Μουσείο Μπενάκη: Ο Αλέξης Ακριθάκης πέρα από τον μύθο

Μποέμ, αντισυμβατικός, γυναικάς, πότης δοσμένος στους εθισμούς, συχνά τρόφιμος ψυχιατρικών κλινικών… Και μαζί ένας αυθεντικός καλλιτέχνης της εποχής του, δοσμένος στο υπομονετικό «τσίκι-τσίκι» πάνω στο χαρτί, αλλά και στις χρωματικές εκρήξεις που χαρακτηρίζουν το έργο του. Ο μύθος του «καταραμένου» συνόδευε τον Αλέξη Ακριθάκη από την πρώτη του εμφάνιση στις σελίδες του περιοδικού Πάλι μέχρι τον πρόωρο θάνατό του, πριν από 25 χρόνια.

Η μυθολογία που συνοδεύει ακόμη και σήμερα τον Ακριθάκη, όμως, λειτούργησε και λειτουργεί εις βάρος της βαθύτερης κατανόησης του έργου του, το οποίο συχνά αντιμετωπίζεται αποσπασματικά και με τους όρους που επιβάλλει η αγορά. Η έκθεση «τσίκι-τσίκι», που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη, αποτελεί μία από τις πρώτες απόπειρες να ιστορικοποιηθεί το έργο του και να αναδειχθεί ανεξάρτητα από τη βιογραφία του καλλιτέχνη.

Five-dollar bill (Πεντοδόλλαρο), 1969 μελάνι και τέμπερα σε χαρτί 70×100 εκ. © 2019 The Estate of Alexis Akrithakiki

Τι είναι όμως το «τσίκι-τσίκι»; Συνήθως ο όρος αποδίδεται στον Κώστα Ταχτσή, που έτσι χαρακτηρίζει όχι κάποια «μέθοδο» αλλά την ίδια την πράξη του σχεδίου, το τρίξιμο δηλαδή της πένας ή του μολυβιού στο χαρτί. Για τον ιστορικό τέχνης Ντένη Ζαχαρόπουλο, η πατρότητα του όρου μάλλον πρέπει να αποδοθεί στον ίδιο τον Ακριθάκη, που συχνά, με παιγνιώδη τρόπο και κοφτερό χιούμορ, έπλαθε ηχοποίητες λέξεις για πολλά και πολλούς που τον περιέβαλλαν.

Στην έκθεση που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζονται περισσότερα από 60 σχέδια με μελάνι σε χαρτί, μαζί και κάποια με μολύβι ή με προσθήκη χρωματιστής τέμπερας, της πρώτης περιόδου της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Από το πρώτο του έργο (όπως τουλάχιστον το χαρακτήριζε ο ίδιος ο ζωγράφος), του 1965, μέχρι το τελευταίο «τσίκι-τσίκι», του 1977. Πολλά από αυτά τα σχέδια, μαζί με ορισμένα τρισδιάστατα χειροτεχνήματα σε χαρτί και ξύλο, είναι γνωστά στο κοινό, κάποια όμως ο επισκέπτης θα τα δει για πρώτη φορά.

Το Όνειρο του Πυλάδη, 1967 μελάνι σε χαρτί 50×80 εκ. © 2019 The Estate of Alexis Akrithakis

Για τον Ντένη Ζαχαρόπουλο, αυτά «τα μαυρόασπρα σχέδια σε χαρτί συνιστούν τη ραχοκοκαλιά όλου του έργου του» και, από αυτήν την άποψη, «είναι μια αποκάλυψη», αναδεικνύοντας τη βαθύτερη συνοχή που το διέπει, αλλά και «την πολιτική διάσταση των έργων του, που δεν περιορίζεται σε εκείνα που έφτιαξε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας». Επιτρέπει στον επισκέπτη να δει «το πραγματικό έργο κι όχι τις εντυπώσεις μιας εποχής, να αποκοπεί από αυτήν την πραγματικότητα και να εισέλθει σε έναν λαβύρινθο».

