7+1 ερωτήσεις στον σκηνοθέτη Ηλία Μαλανδρή για τον «Φτωχούλη του Θεού»

Η ιστορία με τον Φτωχούλη του Θεού αρχίζει πολλά χρόνια πίσω καθώς ανακάλυψα τον Φραγκίσκο της Ασίζης, πριν ανακαλύψω τον Καζαντζάκη. Αυτός λοιπόν ο ιταλός πιτσιρικάς, ο ρέμπελος, ο ανέμελος, ο ευνοημένος από την ζωή, που παράτησε τα πλούτη του, για να ασπαστεί την τέλεια φτώχεια και την άκρα ταπείνωση, ως νέος Χριστός, με συγκίνησε βαθιά, όπως συγκίνησε και τον Καζαντζάκη, και τόσους ποιητές, εικαστικούς, μουσικούς, καλλιτέχνες, σε όλη τη γη. Είναι νομίζω ο Φραγκίσκος ο ιδανικός εκπρόσωπος της τέχνης, καθώς αυτό που μεταφέρει, είναι η ομορφιά της ζωής, μέσα από το βάσανο του πάθους. Αυτό ζωγράφισαν ο  Τζιότο  και ο Γκρέκο, ο Γιόργκενσεν κι Έσσε. Η πρώτη μου επαφή με τον Φραγκίσκο ήταν με την ταινία του Τζεφιρέλλι, Αδερφός Ήλιος, αδερφή Σελήνη, που είχα δει στα γυμνασιακά μου χρόνια. Ένα αληθινό ποίημα. Μετά ήρθε ο Ροσσελίνι, η Βερτμύλερ, τα βιβλία του Καρέττο και των προαναφερθέντων συγγραφέων. Διάβαζα μετά μανίας ότι είχε γραφτεί για τον Francesco και βέβαια το πιο συγκινητικό έργο τον Φτωχούλη του Καζαντζάκη. Τώρα τι έκανε τον Καζαντζάκη να ασχοληθεί με τον καθολικό αυτόν άγιο, νομίζω είναι εμφανές. Εκφράζει όλα αυτά που είναι η τέχνη. Η ομορφιά, η αμφισβήτηση, η άναρχη σκέψη, η επανάσταση, ο πόνος, το βάσανο, η οδύνη της δημιουργίας. Πραγματικά λατρεύω τον Φραγκίσκο κι αυτή η παράσταση είναι μια παράσταση ψυχής.

Ο Φτωχούλης είναι το τρίτο μέρος μιας κρητικής τριλογίας με τρία θεϊκά πρόσωπα.

Η ανάγκη να γίνει παράσταση το έργο αυτό, που ο συγγραφέας του αν ήθελε θα το έκανε εκείνος, ξεκινάει από μια άλλη παρόρμηση που διερευνά την γλώσσα, με την ευρύτερη έννοια κι όχι μόνο το λόγο, της Κρήτης στη σχέση της με τον Θεό. Ο Φτωχούλης ήθελα να είναι το τρίτο μέρος μιας κρητικής τριλογίας με τρία θεϊκά πρόσωπα. Τον Πάνα στον Ντελικανή του Σκουλούδη, που ανεβάσαμε πριν τέσσερα χρόνια, ένα πανερωτικό Θεό που σαν εισβολέας καταλαμβάνει το θυμικό του έφηβου και τον ξυπνάει, μια αιρετική οπτική, τον Θεό που δοκιμάζει την αντοχή του ανθρώπου, στη Θυσία του Αβραάμ, του Κορνάρου και τώρα, έναν ανελέητο, τιμωρό Θεό, τον οποίο πρέπει να υπερκεράσει ο αιώνια έφηβος Φραγκίσκος, για να τον συναντήσει  στην σφαίρα του πνεύματος και να ενωθεί μαζί του. Σε αυτό το έργο ολοκληρώνεται η ενοποίηση του θνητού με το Θείο, για να αυτοκαταργηθούν και οι δυο.

Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, δεν είναι απλά ένας συνθέτης. Είναι ένας βαθιά πνευματικός καλλιτέχνης, που προσπαθεί να ανιχνεύσει τον κρυμμένο ρυθμό που υπάρχει στις λέξεις μέσα από τους ιστορικά ακριβείς δρόμους. Εδώ έφτιαξε ένα μουσικό Κρητικό-Μεσαιωνικό έργο χρησιμοποιώντας όργανα εποχής και αξιοποιώντας την βιρτουοζιτέ της Καμεράτα και των σολίστ. Η αφετηρία είναι η παράδοση και μέσω αυτής ξετυλίγεται ένα μελωδικό ρυάκι που γίνεται ορμητικός χείμαρρος.

