Μαρία Τσιμά: Δεν έχουμε ανάγκη από ήρωες, σωτήρες. Έχουμε ανάγκη από ενεργούς πολίτες που θα αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους

Η πρεμιέρα της «Ιφιγένειας εν Αυλίδι» που σκηνοθετεί ο Γιάννης Καλαβριανός έχει όλη την προσοχή της. Όχι μόνο γιατί είναι η καλοκαιρινή παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος – στο οποίο είναι αναπληρώτρια διευθύντρια στο πλευρό του Γιάννη Ανασταστάκη – αλλά γιατί πρωταγωνιστεί σ’ αυτήν, ερμηνεύοντας το ρόλο της Κλυταιμνήστρας.

Η Μαρία Τσιμά, λίγο μετά την πρεμιέρα της ευριπίδειας τραγωδίας στο Θέατρο Δάσους στη Θεσσαλονίκη και λίγο πριν την πρεμιέρα της στην Επίδαυρο μιλάει μέσα από τις δύο ιδιότητες της, ως ηθοποιός και ως διοικητικό στέλεχος. Με την πρώτη μπορεί να ονειρεύεται και με τη δεύτερη να κάνει λιγότερο εγωιστικά – μα περισσότερο συλλογικά – όνειρα.

Η Μαρία Τσιμά, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.

Στα τριάντα χρόνια που δουλεύω στο θέατρο έχω πάρει μέρος στο Χορό σε τέσσερις κωμωδίες και τέσσερις τραγωδίες. Πρώτη φορά θα βρεθώ με ρόλο στην Επίδαυρο. Η σχέση μου με το αρχαίο δράμα ξεκινάει από το Πανεπιστήμιο και την επαφή μου με σπουδαίους δασκάλους, όπως ο Φάνης Κακριδής. Γνωρίζω αρχαία ελληνικά και έχω άμεση σχέση με το πρωτότυπο κείμενο. Είμαι φιλόλογος και αυτό βοηθάει σίγουρα στην καλύτερη κατανόηση της γλώσσας. Αγαπάω τα κείμενα των αρχαίων τραγικών, τη λογοτεχνία και έχω υπάρξει θεατής πολλών παραστάσεων αρχαίου δράματος.

Είναι μια γυναίκα – μόνη – μέσα σε ένα στρατόπεδο ανδρών. Γνωρίζει καλά τις φιλοδοξίες των αγαπημένων της. Ανακαλύπτει μια σειρά από ανελέητες αλήθειες και ψέματα. Προδίδεται από τον άντρα που μοιράστηκε την κλίνη και το σώμα της. Επιστρατεύει όλη της τη δύναμη και κάθε επιχείρημα για να ματαιώσει το αναπότρεπτο. Μια ισχυρή γυναίκα σε στιγμή κατακρήμνισης και συντριβής. Παλεύει μέχρι το τέλος και αμφισβητεί την ύπαρξη των θεών και του νοήματος της ίδιας της ύπαρξης. Μια ηρωίδα σε παραφορά αλλά την ίδια στιγμή μια μάνα που προσπαθεί να συγκροτηθεί για να σώσει το παιδί της. Παραμένει σταθερή στην απόφασή της σε ένα έργο όπου κυριαρχεί η ψυχολογία της αναποφασιστικότητας. Στο έργο ενώνονται δύο κόσμοι. Ο οικογενειακός κόσμος του Αγαμέμνονα και ο κόσμος ενός ηγέτη στην κρίσιμη στιγμή, όπου ο μύθος του Τρωικού πολέμου συνδέεται με το μύθο των Ατρειδών. Η Κλυταιμνήστρα ικετεύει, απειλεί, θρηνεί. Φοράει μαύρα ρούχα. Πενθεί. Κι αφήνει μιαν ύστατη χειρονομία σε εκκρεμότητα.

