Με αφορμή τα 40 χρόνια από το πρώτο του ιστορικό ανέβασμα στο Broadway (Απρίλιος του 1979 – Ιούνιος του 1981, 916 παραστάσεις), το πολυβραβευμένο έργο του Bernard Pomerance «Ο Άνθρωπος Ελέφαντας», βασισμένο στη ζωή του Τζων Μέρρικ ανεβαίνει σε διασκευή και σκηνοθεσία Κοραή Δαμάτη στον Πολυχώρο Vault, από τις 4 Οκτώβριου του 2019.
Τζων Μέρρικ ή «Ο Άνθρωπος Ελέφαντας»
Πρόκειται για την πραγματική ιστορία του Τζων Μέρρικ γνωστού και ως Ανθρώπου Ελέφαντα, ενός τραγικά παραμορφωμένου άντρα που έζησε στο Βικτωριανό Λονδίνο το 1880. Η ζωή του υπήρξε πηγή έμπνευση για τις τέχνες και τα γράμματα.
Λίγα λόγια για το έργοΣτη Βικτοριανή Αγγλία του 19ου αιώνα, ο Τζων Μέρρικ ήταν ένας άνθρωπος που είχε μια άνευ προηγουμένου φυσική παραμόρφωση. Όταν ο καταξιωμένος γιατρός Τριβς τον παίρνει υπό την προστασία του, για να τον απαλλάξει από έναν κόσμο καιροσκόπων και εκμετάλλευσης, εκπλήσσεται από το λαμπρό μυαλό, την ακλόνητη πίστη του και τη δίψα του για αποδοχή, αγάπη και έρωτα. Πόσο όμως ο Τζον Μέρρικ έχει αληθινά απομακρυνθεί από τα Freek Shows και από έναν κόσμο τεράτων;
Τι ήταν τα Freak Shows;
Τα Freak Shows ξεκίνησαν στην Αγγλία το 1550. Αργότερα επεκτάθηκαν και σε άλλες χώρες φτάνοντας μέχρι την Αμερική, «διασκεδάζοντας» τους περίεργους πελάτες που συνέρρεαν σ’ αυτές τις καθαρά εμπορικές πετυχημένες επιχειρήσεις. Τα Freak Shows κράτησαν σχεδόν μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα και έκρυβαν την πιο σκληρή και αποτρόπαιη πραγματικότητα.
Άνθρωποι με γενετικές ασθένειες και παραμορφώσεις γίνονταν αντικείμενα εκμετάλλευσης από αδίστακτους τυχοδιώκτες, οι οποίοι κερδοσκοπούσαν από την διαφορετικότητα αυτών των ανθρώπων. Τους κολλούσαν την ταμπέλα «τέρατα» και τους έβγαζαν στη «showbiz» για να δει ο κόσμος από κοντά τις γενετικές ανωμαλίες και τους κληρονομικούς εκφυλισμούς που μπορεί να είχε κάποιος άνθρωπος.
Οι επιτήδειοι «θιασάρχες», εκμεταλλευόμενοι την περιέργεια του κόσμου, περιδιάβαιναν την υφήλιο με περιπλανώμενους θιάσους, τα διαβόητα freak shows, περιφέροντας με καμάρι τη ζοφερή τους πραμάτεια, για να ξεδιψάσουν την ακόρεστη δίψα του φιλοπερίεργου κοινού για θεάματα έξω από τα συνηθισμένα.
Από την Αυτοβιογραφία του Τζων Μέρρικ
«Πρωτοείδα το φως στις 5 Αυγούστου του 1860, γεννήθηκα στην Lee Street, Wharf Street, στο Leicester. Η ασθένεια δεν εκδηλώθηκε από τη γέννηση μου, άρχισε να εκδηλώνεται από τα 5 μου χρόνια.
