε το αμερικανικό θέατρο στα 70’s και τον ανέδειξε σε μια από τις εξέχουσες φιγούρες της παγκόσμιας σκηνής για τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες, παραμένει ο άσσος στο μανίκι του. Η αρτιότητα των μέσων του και η εντελής επικοινωνία μεταξύ τους οδηγούν σταθερά τις σκηνοθεσίες του. Το φυσικό τοπίο της Επιδαύρου αποδεικνύεται ερεθιστικό για την όψη της παράστασης αφού ο Γουίλσον φωτίζει ακόμα και τομέτωπο του δάσους πίσω από την ορχήστρα δημιουργώντας μια υποβλητική παραμυθία. Ένας κεντρικός προβολέας που στρέφεται κατά των θεατών επιδιώκοντας, κατά διαστήματα, τη στιγμιαία τους τύφλωση συνδέεται σε βάθος με την οικειοθελή τιμωρία του ήρωα.

Κατά τα άλλα, η αισθητική προσέγγιση του Γουίλσον δεν φέρει ιδιαίτερες εκπλήξεις: Τα tableaux vivants με τα θερμά, παθιασμένα χρώματα αναδεικνύουν τις υβριδικές σεκάνς της παράστασης. Ο φορμαλισμός του βωβού κινηματογράφου, η δωρικότητα του ιαπωνικού θεάτρου, τα σατιρικά εργαλεία της παντομίμας κορυφώνονται σε ένα αψεγάδιαστο σύστημα και συλλειτουργούν στην αφήγηση της τραγωδίας – με κάποια διαλείμματα ποιητικής έμπνευσης. Εντός τους οι 15 ηθοποιοί γίνονται εκφραστές μιας ψυχρής αλλά πάντα τέλειας τεχνικής – που είτε συνειδητά είτε όχι έχει αφομοιωθεί δυναμικά από το δυτικό θέατρο.

Η Λυδία Κονιόρδου και στο φόντο ο σαξοφωνίστας Ντίκι Λόντρι.

Ηθοποιός στην ομάδα του Μπομπ Γουίλσον μεταφράζεται στην, σχεδόν, υποχρεωτική απώλεια της σκηνικής προσωπικότητας του προκειμένου να ενταχθεί στις επιταγές του άκαμπτου εξπρεσιονισμού του: Σαν φιγούρες σε κινούμενα κάδρα. Εκείνος ή εκείνοι που θα καταφέρουν στοιχειωδώς να αποδράσουν από αυτό προδίδουν το πρότερο αξιακό τους ιδίωμα στην σκηνή.

Τουλάχιστον δύο τέτοιες περιπτώσεις είχε στη διάθεση του ο «Οιδίπους»: Τη Λυδία Κονιόρδου και την Άντζελα Γουίνκλερ.

Η πρώτη μια τραγωδός με φοβερό μέγεθος, επιβεβαιώνει το εκτόπισμα της με την τοποθέτηση της φωνής της, τον έλεγχο της στάσης του σώματος – πραγματικά καθηλωτική. Η δεύτερη πολύ περισσότερο ασκημένη στο θέατρο του Μπομπ Γουίλσον καταφέρνει να μην περιοριστεί στην εικονογράφιση της αφηγήτριας της παράστασης αλλά να δημιουργεί ρωγμές ανθρωπινότητας.

Όσο για τον Μιχάλη Θεοφάνους, η εκπαίδευση του στην χοροθεατρική λειτουργία του Δημήτρη Παπαϊωάννου τον τοποθετεί με περισσή άνεση στον κόσμο του Γουίλσον. Διακριτή παρουσία στην ομάδα των «πρωταγωνιστών» και η άκρως εντυπωσιακή φιγούρα της Καγίτζ Καγιάμε.

Ο Μιχάλης Θεοφάνους ως Οιδίπους.

Η ένθεση του χορού των Αβοριγίνων από τον Γουέσλι΄Ενοχ στο μέσον την παράστασης ήταν αξιοσημείωτη. Αφενός γιατί αποδείχθηκε εξαιρετικά αναζωογονητική για τη ροή της παράστασης και αφετέρου γιατί σηματοδότησε μια τομή στα συνήθη κινησιολογικά ήθη των παραστάσεων του Μπομπ Γουίλσον που μεταφράζει τη σωματικότητα των ερμηνευτών του σε γεωμετρία. Άρρηκτα συνδεδεμένη με την προβληματική του σκηνοθέτη, η μηχανιστική κίνηση έγινε κι εδώ ο μοχλός για να λειτουργήσει αποδοτικότερα το εξπρεσιονιστικό ύφος της παράστασης. Διόλου τυχαίο που εκτός από τον Μιχάλη Θεοφάνους, στην παράσταση συμμετέχει και ο χορευτής Αλέξης Φουσέκης.

Πέραν του ότι η πρωτότυπη μουσική των Κίνα Ασμε και Ντίκι Λόντρι – ο δεύτερος βρέθηκε στη σκηνή με το υπέροχο σαξόφωνο του – θα μπορούσε να σταθεί αυτόφωτη σε ένα τζαζ κλαμπ αυτοσχεδιασμού της Νέας Υόρκης, εδώ φόρτισε συναισθηματικά (άρα και ευεργετικά) την αυστηρή κατασκευή του «Οιδίποδα».

‘Ενα ανάμεσα στα εντυπωσιακά tableaux vivants.

Η δραματουργία

Με την υπογραφή του Κόνραντ Καν, ο Μπομπ Γουίλσον διαχειρίζεται το σοφόκλειο μύθο στην πλέον απλοποιημένη εκδοχή του. Από τον Σοφοκλή αναγνωρίζουμε τα απολύτως στοιχειώδη: Ένα ημερολόγιο γεγονότων όπου τα σημαίνοντα αναδεικνύονται μόνο μέσα από την επαναληπτικότητα του λόγου – την ενίοτε βασανιστική. Ο σκηνοθέτης επιλέγει ένα από τα πιο οδυνηρά κείμενα της αρχαίας γραμματείας, για να αγγίξει διακριτικά κι ανώδυνα μόνο την επιφάνεια του.

Ο χορευτής Αλέξης Φουσέκης.

Εικονοκλαστικό θαύμα με φόντο το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου που θυσιάζει, παρόλα αυτά, το περιεχόμενο μιας εξαίσιας τραγωδίας.