Anamnesis: Ανταπόκριση από την ανεμοδαρμένη Δήλο

Τα βίντεο, σίγουρα, δεν αρκούν για να περιγράψουν την συνθήκη. Ο ήχος του ανέμου καταγράφεται ως ένα μανιασμένο βουητό που σκεπάζει τα πάντα. Τα σώματα παρασύρονται από τη δύναμη των 9 μποφόρ, λυγίζουν κάτω από την υγρασία, την αλμύρα, την κόπωση. Μπορεί κανείς να χορέψει στη θύελλα; Στη θύελλα, επί έξι ώρες;

Σήμερα, η εννεαμελής ομάδα της Αποστολίας Παπαδαμάκη έχει την απάντηση. Δυο ημέρες μετά την αναπάντεχη ολοκλήρωση της «Anamnesis», του πολυαναμενόμενου εγχειρήματος στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου, οι περφόρμερς της (κι όλοι όσοι έγιναν μάρτυρες της), γνέφουν καταφατικά, προσθέτοντας ένα παράδοξο κεφάλαιο στην υπέρβαση που σηματοδοτεί ο Χορός.

«Είμαστε ακόμα στο όνειρο της Δήλου», λένε όλοι, καθώς έχουν, μόλις, επιβιβαστεί στο καραβάκι που θα τους οδηγήσει πίσω στη Μύκονο κι από εκεί με ανταπόκριση στον Πειραιά. Δεν έχουν περάσει 48 ώρες από την στιγμή που το «Anamnesis» έχει παιχτεί στη Δήλο, το σαββατιάτικο βράδυ της Πανσελήνου, μόνο για τα μάτια των αρχαιολόγων και των αρχαιοφυλάκων του νησιού καθώς και για λιγοστούς μελετητές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Κανείς από τους 390 εγγεγραμμένους θεατές δεν κατάφερε να περάσει στο νησί, εξαιτίας του απαγορευτικού απόπλου, που είχε οριστεί από το πρωί της Παρασκευής. Κι όμως, όλοι ήταν αποφασισμένοι πως η παράσταση έπρεπε να γίνει.

«Τα καραβάκια δεν πέρασαν σήμερα στη Δήλο». Τα νέα διαδίδονται αστραπιαία στο λιμάνι του βροχερού Πειραιά – λίγο πριν την αναχώρηση της μικρής δημοσιογραφικής αποστολής για το νησί της γειτονικής Μυκόνου. Η «Anamnesis» κινδυνεύει να ακυρωθεί, παρασύροντας τον κόπο, την έρευνα και την προετοιμασία μιας ολόκληρης χρονιάς.

Αντιμέτωποι με τον θυελλώδη άνεμο ήρθαν οι χορευτές της Αποστολίας Παπαδαμάκη.

Το team των περφόρμερς (που βρίσκεται ήδη εκεί από την περασμένη Δευτέρα) παρακολουθεί με αγωνία το δελτίο ανέμων που ανανεώνεται κάθε έξι ώρες. Το ίδιο και οι, περίπου, 200 θεατές που έχουν ταξιδέψει – παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες – στη Μύκονο. Η ελπίδα ότι, το απόγευμα της Κυριακής, ο άνεμος θα κοπάσει αναπτερώνουν το ηθικό. Οι συνεννοήσεις της παραγωγής, όπως αναφέρει η υπεύθυνη επικοινωνίας Ξένια Στούκα, με το λιμεναρχείο, την ακτοπλοϊκή εταιρία Delos tours – ακόμα και με εταιρίες που μισθώνουν μεγάλα εξοπλισμένα σκάφη – την περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (υπό τον Γιώργο Χατζημάρκο) και το δήμο Μυκόνου (υπό τον Κωνσταντίνο Κουκά) είναι αδιάκοπες. Όλοι επιθυμούν την κανονική τέλεση της παράστασης. Αλλά όλοι θα διαψευστούν.

«Αν ο τίτλος της παράστασης είναι ‘Anemnesis’ , η Δήλος μας κάλεσε να θυμηθούμε. Όχι ν’ ανακαλέσουμε την κοντινή μας μνήμη, αλλά την αρχέγονη. Να συνειδητοποιήσουμε εμείς οι άνθρωποι πόσο μικροί είμαστε μπροστά στο μεγαλείο και στη δύναμη της φύσης. Μετά από αυτή την εμπειρία, μάθαμε κάτι πολύ σοβαρό: Ότι πρέπει να λατρεύουμε, να προστατεύουμε και να ακούμε τη φύση» λέει η Αποστολία Παπαδαμάκη, η δημιουργός και επικεφαλής της «Anamnesis».