Φοβάμαι και ελπίζω μέσα σ’ αυτήν την παρατεταμένη κρίση. Αλλά η ελπίδα με κάνει να μάχομαι

Ναι.Υπάρχει η έννοια της αυτοθυσίας. Ο Αλβανός και οι δύο Αιγύπτιοι ψαράδες που βοήθησαν τους πυρόπληκτους στο Μάτι με κίνδυνο της ζωής τους. Ο Κώστας Γεωργάκης που αυτοπυρπολήθηκε για να κάνει γνωστό το αίτημα για Δημοκρατία το 1970 στην Ιταλία. Η πακιστανική κοινότητα που βοήθησε τους πληγέντες στη Μάνδρα. Ο φοιτητής στη Βόρεια Καρολίνα που στάθηκε μπροστά στο δολοφόνο για να σώσει τη ζωή των συμφοιτητών του. Οι τρεις Ρώσοι μηχανικοί που βούτηξαν – σε μια αποστολή χωρίς γυρισμό – στο Τσέρνομπιλ γνωρίζοντας καλά πως σε αυτά τα επίπεδα ραδιενέργειας η έκθεση ακόμη και για λίγα δευτερόλεπτα αρκεί να τους σκοτώσει. Κατέβηκαν για να γυρίσουν τις βαλβίδες της δεξαμενής και απέτρεψαν την επικείμενη έκρηξη που θα κατέστρεφε τις γύρω περιοχές και χιλιάδες άνθρωποι θα πέθαιναν σύντομα και εκατομμύρια άλλοι σε όλη την Ευρώπη θα μολύνονταν. Νομίζω ότι κάθε μέρα σε κάθε σημείο του πλανήτη υπάρχουν άνθρωποι που αψηφούν το ένστικτο της επιβίωσης και δίνουν τη ζωή τους για να ωφεληθούν οι υπόλοιποι.

Την σκηνοθετεί ο Γιάννης Καλαβριανός στο ρόλο της Κλυταιμνήστρας στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι».

Δημιουργήθηκαν δυο αντίρροπες δυνάμεις. Ένα κίνημα αλληλεγγύης ώστε να αντέξουν οι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και οι πρόσφυγες τη φτώχεια, αλλά την ίδια στιγμή, γιγαντώθηκαν η ξενοφοβία και ο εθνικισμός. Είναι γνωστό ιστορικά ότι σε περίοδο μεγάλης ύφεσης εκκολάπτεται «το αυγό του φιδιού». Θα εξακολουθήσουμε με αντιφάσεις να διεκδικούμε έναν καλύτερο κόσμο που να στηρίζεται στον διεθνισμό και το διάλογο. Το θέατρο είναι ένας τρόπος για την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Είναι χρέος του, λοιπόν, σε μια περίοδο εκφασισμού να έχει ένα ρεπερτόριο και μια κοινωνική πολιτική, το οποίο να φέρει τους ανθρώπους σε επαφή μεταξύ τους. Είναι μεγάλη χαρά που πάνω από 200.000 θεατές το χρόνο στη Θεσσαλονίκη παρακολούθησαν παραστάσεις για το προσφυγικό ζήτημα (Το αγόρι με τη βαλίτσα, After the campsite), για τον πόλεμο (Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου, Υπόθεση Πολκ, Πυρκαγιές), για τη διαφορετικότητα (Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα, Σε μένα μιλάς;), για το ρατσισμό ( Τα ορφανά). Θέλω να πω ότι φοβάμαι και ελπίζω μέσα σε αυτήν την παρατεταμένη κρίση. Αλλά η ελπίδα με κάνει να μάχομαι.

Δεν έχουμε ανάγκη από ήρωες σωτήρες. Έχουμε ανάγκη από ενεργούς πολίτες που θα αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, θα κρίνουν και θα κρίνονται. Δεν γίνεται να ζούμε διαρκώς με το σύμπλεγμα του θύματος ή του υπερήρωα.