Η δράση και ο βίος του Φραγκίσκου της Ασίζης, εξελίσσεται στο τέλος του 12ου αιώνα και στις αρχές του 13ου. Είναι μια περίοδος ζοφερή από το σκοτάδι του Μεσαίωνα (Aevum Medium) και από την μάχη ανάμεσα στο πνεύμα και την ύλη. Τρόμος επικρατούσε στους λαούς, κίνδυνος πολέμου, εχθρότητα ανάμεσα στον Πάπα και τους ηγεμόνες. Αδιαφορία της Ρωμαϊκής εκκλησίας για το ποίμνιό της και ο λαός ξεσηκωνόταν ενάντια στην αριστοκρατία. Δεν ήταν και λίγες οι φωνές διαμαρτυρίας από όλο τον κόσμο. Νέοι δάσκαλοι, ομάδες που κατηγορήθηκαν για αιρέσεις και κάηκαν στην πυρά. Σε αυτή τη δραματική όσο και σημαντική στιγμή της ανθρωπότητας, στην Ούμπρια της Ασίζης, ένας άγνωστος νεαρός που στην αρχή τον ακολούθησαν δυο τρείς και αργότερα μερικές χιλιάδες νέοι, έμελε να γίνει δίχως υπερβολή η σημαντικότερη μορφή της καθολικής εκκλησίας μετά τον Χριστό. O πατέρας του, πλούσιος έμπορος, του παρείχε τη δυνατότητα της εύκολης ζωής. Ξόδευε αλόγιστα, τραγούδαγε στα στενά της Ασίζης κάτω από τα παραθύρια των κοριτσιών, διασκέδαζε να ασκείται στα όπλα, κι ενώ τίποτα δεν του έλειπε, ξαφνικά η γη άνοιξε κάτω από τα πόδια του και μέσα από το σκοτάδι της αβύσσου, του έδειξε πως στεκόταν πάνω στο τίποτα. Η ζωή του έγινε έπειτα από κείνη τη στιγμή μια διαρκής αναζήτηση. Με σύμμαχο και θύτη τη φύση αλλά και όλα τα πλάσματά της που τ’ αγάπησε, με αποτέλεσμα η εκκλησία να τον κηρύξει προστάτη τους παντοτινό, ξεκίνησε την αναζήτηση του αιωνίου πνεύματος. Πίστεψε σε μια παγκόσμια αδερφοσύνη και ονομάτισε αδερφούς όλα τα πλάσματα του θεού και της φύσης. Έδωσε υπόσταση και στους μικρότερους οργανισμούς και μέγεθος στο νερό και τη φωτιά. Κι όταν στο τέλος της ζωής του οι γιατροί τον είχαν ξεγράψει κι έκαιγαν το μέτωπό του με πυρακτωμένα σίδερα, ο βαριά άρρωστος από την ταλαιπωρία και τις κακουχίες, με όλο τον πόνο και το μαρτύριο, χαιρετούσε εγκάρδια την αγαπημένη του αδερφή, τη φωτιά.

Ο Φραγκίσκος είναι ένας εξπρεσιονιστής άγιος. Αυτός που δίνει στη φύση οντότητα και αναλύει το πρώτο κελάηδημα ενός πουλιού και αποκρίνεται στο κάλεσμα της μάνας γης. Ο Φραγκίσκος όσο κανένας άλλος έφτασε να επηρεάσει ακόμα και το κίνημα των χίπις στη δεκαετία του ’60. Τα παιδιά των λουλουδιών έβρισκαν τώρα τον άγιο που μοιράζεται τις δικές τους ανησυχίες. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που τοποθέτησε ο Franco Jeffirelli την ταινία του «Αδερφός Ήλιος, αδερφή Σελήνη» στη σφαίρα ενός φανταστικού σκηνικού που παραπέμπει στους χίπις. Η παράσταση αυτή είναι αφιερωμένη στους νέους και φτιαγμένη από νέους. Τα παιδιά που κάναμε μαζί αυτό το ταξίδι και αγκάλιασαν αυτή την ιστορία είναι οι αληθινοί πρωταγωνιστές. Όλοι εμείς οι μεγαλύτεροι αισθάνομαι σαν να τους δίνουμε τη σκυτάλη στον δύσκολο δρόμο της ποίησης. Κι αυτό με συγκινεί.

Ο Φραγκίσκος όσο κανένας άλλος έφτασε να επηρεάσει ακόμα και το κίνημα των χίπις στη δεκαετία του ’60.

«Ο Φτωχούλης του Θεού» του Νίκου Καζαντζάκη δεν είναι μονάχα η σημαντικότερη κατάθεση για τον Φραγκίσκο αλλά και ένα βαθύτατα συγκινητικό ιστόρημα μιας πυρετικής μορφής που την ακολουθεί ο ήλιος που θα την κάψει. Ο «φτωχούλης» είναι ένα κείμενο που εκφράζει την αγωνία του Καζαντζάκη πάνω στην μεταφυσική του θέση. Ο Φραγκίσκος τολμά να φωνάξει, με την στάση ζωής του, στους εκπροσώπους της εκκλησίας την ανικανότητά τους να προσηλυτίσουν πιστούς με τον αν-αληθοφανή τους λόγο και τον μονοθεϊστικό τους παροπιδισμό. Ο Φραγκίσκος λατρεύει την φύση όχι σαν θεϊκή δημιουργία ή απόρροια της δύναμης του Θεού, αλλά σαν μέρος του συνόλου του.

Συγκίνηση. Πάθος. Μουσική.

«Μέσα στο μέτρο είναι ο άνθρωπος. Πέρα από το μέτρο ξεκινώ να πάω, δέσποτα μου.»