«Anima I»: Οι πολλαπλές εκδοχές του εαυτού από τον Γιάννη Βαρελά

Δεκαέξι μεγάλων διαστάσεων πίνακες καλύπτουν τους τοίχους της μεγάλης αίθουσας του δευτέρου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Ένα ανθρώπινο σώμα, τις περισσότερες φορές σε όρθια στάση, αποτελεί τη μορφή που κυριαρχεί σε κάθε έναν από αυτούς. Εικαστικά μετασχηματισμένο, μεταμφιεσμένο, με δυσκολία επιτρέπει στον θεατή να διακρίνει αν πρόκειται για άνδρα ή γυναίκα, για νέο ή γέρο. Αλλεπάλληλες στρωματογραφίες συμβόλων, άμεσα αναγνωρίσιμων ή άλλων, που προέρχονται από την προσωπική μυθολογία του καλλιτέχνη, καλύπτουν τα σώματα και τα πρόσωπα, ενώ πρόσθετα μέλη ζωγραφισμένα, ανδρικά ή γυναικεία, επεκτείνουν τα σώματα προς τον χώρο της ασύνειδης επιθυμίας.

Στο queer σύμπαν που δημιουργεί ο Γιάννης Βαρελάς στην έκθεση «Anima I» κυριαρχεί η υβριδικότητα του σώματος, η οποία, καθοδηγημένη από τον καλλιτέχνη, εκβάλλει σε εικόνες μιας γκροτέσκας ποπ-αρτ, μιας μαζικής κουλτούρας που υποδέχεται στο εργαστήριό του για να αναμετρηθεί μαζί της με τα δικά του εργαλεία.

Αν το αποτέλεσμα αυτής της αναμέτρησης βρίσκεται κρεμασμένο στους τοίχους, τα κλειδιά για την ανάγνωσή του βρίσκονται εκτεθειμένα στην αίθουσα. Ο Γιάννης Βαρελάς δεν κρύβει την «κουζίνα του καλλιτέχνη». Αντίθετα, εκθέτει σε κοινή θέα την ποιητική του, κάνοντάς την αναπόσπαστο (αν όχι το κύριο) μέρος της έκθεσης.

Σημειωματάρια, φωτογραφίες και φωτογραφικά άλμπουμ υποδέχονται τον επισκέπτη σε μια προθήκη. Είναι το πρώτο στάδιο της δουλειάς του Βαρελά, που ζητά από φίλους και γείτονές του στην Κυψέλη να ποζάρουν στο εργαστήρι του, όχι για να τους αποτυπώσει στον καμβά αλλά για να τους φωτογραφίσει, μεταμφιέζοντάς τους· ρούχα, στολές, υπερμεγέθεις μάσκες, κάθε τι ευτελές ή υψηλό αξιοποιείται από τον καλλιτέχνη σε αυτή τη διαδικασία: Δίπλα στα πλαστικά βυζιά, στέκει ένα αγγείο από τις Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη…

Το υβριδικό αυτό σύνολο εκτίθεται μέσα σε παλαιικές προθήκες του Μουσείου, ενώ πίσω τους προβάλλονται βιντεοσκοπημένες στιγμές από τη φωτογράφιση των μοντέλων του Βαρελά. Πολλά από αυτά τα αντικείμενα μεταμορφώνονται σε γλυπτικές συνθέσεις, μια αλλόκοτη σκηνογραφία που κυριαρχεί στον χώρο, ενώ πλάι της στέκονται κεραμικά προπλάσματα των μορφών που απεικονίζονται στους πίνακες, μαζί με μια σειρά από πέτρες σε σχήμα μύτης, τις οποίες με εμμονή συλλέγει ο καλλιτέχνης.

«Τα εκθέματα είναι τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο ώστε να περιγράφουν τη διαδικασία κατασκευής τους», τόνισε ο Γιάννης Βαρελάς κατά την παρουσίαση της έκθεσης. «Γιατί σε αυτή συνεργάστηκαν πολλοί, με διάφορους τρόπους και με ευχάριστη διάθεση». Η ίδια η παραγωγή της, άλλωστε, είναι προϊόν της συνεργασίας δύο ιδρυμάτων: του Μουσείου Μπενάκη και του Ιδρύματος Ωνάση. Για μια «αυτοβιογραφική» έκθεση έκανε λόγο ο Γιώργης Μαγγίνης, επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου, ενώ η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου τόνισε ότι ο Βαρελάς «είναι ένας καλλιτέχνης που λειτουργεί ως σύμβολο του έργου του».

