Ο Νικόλας Μίχας μιλά για την παράσταση «Θηβαϊκός Κύκλος: Η καταραμένη γενιά» στο Σύγχρονο Θέατρο

Πρόκειται για μια πρωτότυπη σύνθεση των τραγωδιών «Βάκχες», «Οιδίποδας Τύραννος», «Οιδίποδας επί Κολωνώ», «Φοίνισσες», «Επτά επί Θήβας» και «Αντιγόνη» των Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη, που μιλούν για τον καταραμένο Οίκο των Λαβδακιδών που βασίλεψε στην αρχαία Θήβα.

Η τραγωδία αποτελούσε από παλιά το πιο αγαπημένο μου θεατρικό είδος. Εκτός από έργα ύψιστης ποιητικής δύναμης και διαχρονικής ουσίας, οι τραγωδίες προσφέρουν απεριόριστες δυνατότητες στους δημιουργούς να μιλήσουν στην ψυχή και το θυμικό των ανθρώπων, να καταπιαστούν με μοναδικές συγκυρίες και δυνατά συναισθήματα που φέρνουν τον άνθρωπο σε ακραίες καταστάσεις, και να εκφραστούν μέσα σε βαθιά υπαρξιακές και συγκρουσιακές περιστάσεις. Η παράσταση περιλαμβάνει τον θηβαϊκό μύθο ως μια ενιαία ιστορία, και με αφορμή τον Οίκο των Λαβδακιδών ξεδιπλώνει μια ελεγεία για την προδιαγεγραμμένη πορεία του ανθρώπου και την τρωτότητά του, ένα πολυσύνθετο μοιρολόι για τα χαμένα ιδανικά, μια μαρτυρία για την αγάπη, το καθήκον, την αυτοθυσία όσων προσπάθησαν να αλλάξουν τον κόσμο, αφήνοντας παρακαταθήκη τη σύγκρουση και τα ιδανικά τους.

Ο Οιδίποδας για μας είναι η συμπύκνωση και η έκρηξη. Η ύψιστη αγάπη και το ακραίο μίσος. Η ζωή και ο θάνατος.

Ο Οιδίποδας για μένα είναι ο Άνθρωπος. Το κέντρο βάρους μιας συγκεντρωμένης ενέργειας, η σκέψη, η νόηση, η σωματικότητα, η ύλη και το πνεύμα μαζί, στην ακραία συγκρουσιακή ζεύξη τους. Η αγωνία και ανάγκη του Οιδίποδα για γνώση, για λογική σκέψη, για επεξήγηση των πάντων, στέκει απέναντι στην τραγικότητα της ελλιπούς γνώσης ή της άγνοιας. Ως το κεντρικό πρόσωπο του έργου, η πορεία του από τη Γη στον Άδη συμπυκνώνει τη διαδρομή όλων των ανθρώπων, των ανώτερων αυτών όντων, των τόσο όμως ανήμπορων σε καταστάσεις και έννοιες που ξεφεύγουν από τα χέρια τους και τη λογική τους σκέψη. Ζει όλα τα συναισθήματά του σε ακραίο βαθμό, δεν διστάζει να καταραστεί ακόμα και τα παιδιά του, να τιμωρήσει το σώμα του, να συνδιαλλαγεί με τους ανοίκειους και να τιμωρήσει το ίδιο του το αίμα. Τυφλωμένος από μίσος, ο άνθρωπος, μπορεί να φτάσει και στις πλέον ακραίες αντιδράσεις. Ο Οιδίποδας για μας είναι η συμπύκνωση και η έκρηξη. Η ύψιστη αγάπη και το ακραίο μίσος. Η ζωή και ο θάνατος.

