Anamnesis: Η νέα περφόρμανς της Αποστολίας Παπαδαμάκη στη Δήλο

Το θερμόμετρο στο αυτοκίνητο δείχνει 40 βαθμούς∙ ολοστρόγγυλα. Τα φιλόξενα πεύκα στου Φιλοπάππου προσφέρουν δευτερόλεπτα σκιερής ανακούφισης, μέχρι ο ήλιος να ξαναδεί το δέρμα σου. Στην κορυφή του λόφου, όπου τα βράχια αντανακλούν κι άλλη ανυπόφορη θερμότητα, είναι τα σώματα εννιά χορευτών που μοιάζουν με δέντρα και που τα χέρια τους υψώνονται σαν κλαδιά.

Η ομάδα της Αποστολίας Παπαδαμάκη, οι πρωταγωνιστές του «Anamnesis», της νέας περφόρμανς σε εμβληματικό αρχαιολογικό χώρο, κάνουν πρόβα – παρά τις συνθήκες – κάτω από τον αρχαίο βράχο της πόλης.

Η Αποστολία Παπαδαμάκη εποπτεύει από ψηλά τους ερμηνευτές της.

Με τα πρόσωπα και τα σώματα τους καλυμμένα με ένα στρώμα πράσινου αργίλου, σαν να έχουν μόλις αναδυθεί από τις γκρίζες πέτρες του λόφου, απελευθερώνουν κραυγές και ήχους άναρθρους σαν να ‘ναι ιθαγενείς ενός άγνωστου τόπου. Με κινήσεις που θυμίζουν θέσεις γλυπτών ή αρχαίες παραστάσεις, αρχίζουν να κατακτούν το χώρο και συγκεντρώνουν τα βλέμματα των θαρραλέων τουριστών που έχουν σκαρφαλώσει στου Φιλοπάππου – ακολουθώντας τις συστάσεις των εφαρμογών του κινητού τους. Πιο θαρραλέοι οι ίδιοι, με τα πέλματα τους γυμνά και κατακόκκινα, αφουγκράζονται, με μια παράξενη ψυχραιμία, την αθηναϊκή γη. Δεν ακολουθούν παρά τις οδηγίες της χορογράφου και σκηνοθέτη τους, Αποστολίας Παπαδαμάκη, που τους ζητά «ν’ απεικονίσουν τους ήχους που ακούνε, ν’ αντιδράσουν στα οπτικά ερεθίσματα του χώρου». Σε λιγότερο από δύο μήνες, θα κληθούν να κάνουν το ίδιο, στην μνημειακή βραχονησίδα της Δήλου.

Τελευταίες οδηγίες πριν την πρόβα.

Ένα χρόνο μετά την ανεπανάληπτη εμπειρία που οργάνωσε η Παπαδαμάκη στον αρχαιολογικό ναό του Επικούρειου Απόλλωνα, στο βραχώδες τοπίο των Βασσών στην ορεινή Πελοπόννησο – εκείνο το πανσεληνάτο βράδυ του Ιουλίου 2018 – η περιπέτεια συνεχίζεται. Ο προορισμός της Δήλου ήταν, ήδη, αποφασισμένος από πέρυσι. Η πολύπειρη χορογράφος και σκηνοθέτις, έχει την ασίγαστη επιθυμία να αφυπνίσει χώρους της μνήμης μέσα μας, να μας κάνει κοινωνούς και λειτουργούς τους, δια μέσου μιας προσωπικής εμπειρίας συνάντησης με τον εκάστοτε τόπο. Μέσα από ένα παραστατικό βίωμα.

«Στόχος μας είναι να ενεργοποιήσουμε τόπους μνήμης και Ιστορίας, να τους αντιληφθούμε με όλες μας τις αισθήσεις. Να πάρουμε τα βέλτιστα από αυτούς, να νιώσουμε ότι ανήκουμε σε αυτούς όσο και ότι μας ανήκουν. Ξέρετε, από την καθημερινότητα μας λείπει η όρχηση, η κίνηση, η μουσική, η μελέτη του χώρου. Κι εμείς, φέρουμε όλες αυτές τις λειτουργίες για να ενωθούμε μ’ έναν τόπο. Τον τόπο μας», επισημαίνει.

Ο Απόστολος Κουσίνας και η Ειρήνη Κυρμιζάκη κάτω από τον καυτό ήλιο.

Στον προσωπικό της χάρτη, η Δήλος – η πατρίδα του Απόλλωνα και της Άρτεμις – είναι ένα βήμα παραπάνω. Το Ιερό Νησί της Αρχαιότητας είναι μια ολόκληρη διασωσμένη ελληνιστική πόλη, σύμβολο μιας προαιώνιας πολύ-πολιτισμικής και πλούσιας κοινωνίας που συγκέντρωνε στα χώματα της, εκπρόσωπους από όλους τους λαούς της Μεσογείου.