Στο ίδιο κλίμα, η επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη Πολύνα Κοσμαδάκη τόνισε ότι «η επιμέλεια της συγκεκριμένης έκθεσης συνιστά συμμετοχή στο έργο», ενώ ο έτερος επιμελητής, καθηγητής Αρχιτεκτονικής Γιώργος Τζιρτζιλάκης, σημείωσε πως το έργο του Βαρελά αποτελεί «αυτοβιογραφία μιας εποχής, που ξεκινά από το 1997 και την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων, περνά από τη φαντασίωση της “ισχυρής Ελλάδας”, για να καταλήξει στο σήμερα». Ο καλλιτέχνης, συνέχισε, «αναμετράται με την ετερότητα της ταυτότητας, του φύλου, του κανονικού, με εμμονή στο σώμα, το έσχατο καταφύγιο της υποκειμενικότητας, και τους μετασχηματισμούς του».

Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από τα αρχέτυπα της αναλυτικής ψυχολογίας του Γιουγκ σχετικά με το συλλογικό ασυνείδητο. Για τον Γιουγκ, η «anima» αποτελεί την ασυνείδητη θηλυκή πλευρά ενός άνδρα, ενώ αντίστοιχα «animus» αποκαλεί την ασυνείδητη αρσενική πλευρά μιας γυναίκας.

Η «anima», στην περίπτωση του Βαρελά, διερευνά τις πολλαπλές εικόνες του εαυτού, διαμέσου μύθων και μεταμορφώσεων, οραμάτων και φαντασμάτων. Τα μοντέλα του ξανακερδίζουν μια απωθημένη εκδοχή του εαυτού τους, μέσα από φαντάσματα, προβολές, μυθικές εικόνες, εσωτερικούς μονολόγους και διαλόγους. Μέσα από τη διαδικασία της ζωγραφικής επιτέλεσης τα υποκείμενα αυτά αποχαρακτηρίζονται από τις κοινωνικές συμβάσεις και επαναπροσδιορίζονται μέσα από μετασχηματισμούς και διαστρωματώσεις εικόνων, μοτίβων, χειρονομιών, ένδυσης και αντικειμένων.

Η έκθεση Αnima I είναι συμπαραγωγή με το Ίδρυμα Ωνάση που για μία ακόμα φορά συμπράττει με το Μουσείο Μπενάκη και έρχεται να προστεθεί στην πολύχρονή τους συνεργασία, με πιο πρόσφατες τις εκθέσεις «Τ(ρ)όποι Λατρείας» του Τάσου Βρεττού (2015), «Όπυ Ζούνη – Τάξη στο Χάος» (2016) κ.ά.

Ο Γιάννης Βαρελάς (γεν. 1977) ζει και εργάζεται μεταξύ Βιέννης και Λος Άντζελες. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ και το Royal College of Art του Λονδίνου.

Παρουσίασε τις ατομικές εκθέσεις (επιλογή): «Our House», Galerie Forsblom, Στοκχόλμη (2018), «The Pomegranate Circus / Under The Chair», Galerie Forsblom, Ελσίνκι (2017), «Monster», Onassis Cultural Center, Αθήνα (2017), «A Duck and a Crutch», Galerie Krinzinger, Βιέννη (2016), «Common People», James Fuentes LLC, Νέα Υόρκη (2016), «New Flags for A New Country / Destroying Elvis», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Αθήνα (2016), «New Flags for a New Country», The Breeder Gallery, Αθήνα (2015), «Sleep My Little Sheep Sleep», Contemporary Arts Center of Cincinnati, ΗΠΑ (2012), «Brown Box and the Broken Theater», Galerie Krinzinger, Βιέννη (2012).

Συμμετείχε στις ομαδικές εκθέσεις (επιλογή): «Ametria», βασισμένο σε μια ιδέα του Roberto Cuoghi, διοργάνωση του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα (2015), «Paper – works from the Saatchi Collection», Saatchi Gallery, Λονδίνο (2013), «Hell As Pavillion», σε επιμέλεια της Νάντιας Αργυροπούλου, Palais de Tokyo, Παρίσι (2013), «Βραβείο ΔΕΣΤΕ 2011», Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα (2011), «Skin Fruit: Selections from The Dakis Joannou Collection», σε επιμέλεια του Jeff Koons, New Museum, Νέα Υόρκη (2010), «Lebt und arbeitet in Wien III: Stars in a Plastic Bag», σε επιμέλεια των Ξένια Καλπακτσόγλου, Raphaela Platow, Olga Sviblova και Angela Stief Kunsthalle Wien (2010), New Orleans Biennial Prospect 1, σε επιμέλεια του Dan Cameron, Νέα Ορλεάνη (2008), «Destroy Athens», 1η Μπιενάλε της Αθήνας, σε επιμέλεια των Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka Yio και Αυγουστίνου Ζενάκου, Αθήνα (2007).