Σε αυτόν τον λαβύρινθο, μπορεί να συναντήσει «το ανεκδιήγητο, διηγημένο σε εικόνες», όπως έλεγε ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης, φίλος του Ακριθάκη και «ψυχή» του Πάλι, στην πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη στην Αθήνα, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, το 1965 (έργα από την οποία περιλαμβάνονται στην έκθεση «τσίκι-τσίκι»). Και συμπλήρωνε ο Βαλαωρίτης: «Όσοι έχουν μάτια ακούν κι όσοι έχουν αυτιά θα δούνε».

Φωτιά, 1970 μελάνι και τέμπερα σε χαρτί 50×70 εκ. © 2019 The Estate of Alexis Akrithakis

Όπως τόνισε τόσο ο Ντένης Ζαχαρόπουλος όσο και οι επιμελητές της έκθεσης, η κόρη του Χλόη Geitmann – Ακριθάκη και ο Αλέξιος Παπαζαχαρίας, το έργο του Ακριθάκη παραμένει διάσπαρτο και μόλις τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες να εντοπιστεί και να καταλογογραφηθεί.

«Πολλά από τα έργα του βρίσκονται στο εξωτερικό και τα ίχνη τους είναι χαμένα», σημείωσε η κόρη του ζωγράφου. «Πολλά τα βρήκαμε τα τελευταία δυο χρόνια, χάρη στα ημερολόγια του πατέρα μου. Ήταν σαν το κυνήγι του χαμένου θησαυρού… Είμαι βέβαιη πως, αν η έκθεση γινόταν αργότερα, θα είχαμε βρει κι άλλα, γιατί πολλά σχέδια τα δώριζε ή πλήρωνε με αυτά τους λογαριασμούς του», συμπλήρωσε.

«Στο μεταίχμιο ανάμεσα στη βιογραφία και την ιστορία, η έκθεση αποτελεί μια απόπειρα ιστορικοποίησης του έργου του Ακριθάκη», κατέληξε ο Γιώργης Μαγγίνης, επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη.

Πορτραίτο Φ.Α., 1968 μελάνι σε χαρτί 65×50 εκ. © 2019 The Estate of Alexis Akrithakis

Ξεναγήσεις: Οι επιμελητές της έκθεσης θα ξεναγούν το κοινό τα Σάββατα 28/9, 5, 19/10 και 16/11, στις 12.00.

Συζήτηση: Στο πλαίσιο της έκθεσης, την Τετάρτη 23 Οκτωβρίου, στις 19.30, θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με θέμα: «Ο Αλέξης Ακριθάκης και το Βερολίνο. Η σημασία της DAAD και του Berliner Künstler programm για τους καλλιτέχνες και την πόλη», με συντονίστρια την Χλόη Geitmann-Ακριθάκη. Στη συζήτηση θα πάρουν μέρος οι: Ελεάνα Στόϊκου, καλλιτέχνης, υποψήφια διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής, Ντένης Ζαχαρόπουλος, ιστορικός και κριτικός της τέχνης, Διονύσης Καββαθάς, επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας και αισθητικής, Λίλα Πολενάκη, καλλιτέχνης

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: Οι μικροί επισκέπτες (7-10 ετών) μπορούν να γνωρίσουν το σύμπαν του Ακριθάκη και να δημιουργήσουν τα δικά τους έργα, σε σκηνογραφίες μικρής κλίμακας αλλά και σε επιτραπέζια παιχνίδια με πρωταγωνιστές το ποδήλατο, το δέντρο, τη φλόγα ή το καράβι, τα Σάββατα 2 και 9 Νοεμβρίου, 11.00-13.00. Την ευθύνη των εργαστηρίων θα έχει η ζωγράφος και εκπαιδευτικός Τάνυ Ζησιάδου.