«Κάθε νέος τόπος είναι μια οντότητα από μόνος του. Ακόμα και ο βράχος του Φιλοπάππου, εδώ όπου κάνουμε τις πρόβες μας τα τελευταία δύο καλοκαίρια, αλλάζει στα μάτια μας κάθε μέρα. Απλώς, η Δήλος συνδυάζει όλα τα στοιχεία της φύσης και δεδομένου του πολυπολιτισμικού της παρελθόντος εμπλουτίζει περισσότερο τον τρόπο που δουλεύουμε», παρατηρεί η Αποστολία Παπαδαμάκη.

Οι περφόρμερς αφομοιώνονται από τα βράχια στου Φιλοπάππου.

Στους ξύλινους πάγκους, κάτω από το οριζόντιο σκίαστρο στο παλιό νταμάρι του Φιλοπάππου, ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τις πρώτες ανασκαφές που έγιναν στη Δήλο (ξεκίνησαν το 1892) ανεμίζουν από το ζεστό αεράκι. Ηλιοκαμένοι νησιώτες μεταφέρουν περήφανοι σώματα αγαλμάτων και κιόνων. Η αποτυπωμένη κίνηση των αγαλμάτων βρίσκεται ολοζώντανη, απέναντι, στα ιδρωμένα σώματα των εννέα περφόρμερς, που θυμίζουν άλλοτε ήρωες και θεούς, κι άλλοτε ακάματους θνητούς με μιαν αρχαϊκή ρώμη.

Ο Πλωτίνος Ηλιάδης καλύπτει το σώμα με άργιλο.

Η προετοιμασία τους για το εγχείρημα έχει περάσει, τον τελευταίο ένα χρόνο, από πολλά και ποικίλα στάδια: Διαλογισμός και ασκήσεις συγκέντρωσης, ανάγνωση ορφικών και ομηρικών ύμνων, μελέτη Φιλοσοφίας, Μυθολογίας αλλά ακόμα και Κβαντομηχανικής ή Μαθηματικών, σε μια προσπάθεια να βρουν με το σώμα και τη φαντασία τους εικόνες, που θα απελευθερώσουν σε μια παράσταση, όπου η έμπνευση τους πρέπει να ρέει επί έξι ώρες, ανάμεσα στα μνημεία της Δήλου.

Κανείς τους, δεν έχει επισκεφθεί το νησί. «Με το σώμα όχι, γιατί με το πνεύμα το έχω δει» λέει ο Αντώνης Στρούζας, σταθερός συνεργάτης της Αποστολίας Παπαδαμάκη. «Χθες το απόγευμα, κοιτούσα για ώρα από το μπαλκόνι μου το ηλιοβασίλεμα. Κι ενώ ήμουν στο διαμέρισμα μου, ένιωθα πως βρισκόμουν στη Δήλο. Έχω αποκτήσει μια βαθιά σύνδεση με τη Δήλο κι ας μην έχω πάει ποτέ» λέει.

Η Αποστολία Παπαδαμάκη εποπτεύει από ψηλά τους ερμηνευτές της.

Βάσει προγράμματος, στο νησί θα βρεθούν μια εβδομάδα πριν την παράσταση, το Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου. Η «Anamnesis», όπως τιτλοφορείται το project, έλκει τη σκέψη της από την πλατωνική προβληματική, σύμφωνα με την οποία, «οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να μάθουν, αρκεί να θυμηθούν». Κι όπως η παράσταση θα ανασύρει τους περφόρμερς σαν να ήταν υλικά ή φαντάσματα της βραχονησίδας της Δήλου, έτσι και οι επισκέπτες θα κληθούν να ανατρέξουν στην ενθύμηση δια μέσου της κυτταρικής μνήμης. Τα σύμβολα, τα μνημεία, οι αρχετυπικές κινήσεις και οι ήχοι θα είναι η δύναμη που θα φέρει στην επιφάνεια την παλιά αλλά οικειοποιημένη γνώση. «Υπό αυτή, την έννοια, αν καταφέρουμε, έστω και λίγο, να επαναφέρουμε μέσα μας τούτη την κληρονομιά, θα έχουμε γίνει καλύτεροι άνθρωποι», αισιοδοξεί η Αποστολία Παπαδαμάκη.

Δεν είναι τυχαίο που οι περφόρμερς της μιλούν, ήδη, με μεγάλα λόγια. Η Ειρήνη Κυρμιζάκη, έχοντας την περσινή εμπειρία του Επικούρειου Απόλλωνα, είναι πια πεπεισμένη ότι «έχουμε να φέρουμε σε πέρας, μιαν αποστολή. Να συνδεθούμε με τον τόπο μας. Κι όταν μιλώ για τον τόπο μιλώ για τον πλούτο μας».

