«Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ» στο Θέατρο Αθηνών – Μια παράξενη ιστορία αγάπης

Τα ημιδιάφανα σελοφάν που, μόλις έχουν αποκαλύψει τα βελούδινα καθίσματα του Αθηνών, περιγράφουν την σιωπή που ζούσε το θέατρο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αντίθετα τώρα, πρώτες ημέρες του φθινοπώρου, φωνές, βρισιές, ένταση, θυμός έχουν καταλάβει την ίδια σκηνή, κάτω από την εντολή του ΄Εντουαρντ ‘Αλμπι.

Τι κι αν τα βιβλία που έχουν επενδύσει απ’ άκρη σ’ άκρη την επιφάνεια της σκηνής; Τι κι αν προβάλλει ένας πίνακας του Τζάκσον Πόλοκ; Το υψηλό μορφωτικό επίπεδο των ενοίκων αυτού του σκηνικού, δεν εγγυάται σε τίποτα τη συμπεριφορά ή την κοσμιότητα τους.

Μικρή παύση στην πρόβα και οι ισορροπίες γρήγορα αλλάζουν. Τα πνεύματα ηρεμούν, τα φώτα στην πλατεία ανάβουν – αποκαλύπτοντας τις κομμωτικές επεμβάσεις που έχουν υποστεί εξαιτίας των ρόλων το κουαρτέτο των πρωταγωνιστών – νέα σκηνικά αντικείμενα προστίθενται στο κάδρο της παράστασης. Η Μαρία Πρωτόπαππα βγάζει τις λουστρινένιες γόβες της Μάρθα και ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης ζητά γρασάρισμα για την γραφομηχανή του Τζορτζ. Ολα θα έχουν μπει στη θέση τους μέχρι την πρεμιέρα του Σαββάτου για το «Ποιος φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ». Μέχρι να τα ισοπεδώσουν και πάλι οι θρυλικοί ήρωες τους.

Μαρία Πρωτόπαππα και Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης στους εμβληματικούς ρόλους της Μάρθα και του Τζορτζ.

Ο θόρυβος από πράγματα που σπάνε με πάταγο δεν είναι ατύχημα. Είναι μέρος της παράστασης. Η Μαρία Πρωτόπαππα, ντυμένη σ’ ένα σμαραγδί παλτό, τρεκλίζει ελαφρά μέχρι να “χυθεί” στον καναπέ και ν’ αρχίσει – ρουφώντας αχόρταγα το τσιγάρο της – να επιτίθεται φραστικά στον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη. «Πρέπει να ξεκινήσεις με σφυροκόπημα. Να μπεις στη διήγηση με ενέργεια. Ο τρόπος εισόδου είναι όλα τα λεφτά» ακούγεται να της λέει ο Μαρκουλάκης στα παρασκήνια – όχι ως Τζορτζ που μιλάει στη Μάρθα, αλλά ως ο σκηνοθέτης που καθοδηγεί την πρωταγωνίστρια του στο παίξιμο της. «Δεν ξέρω με τι attitude να μπω», αποκρίνεται η Μαρία Πρωτόπαππα και βγαίνουν στη σκηνή.
Η σκηνή έναρξης της παράστασης τους απασχολεί πολύ, γι’ αυτό και την επαναλαμβάνουν εξαντλητικά μέχρι να βρουν το τέμπο του διαλόγου αφού «οι δυο τους είναι σε μια μόνιμη κατάσταση υποτίμησης».
Το θρυλικό ζευγάρι του ΄Εντουαρντ Αλμπι ετοιμάζεται να ξαναζήσει τις στιγμές ανελέητης έντασης στη σκηνή του «Αθηνών» ενώ οι επίσημοι προσκεκλημένοι τους, ο Νικ και η Χάνι – στο πρόσωπο του Προμηθέα Αλειφερόπουλου και της Ντάνη Γιαννακοπούλου – τους παρακολουθούν, για την ώρα, από την πρώτη σειρά της πλατείας, τροφοδοτώντας με συναδελφικά σχόλια την έκρηξη που επίκειται.