Ο σκηνοθέτης Νικόλας Μίχας

Η σύγκρουση σε ένα έργο, πόσο μάλλον σε μία τραγωδία, που αποτελεί το πλέον αρχετυπικό και τελειότερο είδος θεάτρου, επιτελεί τον μέγιστο ρόλο για την ολοκλήρωση μιας ιστορίας και της βίωσής της από τον θεατή. Μέσα από τη σύγκρουση γεννιούνται και παρουσιάζονται οι χαρακτήρες, οι στόχοι τους και τα συναισθήματά τους, που αποτελούν την επιτομή της υποκριτικής τέχνης και της λειτουργίας ενός δράματος. Η καταραμένη γενιά του Θηβαϊκού Κύκλου συγκρούεται σκληρά πριν κατεβαίνει στον Άδη, εκπληρώνοντας έναν σκοπό, ένα ιερό καθήκον. Η σύγκρουση αυτή είναι το στίγμα τους πριν φύγουν, το δείγμα γραφής του καθενός, η μοίρα που του αναλογεί, είναι το πού, πότε και πώς γεννήθηκε ο καθένας, το τί έχει να αντιμετωπίσει και το τί έχει να παλέψει για μια καλύτερη ζωή. Ο κάθε χαρακτήρας επιλέγει τη σύγκρουσή του, όπως ο κάθε άνθρωπος επιλέγει τον αγώνα του. Η Αντιγόνη εκφράζει με σθένος την άποψή της απέναντι στον Κρέοντα, και γι’ αυτό διώκεται, βασανίζεται και θανατώνεται, όπως κάθε μάρτυρας, σε κάθε επιοχή, που εναντιώνεται στην εξουσία για να μείνει πιστός στις αρχές και στην πίστη του.

Το μέγιστο, υπαρξιακό, ντετερμινιστικό ερώτημα που έχει απαντηθεί με πολλές προσεγγίσεις από φιλοσόφους, επιστήμονες και καλλιτέχνες, χωρίς κανένας φυσικά να έχει εδραιώσει και εξηγήσει την άποψή του ολοκληρωτικά και αμετάκλητα. Είναι νομίζω μάταιο και άκαιρο να ψάχνουμε μία τελική απάντηση σε αυτό. Αξίζει μόνο η διαδρομή ως το τέλος, οι σταθμοί και τα λάθη της, το πόσο ένας άνθρωπος μπορεί να αποφύγει τον σκοτεινό εαυτό του. Στο αρχαίο δράμα, και ιδιαίτερα στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή, ο άνθρωπος παρουσιάζεται σαν μαριονέτα στα χέρια και τη βούληση της μοίρας, της ανώτερης δύναμης, της ανεξήγητης ενέργειας που καθορίζει τα πάντα. Για να ξεφύγει από την προδιαγεγραμμένη του πορεία συγκρούεται, απαιτεί την αλήθεια, ξεπερνά τα όριά του, φτάνει στην αλαζονεία και στη συσκότιση του νου, γνωρίζοντας ότι στο τέλος θα πληρώσει το τίμημα και θα συντριβεί. Έτσι όμως μόνο μπορεί να σταματήσει την «κατάρα», τη συνέχιση της καταστροφής, έτσι μόνο θα αλλάξει τον ρου της ιστορίας. Ο πολιτισμός και η κατάκτηση της γνώσης προϋποθέτουν αυτοθυσία και αυταπάρνηση. Η ελεύθερη απόφαση του ήρωα να φτάσει στα άκρα με κάθε τίμημα, τον κάνει πρότυπο θάρρους και πίστης στις πεποιθήσεις του, εκφραστή της επιδίωξης μιας δυσεπίτευκτης ευτυχίας.

Το θέατρο εκτός από έμπνευση, απαιτεί μεράκι, αγάπη και σκληρή δουλειά.

Για μένα δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ως προς τον τίτλο που φέρει ο κάθε ηθοποιός. Θεωρώ ότι ηθοποιός σίγουρα δεν είναι αυτός που έχει τελειώσει απλά μια δραματική σχολή, αλλά αυτός που αντιμετωπίζει με σοβαρό και έντιμο τρόπο τη δουλειά που καλείται να κάνει, καλλιεργεί συνεχώς τις δυνατότητές του και αφοσιώνεται στη δημιουργική διαδικασία με όλες του τις δυνάμεις, κάτι που απαιτεί χρόνο, κόπο και συνεχή προσπάθεια. Όποιος συμμετέχει σε μία παράσταση θα ξεχωρίσει και εξελιχθεί μόνο αν αγαπάει ουσιαστικά τη θεατρική δημιουργική διαδικασία, την ομαδική δουλειά, την επικοινωνία και την επιμονή σε έναν στόχο. Για μένα δε, που η τέχνη μου στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μέσα ιδιαίτερα όπως η έντονη σωματικότητα, η μουσικότητα στον λόγο, ο ιδιάζων ρυθμός, η ιδιαίτερη κινησιολογία, η δημιουργία εικόνων, η αρχιτεκτονική της σκηνικής δυναμικής και η γεωμετρικότητα, η κινηματογραφική διάσταση και ο λυρισμός σε εναλλαγή με τη βία και τη σκληρότητα, ιδανικός ηθοποιός είναι αυτός που εξασκεί και βελτιώνει συνεχώς τις σύγχρονες δυνάμεις και δυνατότητες για να ανταπεξέλθει σε αυτές τις προσεγγίσεις. Η ομάδα που έχουμε τα τελευταία χρόνια δημιουργήσει αποτελεί για μένα έμπνευση και δύναμη και χωρίς αυτούς το μεγάλο αυτό εγχείρημα που φέτος έχουμε αναλάβει δεν θα έπαιρνε σάρκα και οστά. Άλλωστε το θέατρο εκτός από έμπνευση, απαιτεί μεράκι, αγάπη και σκληρή δουλειά.