Χάρη σ’ αυτή τη συνειδητοποίηση, η Παπαδαμάκη φέρει τη στενοχώρια των θεατών που δεν κατάφεραν να μοιραστούν την πολύτιμη εμπειρία, παρότι ξόδεψαν χρήματα, χρόνο και ενέργεια. «Από το πρωί του Σαββάτου λαμβάναμε μηνύματα θεατών που βρίσκονταν ήδη απέναντι, και εκπλήσσονταν από το γεγονός ότι είχαμε παραμείνει στη Δήλο, αποφασισμένοι να κάνουμε την παράσταση. Μας οδήγησαν και αυτοί στην σκέψη ότι υπάρχει μια ανώτερη τάξη πραγμάτων από τον άνθρωπο και αυτό που έπρεπε να γίνει, έγινε».
Και δεν ήταν μόνο θεατές που είχαν έρθει από διάφορα σημεία της Ελλάδας, ήταν και θεατές από το εξωτερικό. Στη Μύκονο βρίσκονταν, σε αναμονή άτομα από τις ΗΠΑ, την Αγγλία, την Κόστα Ρίκα και αλλού.

Ελλείψει θεατών, στην παράσταση συμμετείχε με συγκίνηση το προσωπικό του αρχαιολογικού χώρου.

Το απόγευμα του Σαββάτου, όλα ήταν έτοιμα και ο αέρας έδειχνε πως ‘πέφτει’. Η παράσταση θα ξεκινούσε κανονικά και θα διακοπτόταν μόνο αν συνέτρεχε κίνδυνος για την ακεραιότητα των συμμετεχόντων. Παρά τις ενθαρρυντικές ενδείξεις, λίγα λεπτά μετά την έναρξη, ο ουρανός συννέφιασε, τα μποφόρ δυνάμωσαν και οι χορευτές πάσχιζαν να κρατηθούν στην θέση τους. Πόσω μάλλον, να χορέψουν κιόλας. «Και τότε συνέβη κάτι μεταφυσικό. Ήμασταν εκεί κατά το ήμισυ παρόντες για την επιβίωση μας και κατά το άλλο μισό, ζούσαμε μια μυστικιστική κατάσταση. Έβλεπα τα παιδιά να αφιερώνουν τα σώματα και την ψυχή τους στη Δήλο, σαν να είχαν πετάξει στον αέρα. Ήταν εκεί, παραδομένοι στη φύση, ανήκαν στη φύση κι αυτό το προσέφεραν χωρίς να τους νοιάζει τίποτε άλλο», ανακαλεί η Αποστολία Παπαδαμάκη συγκινημένη, παρακολουθώντας τους χορευτές της να έχουν μεταμορφωθεί σε κάτι αρχαίο.

Ο Αντώνης Στρούζας, ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της παράστασης κι ένας από τους πιο σταθερούς συνεργάτες της Παπαδαμάκη, μεταφέρει μια μαγική εικόνα. «Η συνθήκη ήταν τόσο ακραία που έπρεπε να την αφήσουμε να μας ορίσει. Δεν είχαμε επιλογή παρά να αγκαλιάσουμε τον αέρα, ν’ αφήσουμε το σώμα μας έρμαιο στη δύναμη του. Αυτό κάναμε. Ο άνεμος μας έγδυνε από το οτιδήποτε: Από τα μικρά και τα μεγάλα. Τις καθημερινές αγωνίες και τις σοβαρές σκέψεις. Κι έτσι έγινε σύμμαχος μας. Μας ταξίδεψε» σημειώνει, κατάκοπος από την πιο απαιτητική χορευτική συνθήκη που έχει βρεθεί ∙ ίσως και την πιο ισχυρή εμπειρία που έχει ζήσει.

Στη διάρκεια των προβών της τελευταίας εβδομάδας, πολλοί από τους χορευτές είχαν εξαντληθεί, είχαν κρυώσει καθώς βρίσκονταν εκτεθειμένοι στον ήλιο, την υγρασία και τον αέρα από 8 έως 10 ώρες ημερησίως, ενώ διέμεναν στα σπίτια των αρχαιοφυλάκων που ικανοποιούσαν τα απολύτως απαραίτητα και τοποθετούνταν σε απόσταση χιλιομέτρων μεταξύ τους. Όταν, δε, οι προμήθειες άρχισαν να τελειώνουν – αφού κανένα πλοιάριο δεν είχε προσεγγίσει για να τους τροφοδοτήσει – παρενέβη η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Το μόνιμο προσωπικό της μαγείρεψε και προσέφερε γεύματα στην εννεαμελή ομάδα δημιουργώντας μια κατάσταση αλληλεγγύης που τους τόνωσε ψυχικά.

Η Αποστολία Παπαδαμάκη ανάμεσα στους αρχαιολόγους και τους αρχαιοφύλακες της Δήλου.