Σκηνή έντασης με τους Ντάνη Γιαννακοπούλου, Προμηθέα Αλειφερόπουλο, Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη, Μαρία Πρωτόπαππα.

Την αμερικανική δραματουργία σε μια από τις κορυφαίες στιγμές της αποφάσισε να συναντήσει ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης για το επικείμενο σκηνοθετικό του εγχείρημα – το πρώτο κλασικό στην έδρα του, την σκηνή του «Αθηνών». Και παρά το ότι προσφέρει ένα στέρεο έδαφος ως τέτοιο (πολυβραβευμένο από τα γεννοφάσκια του, λογοκριμένο για την «χυδαιότητα» του και γνωστό μέσα από το φιλμ – θρύλο του Μάικ Νίκολς), το «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ» παραμένει μια μεγάλη και πολυεπίπεδη πρόκληση για όλη την ομάδα. «Συνειδητοποίησαμε πόσο δύσκολο είναι να αφαιρέσουμε τα φίλτρα από το χρόνο και τη μυθολογία που κουβαλάει αυτό το έργο. Να το αποσυνδέσουμε από τα εμβληματικά ανεβάσματα, την προκασκευασμένη ιδέα για το τι σχολιάζει και κυρίως τον στερεοτυπικό τρόπο προσέγγισης του. Καταλήξαμε ότι αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να το διαβάσουμε με τα δικά μας μάτια» εξηγεί ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής του.
Γραμμένο στις αρχές των sixties, με το πρώτο του ανέβασμα το 1962, το έργο παρακολουθεί την ανελέητη σύγκρουση ενός παντρεμένου ζευγαριού, της Μάρθα (κακομαθημένης κόρης ενός πρύτανη) και του Τζορτζ (συνταξιούχου καθηγητή Πανεπιστημίου) που στη διάρκεια μιας βραδιάς με αλκοόλ ρίχνονται αμφότεροι σ’ ένα απελπισμένο συγκρουσιακό παιχνίδι. ΄Εκθαμβοι οι καλεσμένοι τους Νικ και Χάνι, τους παρακολουθούν να ξεγυμνώνουν τη σχέση τους και να γκρεμίζουν με σφοδρότητα τους μύθους που την είχαν θεμελιώσει.

Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί.

«Για μένα πίσω από όλο αυτό κρύβεται μια μεγάλη ιστορία αγάπης. Ο Αλμπι γράφει ένα έργο που μελετά την αγάπη στις μακροχρόνιες σχέσεις. Η εξοικείωση γεννά περιφρόνηση. Σ’ αυτό υτο σημείο συναντάμε τους ήρωες του. Πίσω από το, μεταξύ τους ξέσκισμα, υπάρχει ένα αίτημα αγάπης που πρέπει να αποκατασταθεί με αλήθεια» συνεχίζει ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης.
‘Ολη η ομάδα – στο πλευρό του Μαρκουλάκη βρίσκεται η Μαρία Πρωτόπαππα, ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος και η Ντάνη Γιαννακοπούλου – συγκλίνουν πως το έργο μοιάζει με «ψυχεδελική εμπειρία». «Ο ‘Αλμπι παίζει με την έννοια του συμβολικού θανάτου. Η σχέση ενός ζευγαριού έχει φτάσει στο τέρμα και προκειμένου να συμφιλιωθούν με αυτό, πρέπει να περάσουν σ’ ένα άλλο επίπεδο. Γι’ αυτό και το βράδυ της σύγκρουσης μοιάζει με διονυσιακό πανηγύρι. Φλερτάρουν με κάθε είδους ακρότητα» παρατηρεί ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος.
Το, πρόσθετα, ενδιαφέρον είναι πως ο ‘Εντουαρντ Αλμπι παρακολουθεί αυτή την πορεία μέσα από μια χιουμοριστική προσέγγιση. Θετός γιος και εγγονός θεατρικών επιχειρηματιών που είχαν στην ιδιοκτησία τους σκηνές βωντβιλ, ο ‘Αλμπι ενσωμάτωσε ένα πικρό χιούμορ στα έργα του, που διέπει, χαρακτηριστικά και το «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ». «Είναι ένα πολύ αστείο έργο με απελπισμένους ήρωες. Αλλά είναι κι ένα έργο αισιόδοξο στη βάση του» σημειώνει ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. «Τα πρόσωπα διαλύονται μεν αλλά υπάρχουν, αγαπούν».