Πήγα στο σχολείο, όπως τα άλλα παιδιά, μέχρι τα 11, 12, όταν προέκυψε η μεγαλύτερη δυστυχία της ζωής μου, ο θάνατος της μητέρας μου. Ο Θεός να την αναπαύσει, ήταν καλή μητέρα. Ο πατέρας μου ξαναπαντρεύτηκε. Η νέα του γυναίκα είχε ήδη παιδιά και, καθώς εγώ δεν ήμουν τόσο όμορφος και εξαιτίας της παραμόρφωσής μου, μου έκανε τη ζωή μαρτύριο. Όταν ήμουν 13 χρονών, για να ικανοποιήσω τη μητριά μου, έπιασα δουλειά στο Messrs, ως κατασκευαστής πούρων, και δούλεψα εκεί δυο χρόνια. Το δεξί μου χέρι, όμως, έγινε τόσο βαρύ, που υποχρεώθηκα να σταματήσω. Βγήκα ξανά να βρω δουλειά, όμως κανείς δεν με προσλάμβανε, έτσι ανάπηρος και παραμορφωμένος καθώς ήμουν. Όταν πήγαινα στο σπίτι για φαγητό, η μητριά μου έλεγε πως δεν είχα ψάξει για δουλειά. Πολλές φορές δεν επέστρεφα στο σπίτι κι έμενα στο δρόμο πεινασμένος. Όταν πήγαινα, τα μισά γεύματα που μου σέρβιρε συνοδεύονταν με το ειρωνικό σχόλιο «Είναι πολύ περισσότερο απ’ ότι μπορείς να κερδίσεις.»
Ανήμπορος να βρω δουλειά, καθώς ήμουν, ο πατέρας μου, μου πήρε μια άδεια μικροπωλητή, αλλά όντας παραμορφωμένος, ο κόσμος δεν πλησίαζε τον πάγκο μου να αγοράσει. Κατά συνέπεια της άρρωστης τύχης μου, η ζωή μου ξανάγινε κόλαση. Αποφάσισα να φύγω και να ζήσω μόνος, αλλά είχα παραμορφωθεί σε τέτοιο βαθμό που όταν κυκλοφορούσα, μαζευόταν πλήθος ανθρώπων γύρω μου. Σκέφτηκα να εκθέτομαι στη χώρα για να βγάλω τα προς το ζην»
Κείμενο του Κοραή Δαμάτη για την παράσταση, Άνθρωπος Ελέφαντας«Όψη στον καθρέφτη
Άνθρωπος δύσμορφος ίσον άνθρωπος απωθητικός, αποκρουστικός, άσχημος.
Αποκλίνουσα όψη, ίσον τρομαχτική όψη.
Ή, γελοία όψη. Γκροτέσκα.
Πολύ μακριά απ’ τη δική μας μορφή, απ’ τη μορφή αγαπημένων μας.
Πολύ μακριά απ’ αυτό που μάς μάθανε να θεωρούμε φυσιολογικό.
Άρα, ένα λάθος. Μια κατάρα που δεν είναι δικιά μας. Οργή Θεού.
Μια θεϊκή τιμωρία ίσως. Μια πυκνή σκοτεινιά που μας τρομάζει.
Οπότε, στο φόβο, στον τρόμο και την αποστροφή που μας προκαλεί αυτό που θεωρούμε δύσμορφο, άσχημο, και λάθος, μία είναι η λύση: η βίαιη εξαφάνισή του.
Η παντελής εξάλειψή του από το βλέμμα μας, το χώρο μας και τη ζωή μας.
Και σε μια πιο θαρρετή και δυναμική απόφασή μας, καλά θα ήταν,
η εξαφάνισή του από προσώπου γης.
Στο πυρ το εξώτερον οι αποκλίνοντες.
Στις θρησκευτικές κολάσεις οι θέσεις των δύσμορφων.
Μαζί με τα τέρατα του Ιερώνυμου Μπος.
Στην κόλαση του Μιχαήλ Άγγελου και στο χάρτη του Μποτιτσέλι,
στην τερατώδη αγωνία του Αγίου Αντωνίου και στις ξυλογραφίες της Αποκάλυψης του Ιωάννη του Ντύρερ.