Ακόμα και τώρα που μιλάμε, το θέμα της συλλογικής σύμβασης βρίσκεται σε εκκρεμότητα. Αλλά οι δυσκολίες μας κάνουν πιο δυνατούς

Κοντεύω τέσσερα χρόνια στη διοίκηση του ΚΘΒΕ και έχω παίξει στο «Δηλητήριο» της Φέκεμανς σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου και στο «Όσα η καρδιά μου στην καταιγίδα» του Άκη Δήμου σε σκηνοθεσία Π. Δεληνικόπουλου. Μου λείπει πολύ. Αλλά όταν ήρθαμε εδώ το θέατρο ήταν έτοιμο να κλείσει, είχε εννέα εκατομμύρια χρέος και ήταν 3,5 μήνες απλήρωτοι οι εργαζόμενοι. Έπρεπε να δουλέψουμε για το ίδιο το θέατρο και τους ανθρώπους του. Έμειναν πίσω πολλά πράγματα. Αλλά δεν το μετανιώνω. Ήταν μια επιλογή. Θεωρώ ότι είναι σημαντικότερο να ορθοποδήσει ένας μεγάλος φορέας και να δοθούν κίνητρα σε νέους ανθρώπους από το να έχω παίξει λίγους ρόλους ακόμα.

Είμαι ηθοποιός. Αυτήν την επιλογή έχω κάνει και αν είμαι γερή με αυτήν θα ήθελα να συνεχίσω. Ο χώρος της γραφής μου ανοίγει ένα δρόμο πιο μοναχικό και αυτόνομο. Αλλά είμαι κοινωνική και το θέατρο το αγαπάω πολύ. Με κάνει να αντέχω περισσότερο. Να ονειρεύομαι.

«Είμαι ηθοποιός. Αυτήν την επιλογή έχω κάνει και αν είμαι γερή με αυτήν θα ήθελα να συνεχίσω» λέει.

Απ’ τη στιγμή που θα γίνει η σύλληψη της ιδέας ή η επιλογή του θεατρικού κειμένου μέχρι την πραγματοποίηση της παράστασης μεσολαβεί μια ολόκληρη διαδικασία παραγωγής- στελέχωσης- προβολής. Συνειδητοποίησα ότι ο ηθοποιός είναι ένας κρίκος αυτής της σύνθετης διεργασίας. Έγινα λιγότερο εγωίστρια. Παλιότερα νόμιζα ότι όλα περιστρέφονται γύρω από μένα. Κατανόησα τη σημασία όλων των πτυχών της θεατρικής διαδικασίας και του θεατρικού χώρου. Από την καθαρίστρια, τον ταμία, τον υπεύθυνο χώρου, τους τεχνικούς, τους διοικητικούς υπαλλήλους, τους υπεύθυνους επικοινωνίας. Αγάπησα περισσότερο όλους τους συντελεστές. Επίσης συνειδητοποίησα πόση μεγάλη σημασία έχει η εκπαιδευτική λειτουργία του θεάτρου. Τα εργαστήρια για βρέφη, παιδιά, εφήβους, ενήλικες, ΑΜΕΑ, πρόσφυγες, η Δραματική Σχολή είναι οι βάσεις για την εξέλιξη και το μέλλον του θεάτρου. Επίσης, οι δράσεις του θεάτρου μέσα στην πόλη και τον αστικό χώρο και οι αρχές της συνεργασίας με τους άλλους φορείς (μουσεία, δήμους, περιφέρειες, καταυλισμούς, ιδρύματα) μ’ έκαναν να δω το θέατρο -αλλά και την πόλη – με άλλα μάτια. Έγινα λιγότερο αυστηρή γιατί κατάλαβα ότι δεν αλλάζουν αυτόματα και γρήγορα νοοτροπίες και συμπεριφορές. Ταυτόχρονα, μέσα από τις συγκρούσεις και τις αντιξοότητες έγινα πιο εσωστρεφής. Ήμουν αρκετά ρομαντική και πίστευα ότι όλοι κατανοούν τις σκέψεις και την προσπάθειά μας. Προσγειώνομαι καθημερινά και γνωρίζω ότι η θεατρική πράξη είναι σύνθετη και απρόβλεπτη πολλές φορές. Γεμάτη εκπλήξεις – όπως η ζωή.