Μαρία Πρωτόπαππα.

Παρότι σύσσωμη η τετράδα αναμετράται με θρυλικούς ρόλους, κανένας τους δεν επιθυμεί να λειτουργήσει κάτω από το βάρος αυτής της σκέψης. Σ’ αυτή την απελευθερωτική κίνηση τους έχει οδηγήσει και η σκηνοθετική κατεύθυνση που απομακρύνεται από την ανάγνωση των καθαυτών ρόλων και επιμένει στo κοίταγμα των σχέσεων και του αντίκτυπου που αυτές έχουν στο κάθε πρόσωπο ξεχωριστά. «Παρακολουθούμε δύο ζευγάρια, το ένα έχει περάσει 20 χρόνια μαζί, έχει γίνει ένα δέρμα, το άλλο είναι καινούργιο ζευγάρι αλλά μέλλει να μοιραστούν ένα κοινό χώρο, το περιβάλλον μιας πανεπιστημιακής σχολής. Μπροστά μας λοιπόν, προβάλλουν δύο παράλληλοι κόσμοι, ο παλιός και ο νέος. Ο παλιός – το ζευγάρι που έχει δοκιμαστεί και δεν φοβάται το μέγεθος της σύγκρουσης, μοιάζει να αποτελεί ένα άλλο στάδιο σχέσης – το οποίο πιθανώς να δοκιμάσει το νέο ζευγάρι στο μέλλον» λέει η Μαρία Πρωτόπαππα που θα ερμηνεύσει την εκρηκτική Μάρθα.

Η ηρωίδα της είναι μια γυναίκα με φρενήρη οργή και πόνο, για τα οποία ξεσπά ανεξέλεγκτα στον άνδρα της Τζορτζ. «Η Μάρθα κάνει αυτό που κάνουμε όλοι: Προβάλλει τις ελλείψεις της στον πιο κοντινό της άνθρωπο. Είναι θυμωμένη με τον εαυτό της, θεωρώντας ότι ο άνδρας της αποτέλεσε τροχοπέδη της δικής της εξέλιξης. Πολύ εύκολα γλιστρά κανείς σε μια τέτοια διαμάχη, μη γνωρίζοντας τι αξίζει να θυσιάσει για να συνυπάρξει». Απέναντι της, ο Τζορτζ – Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης «δεν δρα, αλλά αντιδρά. Κινείται από την ανάγκη της Μάρθα να ταρακουνηθεί αυτός ο μηχανισμός αγάπης που τους δένει. Γι’ αυτό και είναι ένα τρομερά συγκινητικό πρόσωπο» διαπιστώνει.

Προμηθέας Αλειφερόπουλος.

Μάρτυρες σε αυτή τη διελκυστίνδα είναι ο Νικ του Προμηθέα Αλειφερόπουλου και η Χάνι της Ντάνι Γεωργακοπούλου. Ο πρώτος κινείται δημιουργικά από την «τρομερή αμηχανία που προξενούν οι σχέσεις αυτών των ανθρώπων και που είναι βασικό στοιχείο στις σχέσεις μας γενικώς». Η δεύτερη επιχειρεί να αφομοιώσει την «εξαιρετικά υψηλή ενέργεια» τόσο της ηρωίδας της όσο και των υπολοίπων προσώπων του έργου προκειμένου να καταφέρει ν’ αφεθεί «ελεύθερη στις διαρκείς εξάρσεις και συνάμα ελεύθερη να εκτεθώ απέναντι στην ομάδα. Κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την εμπιστοσύνη».
Το, από κοινού, στοίχημα τους είναι να χάνουν κάθε βράδυ τον έλεγχο, όπως προτρέπει η Μαρία Πρωτόπαππα. Εξάλλου, υπενθυμίζει ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος, πως «όλα στο θέατρο ζητούν το ελεγχόμενο χάος».