Ο Θεμιστοκλής Βάκουλης, ο αρχαιολόγος που έχει την ευθύνη λειτουργίας του αρχαιολογικού χώρου στη Δήλο – καθώς και πολλών άλλων σημαντικών δομών του νησιού (όπως το μηχανισμό αφαλάτωσης και του βιολογικού καθαρισμού) – έγινε ένας από τους λιγοστούς μάρτυρες της «Anamnesis». «Από εκεί που ο ρόλος μας είχε να κάνει με την εποπτεία και την περιφρούρηση του χώρου, βρεθήκαμε να λειτουργούμε ως θεατές αλλά και συμμέτοχοι της παράστασης. Κι αυτό μας έδωσε, οπωσδήποτε, τη δυνατότητα να δούμε τη Δήλο με άλλο μάτι. Ξέρετε, ο αρχαιολόγος είναι ταυτισμένος με τη φροντίδα ενός χώρου. Οι υποχρεώσεις του αρχαιολόγου είναι κάπως πεζές. Μπαίνουμε σε μια νόρμα καθημερινότητας και αυτή μας κατακλύζει. Ωστόσο, όταν το Σάββατο άκουσα τους ύμνους της Δήλου, στην Αγορά των Ιταλών, συγκινήθηκα. Θυμήθηκα πως υπάρχει και η ποίηση, ο ονειρικός λόγος» εξηγεί ο κ. Βάκουλης, έχοντας συνεργαστεί με την Αποστολία Παπαδαμάκη από τον περασμένο Ιανουάριο για το project.

Ο Γάλλος αρχαιολόγος Ζαν Ζακ εκμυστηρεύτηκε στην ομάδα πως η παράσταση ζωντάνεψε μέσα του ένα αρχαίο παρελθόν. «Ένιωσα σαν να είχα μεταφερθεί 2.500 χρόνια πριν. Ο αρχαιολόγος κατά τις ανασκαφές οφείλει να φαντάζεται. Οφείλει να αφήνει τη σκέψη του να ταξιδεύει στον τρόπο και στην εποχή που κατασκευάζονταν τα μνημεία. Κάτι τέτοιο μου συνέβη και το βράδυ του Σαββάτου».

Χορός κάτω από τα μαρμάρινα λιοντάρια, φρουρούς του ιερού.

Στα μάτια των θεατών προστέθηκε και ο φωτογράφος της παράστασης και κινηματογραφιστής, Αρείων Στεφανίδης που βρέθηκε στη Δήλο, στο στενό κύκλο των συντελεστών και, μοιραία, και στων θεατών. «Για εμάς που ήμασταν εκεί, παρακολουθώντας το δρώμενο, η στενοχώρια ήταν μεγάλη που δεν υπήρξε κόσμος να μοιραστεί αυτή τη στιγμή. Οι δυσμενείς συνθήκες έκαναν το σκηνικό ακόμα πιο δραματικό και η παράσταση βιώθηκε πολύ έντονα από όλους. Ανυψώθηκε σε μια αξέχαστη εμπειρία και μακάρι να το είχαν δει κι άλλοι μαζί μας». Ο ίδιος δυσκολεύτηκε πολύ να τραβήξει φωτογραφίες και βίντεο, αντιμετωπίζοντας ακόμα και δυσκολία να περπατήσει χωρίς να τον σπρώχνει ο αέρας. «Αισθάνθηκα λες και ήμουν σε ειδική αποστολή του National Geographic. Τα κύματα υψώνονταν δίπλα μας στα 4 και 5 μέτρα. Μακάρι όσα τράβηξα να αποδώσουν έστω και λίγο αυτό που ζήσαμε στη Δήλο».

Φεύγοντας το πρωί της Δευτέρας, η Δήλος μπαίνει ξανά στην κανονικότητα της. Αν και όλοι όσοι την ξέρουν υποστηρίζουν πως «το νησί και ο καιρός του ξέρει να μιλάει από μόνος του» και πως η Δήλος προτίμησε να μείνει «άδηλος».
Όπως μας ενημερώνει ο Θεμιστοκλής Βάκουλης στο νησί ξεκινάει ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει ανακαινίσεις στους ξενώνες και στους οικίσκους του προσωπικού (ώστε να επιτευχθεί η φιλοξενία περισσότερου προσωπικού) καθώς και εργασίες αναστήλωσης σε διάφορα μνημεία της Δήλου. Το μεγάλο έργο, αν οι καιρικές συνθήκες είναι σχετικά ήπιες, αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2023.

Το επόμενο διάστημα ξεκινάει μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα αποκατάστασης στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου.

Όσο για την Αποστολία Παπαδαμάκη – που θα κουβαλά τη Δήλο για πολύ καιρό μαζί της – επεξεργάζεται ήδη σκέψεις επανάληψης της «Anamnesis» στην Αρχαία Ρωμαϊκή Αγορά στην Αθήνα αλλά και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους, όπως η Μεσσήνη, η Ολυμπία, η Σαμοθράκη, η Κρήτη. Τα σχέδια αυτά αφορούν σε δράσεις από την Άνοιξη του 2020 που θα οδηγήσουν στο κλείσιμο της τριλογίας τους Δελφούς, δημιουργώντας ένα τρίγωνο στα σημαντικά μνημεία του Απόλλωνα. Το project είχε ξεκινήσει πέρυσι από το ναό του Επικούρειου Απόλλωνα στην ορεινή Ηλεία, κατά την πανσέληνο του Ιουλίου.