Η ‘Ολγα Μουρουζίδου χορεύει ανάμεσα στους θάμνους του λόφου.

Με τη σειρά της, η Μαρία Παπαγεωργίου – η μοναδική νέα παρουσία στο φετινό σχηματισμό, προερχόμενη από το χώρο της μουσικής – δηλώνει απερίφραστα πως «αυτή η προσπάθεια μου έχει αλλάξει τη ζωή. Γιατί είτε μέσα στη δουλειά, είτε στην καθημερινότητα μας, εκπαιδευόμαστε στην απολυτότητα, στην ακρίβεια. Εδώ, αντίθετα, μπαίνουμε σε μιαν ελευθερία, όλοι στην ομάδα λειτουργούμε με ισοτιμία, χωρίς να ακυρώνουμε την ελευθερία του άλλου. Κι αυτή η εξερεύνηση των ορίων, μου έχει δώσει απεριόριστη χαρά και διάθεση να δω τα πράγματα διαφορετικά».

Παλιές φωτογραφίες από τις ανασκαφές της Δήλου, χρήσιμες στη διάρκεια της πρόβας.

Περισσότεροι από 120 θεατές έχουν, κιόλας, δηλώσει την πρόθεση να συμμετέχουν στην παράσταση – με το δρώμενο να προβλέπει ότι θα δεχθεί έως και 500 επισκέπτες. Το περσινό κάλεσμα στο ναό του Επικούρειου Απόλλωνα είχε μια ανταπόκριση που ξεπέρασε κάθε προσδοκία και, όπως όλα δείχνουν, το ίδιο σενάριο θα επαναληφθεί και στην καρδιά των Κυκλάδων.

Η ομάδα ανυπομονεί για την συνάντηση με τον κόσμο που, οπωσδήποτε, θα τους αναγκάσει σε μια διαφορετική προσέγγιση του δρώμενου, εξαιτίας της εμπλοκής τους. Η Μπήλιω Μαρνέλη εκτιμά πως «αυτό θα γεννήσει την τελειότητα. Η διαλεκτική, η ένωση με το άγνωστο».

Αποκαμωμένη, μετά το τέλος της πρόβας στους 40 βαθμούς Κελσίου, η Μπήλιω Μαρνέλη.

Η Αποστολία Παπαδαμάκη θεωρεί πως το κλειδί στην συνύπαρξη περφόρμερς και θεατών είναι η αμοιβαιότητα. «Πρέπει να μας εμπιστευτούν και να τους εμπιστευτούμε. Να τους ακούσουμε και να μας ακούσουν. Να στηριχθούμε στα ανείπωτα. Ο,τι κρυμμένο έχουμε ας το ανασύρουμε. Όλοι θα είμαστε εκτεθειμένοι ο ένας στον άλλο. Μόνον έτσι θα επιτευχθεί μια αρμονία μεταξύ ανόμοιων στοιχείων. Και η αρμονία εμπεριέχει το χάος», εξηγεί.

Η Μαρία Παπαγεωργίου ακούει τις οδηγίες της χορογράφου της.

Υπό τον ήχο μιας αιθέριας, προγονικής μουσικής του Τρύφωνα Κουτσουρέλη, η ΄Ολια Μουρουζίδου μαζεύει ξερά ανθάκια από τα σκίνα και τους θάμνους με τις αγγελικές και τα σκορπίζει σαν σκόνη στον αέρα. Ο Πλωτίνος Ηλιάδης σκαρφαλώνει στους βράχους πίσω του κι αφήνεται να τον αφομοιώσουν σαν χαμαιλέων. Λένε πως αυτό πρέπει να κάνουμε όλοι: Να μην αντισταθούμε στον τόπο, να χαθούμε μέσα του.

Ο Αντώνης Στρούζας, από τους σταθερούς συνεργάτες της ομάδας.

Η Δήλος τους περιμένει. Περιμένει κι εμάς. Η Αποστολία Παπαδαμάκη, πάλι, ταξιδεύει σε τόπους δικούς μας κι όμως τόσο ξένους. Ο επόμενος σταθμός της σκοπεύει να είναι οι Δελφοί, ο ομφαλός της γης – ολοκληρώνοντας το τρίπτυχο του θεού Απόλλωνα. Και κάνει έκκληση σε χορηγούς και υποστηρικτές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, προκειμένου να στηρίξουν τόσο τη φετινή όσο και τις επόμενες παραστάσεις – όλες ενταγμένες στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να κατανοήσουμε τον καταγωγικό μας πλούτο και μέσα από αυτόν, τον εαυτό μας.