Και μετά από τις κάθε είδους τερατογενέσεις ανά τους αιώνες και την σκληρή, ως επί το πλείστον, αντιμετώπισή τους, μετά τους δύσμορφους γελωτοποιούς του Μεσαίωνα, μετά από τον δύστυχο κωδωνοκρούστη της Νοτρ Νταμ, φτάνουμε στον 17ο αιώνα όπου η επιστήμη αρχίζει να υιοθετεί το δύσμορφο «ως αισθητικά απωθητικό μεν, αλλά διανοητικά ερεθιστικό δε».
Ο θίασος των ανθρώπων, μετά την απομάκρυνση του Τζων Μέρρικ απ’ τους δρόμους και τα πανηγύρια και την μόνιμη διαμονή του στο νοσοκομείο του Λονδίνου, αποφασίζει να κρύψει την απέχθειά του, να σταματήσει τους διωγμούς, τις κάθε είδους βαναυσότητες, το ξύλο και τη χλεύη, και να επιδείξει καλοσύνη και μεγαλοψυχία. Και μετά ακολούθησε κι ο θίασος των πρωταγωνιστών της υψηλής κοινωνίας, που αποφάσισε κι αυτός να κρύψει πίσω από συμβατικά χαμόγελα τον πουριτανισμό του, τον άκρατο συντηρητισμό του, το φόβο και την απέχθεια που του προκαλεί το διαφορετικό, και να αντιμετωπίσει τη φρίκη φορώντας ευγενικές μάσκες επισκεπτόμενος κατά συρροή το τουριστικό αξιοθέατο, δωρίζοντας πολύτιμα δώρα στη παραμορφωμένη μασκώτ του Λονδρέζικου νοσοκομείου, μήπως και πείσει για την ανωτερότητα του ανθρωπισμού του.
Ένα πρωινό άνοιξης, ο Τζων Μέρρικ, την ώρα που ξυπνάνε τα πουλιά, αποφάσισε ότι κουράστηκε, ότι δεν ήθελε άλλο να ζήσει, και τό ‘σκασε… αφήνοντάς μας από τότε να κοιταζόμαστε ακόμα στον καθρέφτη του, αναρωτώμενοι αν πρέπει να μας τρομάζει πιο πολύ η δυσμορφία μιας όψης ή η ασχήμια του μυαλού μας;»
«Ο Άνθρωπος Ελέφαντας»: Η ιστορική διαδρομή του έργουΤο έργο τιμήθηκε με τα Βραβεία Tony, Drama Desk, Obie Awards και New York Drama Critics’ Circle ως το Καλύτερο Έργο της χρονιάς το 1979. Από τότε συνεχώς παρουσιάζεται στις θεατρικές σκηνές ανά τον κόσμο, μιας κι ο ρόλος του Τζων Μέρρικ θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες υποκριτικές προκλήσεις, με μερικούς πολύ σπουδαίους ηθοποιούς να έχουν αναμετρηθεί κατά καιρούς μαζί του (David Schofield, David Bowie, Mark Hamill, Bradley Cooper κ.α). Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε το 1980 από το θέατρο Έρευνας του Δημήτρη Ποταμίτη και αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες καλλιτεχνικές και εισπρακτικές επιτυχίες του πάντα πρωτοποριακού καλλιτέχνη.
«O Άνθρωπος Ελέφαντας» («The Elephant Man») παρουσιάστηκε στην τηλεόραση σε σκηνοθεσία Jack Hofsiss με τους Philip Anglim, Glenn Close, κ.α (υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα και 4 βραβεία Emmy), και στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία David Lynch, με τους John Hurt, Anthony Hopkins, Anne Bancroft, κ.α, όπου απέσπασε οκτώ Υποψηφιότητες για Όσκαρ (Kαλύτερου Ά Ανδρικού Ρόλου, Σκηνοθεσίας, Καλύτερης Ταινίας, Σεναρίου, Κουστουμιών, Σκηνικών, Μουσικής και Μοντάζ). Η ταινία καθιέρωσε τον David Lynch ως grand auteur, αποτέλεσε σταθμό στην καριέρα του Anthony Hopkins και ανέδειξε το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του John Hurt.