Μαρία Πρωτόπαππα και Ντάνη Γιαννακοπούλου.

‘Εχοντας αφήσει στην άκρη τις θεωρητικές αναλύσεις και τα πολυχρησιμοποιημένα εργαλεία ερμηνείας του, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης επέλεξε να διαβάσει το κείμενο του ‘Αλμπι απολύτως προσωπικά: «Να το διαβάσω με τα δικά μου μάτια και να δουλέψω με τους ηθοποιούς που έχω. Αυτός είναι ο πιο ακριβής οδηγός, νομίζω για να αναδειχθεί το περιεχόμενο του έργου», λέει. Η σκηνοθετική ανάγνωση του είναι στερεωμένη στον λόγο και στον ρεαλισμό και, όπως σημειώνει, στην αποκατάσταση της έννοιας του. «Υπάρχει μια παρανόηση για το ρεαλισμό. Ο ρεαλιασμός είναι, εκ των πραγμάτων, μια θεατρική φόρμα και η δυσκολία του να αποδοθεί είναι αυταπόδεικτη: Στην περίπτωση που δεν θα λειτουργήσει το κοινό θα το αντιληφθεί αμέσως».

Παρόλα αυτά, η πιο μεγάλη δυσκολία στην οποία καλείται να ανταποκριθεί και ως σκηνοθέτης και ως ηθοποιός, μελετώντας αυτό το έργο, είναι «η ισορροπία στο πολύ λεπτό σχοινί που έχει τοποθετήσει κάτω από τα πόδια μας ο Άλμπι: Στο έργο λέγονται πολύ σοβαρά πράγματα χρησιμοποιώντας εργαλεία φάρσας και μπουλβάρ. Είναι πρόσκληση ο ρυθμός που πρέπει να υιοθετήσει η παράσταση και η ανάδειξη της ελαφρότητας που έχει μέσα το έργο. Την ίδια ώρα, όμως, πρέπει να βρούμε το βάθος της περιφρόνησης και της αγάπης που συνδέει αυτά τα πρόσωπα, χωρίς να αφήσουμε την παράσταση να γίνει καταθλιπτική και μίζερη».
Δείχνοντας εμπιστοσύνη σε βασικά υλικά, λοιπόν, απομακρύνεται από το ενδεχόμενο μιας “κουνημένης” παράστασης αφού θεωρεί πως διαχειρίζεται ένα, εκ προοιμίου “κουνημένο” υλικό. «Για φαντάσου να κουνήσεις το κάδρο σ’ ένα τέτοιο έργο» καταλήγει.

Προμηθέας Αλειφερόπουλος και Μαρία Πρωτόπαππα.

Τα ρετρό στοιχεία στο σκηνικό – από τη vintage γραφημηχανή του καθηγητή, το γραφείο του ή το πικάπ στην κονσόλα του σαλονιού που έχουν στηθεί στη σκηνή του «Αθηνών» – προδίδουν πως η εποχή όπου εκτυλλίσεται το πρωτότυπο υιοθετείται πλήρως. Πράγματι, τόσο το σκηνικό σαλονιού που έχει κατασκευάσει η Αθανασία Σμαραγδή όσο και τα κοστούμια της Μαρίας Κοντοδήμα αποδίδουν την ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’60. Ωστόσο, το φόντο εποχής, δεν καθορίζει και την απόδοση των ρόλων, αφού για την σκηνοθεσία έχει σημασία να αναδειχθεί ο τύπος των ανθρώπων και όχι το χρονικό πλαίσιο στο οποίο κινούνται.
Πάντως, η μεταμόρφωση των ηθοποιών είναι μια προτεραιότητα της παράστασης, καθώς σύσσωμη η ομάδα έχει περάσει από το… κομμωτήριο. Οι μεν Μαρκουλάκης και Πρωτόπαππα για να γκριζάρουν και να προσθέσουν χρόνια στην πλάτη τους, οι δε Αλειφερόπουλος και Γιαννακοπούλου για να αποδώσουν το american style της ξανθιάς φυλής.