Οι καλλιτεχνικές θέσεις ευθύνης  πρέπει να δίνονται και  μέσω διαγωνισμών αλλά και με  ανάθεση

Με τον Γιάννη γνωριζόμαστε από τα 18 μας χρόνια. Συνεργαζόμαστε από φοιτητές και συμμετείχαμε στην πρώτη θεατρική ομάδα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (ΘΕΣΠΙ). Αργότερα, ιδρύσαμε τον θεατρικό οργανισμό «Στιγμή». Μας συνδέει μια μεγάλη φιλία αυτά τα 36 χρόνια και μια κοινή αγάπη για το θέατρο και τη λογοτεχνία. Δουλεύει ατέλειωτες ώρες, παθιάζεται κι έχει πολύ χιούμορ. Έχει μεθοδικότητα, ένστικτο, επιμονή κι εντιμότητα. Δεν κάμπτεται μπροστά στις δυσκολίες. Είναι βαθιά αισιόδοξος. Εγώ ασχολούμαι κυρίως με το δίκτυο του θεάτρου μέσα στην πόλη σε συνεργασία με τους φορείς. Συντονίζω τις περισσότερες δράσεις του θεάτρου εκτός των σκηνών του. Με ένταση και αφοσίωση ξεχρεώσαμε το θέατρο, συνεργαστήκαμε με το Δ.Σ. και τον σπουδαίο επιστήμονα και φίλο μας πια, Άρη Στυλιανού, τον Πρόεδρο του Δ.Σ., και δόθηκαν κίνητρα σε νέους δημιουργούς. Το θέατρο είναι ανοιχτό χειμώνα-καλοκαίρι πρωί και βράδυ. Κινητοποιήθηκαν όλοι οι εργαζόμενοι και στήριξαν για τέσσερα χρόνια μια δύσκολη προσπάθεια. Τον τελευταίο χρόνο μας βοηθάει πολύ και η Διοικητική και Οικονομική Διευθύντρια κ. Παπαποστόλου.

Η χρονιά που πέρασε μας δοκίμασε όλους. Ήταν πολύ θλιβερό να κλείσει το θέατρο την περίοδο των γιορτών. Ήταν μια οδυνηρή προσγείωση. Ο συνδυασμός της ανανέωσης της θητείας μας, κάποιων κομματικών εμμονών και μιας δικαστικής απόφασης που εκκρεμεί και η οποία συνδέεται άμεσα με την υπογραφή της νέας συλλογικής σύμβασης των ηθοποιών δημιούργησαν ένα σύνθετο τοπίο. Ακόμα και τώρα που μιλάμε, το θέμα της συλλογικής βρίσκεται σε εκκρεμότητα. Αλλά οι δυσκολίες μας κάνουν πιο δυνατούς και το θέατρο έχει βρει τον βηματισμό του παρόλο που τα προβλήματα δεν λείπουν.

Σύμφωνα με τη Μαρία Τσιμά, το ΚΘΒΕ, στο επόμενο διάστημα, στοχεύει να ταξιδέψει περισσότερο με τις παραστάσεις του στο εξωτερικό.

Σε αυτήν τη δεύτερη θητεία, θα θέλαμε ακόμα μεγαλύτερο άνοιγμα στη πόλη, στη Βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Επίσης, θα είμαστε ευχαριστημένοι αν οι παραστάσεις μας ταξίδευαν συχνότερα στο εξωτερικό. Αν γίνονταν ανταλλαγές παραστάσεων. Είναι πολύ δύσκολο, λόγω των εξόδων που προκύπτουν. Παρόλα αυτά, παραστάσεις μας ταξίδεψαν στο Ανόϊ, στο Πεκίνο, στη Στουτγάρδη, στο Βελιγράδι, στο Βουκουρέστι, στη Σόφια, στο Μπιλμπάο, στο Μανχάϊμ και στην Κραϊόβα. Διοργανώσαμε για δύο χρόνια ένα Διεθνές Φεστιβάλ (με στήριξη από ΕΣΠΑ) και για τρίτη χρονιά φέτος θα γίνει η Συνάντηση Νέων Καλλιτεχνών Νοτιοανατολικής Ευρώπης με θέμα το Αρχαίο Δράμα. Αλλά δεν μπορούμε να μιλήσουμε ακόμα για μια συντονισμένη και στοχευμένη διεθνή παρουσία.