Όχι. Ήμουν παιδί του σινεμά, που από μικρός έβλεπα πολύ και εξακολουθώ να βλέπω. Άλλωστε αρχικά σπούδασα κινηματογράφο που είναι και θα είναι πάντα μια πολύ αγαπημένη μου τέχνη. Το θέατρο ήρθε αργότερα, όταν αρχικά ήθελα να δω από κοντά ηθοποιούς που θαύμαζα. Σταδιακά όμως με κέρδισε η μυρωδιά και η αμεσότητα του θεάτρου και εδραιώθηκε μέσα μου για τα καλά. Πέραν των παραστάσεων που επέλεξα να κάνω, εδώ και πολλά χρόνια βλέπω πάρα πολλές παραστάσεις κάθε χρόνο, που για μένα υπήρξε το καλύτερο και πιο πολύτιμο μάθημα απ’ όλα. Δυστυχώς πια έχω χάσει σε μεγάλο βαθμό την αγνότητα του θεατή. Πιάνω τον εαυτό μου να μετράει ακόμα και τις ανάσες και τις παραμικρές κινήσεις των ηθοποιών πάνω στη σκηνή. Και αναμένω αυτές τις 2-3 παραστάσεις τον χρόνο που θα με μαγέψουν και θα με παρασύρουν και θα με μαγέψουν σε βαθμό που να χαθώ μέσα τους Αυτό στοχεύω να κάνω κι εγώ με τις δικές μου δουλειές.

Νομίζω ότι ο χαρακτήρας και ο ψυχισμός μου με οδήγησαν εξαρχής στη σκηνοθεσία γιατί πάντα μου άρεσε η σύνθεση των τεχνών και η ενορχήστρωση των μονάδων με σκοπό την επίτευξη ενός συνολικού αισθητικού αποτελέσματος, με την ελπίδα πάντα να ξεπεραστεί ο στόχος και να γεννηθούν νέες εκπλήξεις. Πάντοτε με φαντάζομαι ως έναν μαέστρο που κουνάει τα χέρια του και όλα παίρνουν μορφή, αν και αυτό στην πράξη απαιτεί πολύ εξάσκηση και σκληρή δουλειά από όλους. Μέρος της δουλειάς ενός σκηνοθέτη είναι να παίξει -έστω και στο δωμάτιό του- όλους τους ρόλους του έργου, και να δώσει έναυσμα στους ηθοποιούς να ζωντανέψουν τους ρόλους. Θεωρώ όμως ότι ένας σκηνοθέτης πρέπει να μένει εκτός σκηνής, να αποτελεί την εξωτερική ματιά πάντα και να μην ανεβοκατεβαίνει σε αυτή όπως συχνά γίνεται πια, καθώς καθαρά σκηνοθέτες στην Ελλάδα είναι ελάχιστοι, ενώ ηθοποιοί-σκηνοθέτες εκατοντάδες, κάτι που είναι κατανοητό και ενδεχομένως απαραίτητο με βάση τις δύσκολες συνθήκες. Με οδηγό και εμψυχωτή την τρέλα και την αγάπη μας λοιπόν, κάτω από τις αντίξοες συνθήκες που όλοι ζούμε, εγώ και η ομάδα μου κολυμπάμε σε αυτή τη φουρτούνα που φέτος μας ξέβγαλε στη Θήβα και του χρόνου ποιος ξέρει πού.