Να συνεχίσουν να υπάρχουν μηχανισμοί διαύγειας και ελέγχου, όπως λειτουργούν τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Να αναδιαμορφωθούν τα οργανογράμματα και να ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες. Να μην υπάρχει δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία. Να αυξηθεί το ποσό της επιχορήγησης για να μπορούν να γίνουν κι άλλες κινήσεις που να βοηθήσουν την παρουσία των κρατικών σκηνών σε όλη την επικράτεια και το εξωτερικό. Να δοθούν κίνητρα στους εργαζόμενους και να κρίνεται η δουλειά τους αξιοκρατικά.

Θα ήθελα να συνεχίσουν να υπάρχουν μηχανισμοί διαύγειας και ελέγχου στις κρατικές σκηνές,

Το πλαίσιο της διαδικασίας είναι σύνθετο. Οι καλλιτεχνικές θέσεις ευθύνης πρέπει να δίνονται και μέσω διαγωνισμών αλλά και με ανάθεση. Κάποιοι καλλιτέχνες μπορεί να μην πληρούν τους όρους μοριοδότησης ΑΣΕΠ, να μην μιλάνε πολύ καλά ξένες γλώσσες ή να μην έχουν διδακτορικό. Αλλά μπορεί η καλλιτεχνική πείρα, η προϋπηρεσία, οι ικανότητες και το όραμα να είναι πιο σημαντικά. Απ’ την άλλη μεριά, οι διαγωνισμοί αποτελούν ένα αποφασιστικό βήμα εκδημοκρατισμού, διαφάνειας, αξιοκρατίας και ανανέωσης. Νομίζω ότι η Πολιτεία μελετά ήδη σοβαρά τέτοια θέματα κι αναζητά λύσεις. Δεν είναι εύκολες.

Υποταγμένη στη φύση του ηθοποιού και «οι ηθοποιοί είμαστε νομάδες», σημειώνει η Μαρία Τσιμά.

Θα ήθελα να βλέπω περισσότερο θέατρο. Αλλά μετά το Πάσχα, πολλές από τις παραστάσεις των Αθηνών ανεβαίνουν πια και στη Θεσσαλονίκη. Αφήστε που φιλοξενούμε κι εμείς πολλές από αυτές. Μου λείπουν τα ανίψια μου, οι φίλοι μου, το σπίτι μου, η γειτονιά μου, το Παγκράτι τα βράδια, η βόλτα στην Πολιτεία και την Πρωτοπορία και το μηχανάκι μου.

Το νησί μου είναι το κέντρο μου και είναι γεμάτο ιστορίες. Είναι ο ψυχικός μου τόπος

Μεγάλωσα σε μια οικογένεια που δεν είχε σχέση με την τέχνη. Ο πατέρας μου ήταν εργάτης και η μάνα μου καθαρίστρια. Στο σχολείο ευτύχησα να έχω μια σπουδαία φιλόλογο, την αείμνηστη Αγάθη Καλαφάτη, που με έκανε να αγαπήσω τα Γράμματα. Στο πανεπιστήμιο ήρθα σε επαφή με το θέατρο και τη λογοτεχνία. Όμως, το νησί μου είναι το κέντρο μου και είναι γεμάτο ιστορίες. Είναι γεμάτο «λοξούς» ανθρώπους, που φτιάχνουν μια άλλη πραγματικότητα γεμάτη χιούμορ και ανατροπές. Είναι ο ψυχικός μου τόπος. Εκεί είναι θαμμένος ο πατέρας μου και οι αγαπημένοι μου άνθρωποι. Εκεί ζουν η μάνα μου και τα αδέρφια μου. Ακόμα και τώρα, όταν απελπίζομαι, μεταφέρομαι νοερά εκεί για να παίρνω κουράγιο.

Δεν κάνω όνειρα για το μέλλον. Δεν ξέρω αν θα επιστρέψω. Νιώθω, ακόμα, περιπλανώμενη. Οι ηθοποιοί είμαστε νομάδες. Προς το παρόν, έχουμε την περιοδεία της «Ιφιγένειας» και μου μένουν λίγες μέρες διακοπές τον Δεκαπενταύγουστο. Θα κολυμπήσω στα κρύα νερά του νησιού. Θα πάω στο χωριό μου, στα Κομιτάτα, στο υπέροχο καφενείο του Τάσου, όπου τις νύχτες κάτω από τις μουριές λέγονται οι πιο ωραίες ιστορίες του κόσμου.