Λένα Παπαληγούρα: Δεν μπορούσα να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς παιδί

Στον κήπο του Α77 suites by Andronis, στην καρδιά της Ακρόπολης, μυρίζουν λουλούδια. Μυρίζει και φρουτόκρεμα. Με μπρόκολο, κοτόπουλο, πατάτα και άλλα που δεν θυμάμαι. ‘Ενας πεινασμένος μπόμπιρας, με ροζ χαμογελαστά μάγουλα καταβροχθίζει κάθε γεμάτο πλαστικό κουταλάκι που προσγειώνεται στο στόμα του, αγνοώντας ξεκάθαρα την κουβέντα που εκτυλίσσεται δίπλα του – κι ας τα περισσότερα που λέγονται τον αφορούν.

Είναι, κάπως, παράξενο που παρατηρώ αυτό το κορίτσι – και που γνώρισα ως πραγματικά μικρό κορίτσι πριν από πολλά χρόνια – να κρατάει ένα μωρό στην αγκαλιά της, το δικό της μωρό. Κι όμως, η Λένα Παπαληγούρα είναι πια μια ευτυχισμένη μητέρα, που βλέπει τη ζωή της ν’ ανοίγει, να μεγεθύνεται και να παίρνει άλλες διαστάσεις, τις οποίες μέχρι τώρα δεν είχε φανταστεί.

Καθώς έχει επιστρέψει στα θεατρικά της καθήκοντα από το καλοκαίρι με τις φεστιβαλικές «Δαναϊδες» της Νατάσσας Τριανταφύλλη και τώρα με τη «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια» σε σκηνοθεσία Πέτρου Ζούλια, όλα μαρτυρούν πως έχει μπει κανονικά στο μοτίβο ζωής της εργαζόμενης μητέρας.

Παρόλα αυτά, η Λένα Παπαληγούρα διανύει μια φάση, εκ βάθρων, αναθεώρησης για το πως κοιτάζει τον εαυτό της, τους άλλους, το θέατρο, τον κόσμο. Πάντα, υπό τους άναρθρους ήχους ενός βρέφους που φωνάζει, ζητώντας την αγκαλιά της.

Πόσο έχει αλλάξει η ζωή σου τους τελευταίους μήνες;

Οταν έρχεται στη ζωή σου ένα άλλο πλάσμα γίνεται μια μεγάλη υπαρξιακή μετατόπιση. Συμβαίνει αυτό το μαγικό πράγμα, όπου μπαίνει πάνω από σένα ένας άλλος άνθρωπος και εξαφανίζονται όλοι οι εγωισμοί. Σαφώς και υπάρχουν δυσκολίες σ’ αυτή τη διαδικασία, αλλά την ίδια ώρα είναι μια πάρα πολύ αποκαλυπτική και ωραία φάση της ζωής μου. Νιώθω σαν να ανακαλύπτω ξανά τον κόσμο μέσα από τα μάτια του παιδιού – τουλάχιστον, εγώ έτσι το βιώνω.

Για τον εαυτό σου τι έχεις ανακαλύψει;

Δεν έχω πολύ χρόνο να εστιάσω στον εαυτό μου. ‘Ετσι κι αλλιώς είναι πολύ δυνατή εμπειρία να τοποθετείς κάποιον άλλο πάνω από σένα. Αυτό δεν συμβαίνει όταν είμαστε ερωτευμένοι; Ε, λοιπόν, εδώ είναι καταιγιστικό. Συμβαίνει απόλυτα κι από την πρώτη στιγμή.

Αν δεν μοιράζεσαι τη ζωή δεν έχει νόημα. Τώρα, όλα έχουν πάρει άλλη διάσταση.

Ήθελες να γίνεις μητέρα ή στο ενέπνευσε και ο άνδρας σου, ο ‘Ακης Πάντος;

Σίγουρα μου το ενέπνευσε ο ‘Ακης, αλλά ήθελα κι από πριν. Δεν μπορούσα να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς παιδί. Εκτός από την δουλειά, η ψυχή μου – και γενικά η ανθρώπινη ψυχή – τρέφεται από τη συντροφικότητα και τις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Αλλιώς η ζωή φαντάζει μάταιη, ένας αγώνας δρόμου χωρίς λόγο. Δεν έχει νόημα αν δεν μοιράζεσαι τη ζωή. Τώρα, όλα έχουν πάρει άλλη διάσταση.

Θα έλεγες πως οι έγνοιες της δουλειάς έχουν μικρύνει;

Οχι, ακριβώς. Απλώς έχω τακτοποιήσει κάπως αλλιώς τα πράγματα. Στην πρόβα, ας πούμε, είμαι πιο συγκεντρωμένη, πιο αποτελεσματική. Και το μυαλό μου έχει πάψει να είναι 24 ώρες το 24ωρο σε μια παράσταση ή σ’ ένα ρόλο, όπως ήταν παλαιότερα. ‘Οταν επιστρέφω σπίτι η πραγματικότητα με συνεπαίρνει και το θέατρο οπισθοχωρεί από τις σκέψεις μου. Αυτό δεν σημαίνει πως έχω βάλει τη δουλειά σε δεύτερη μοίρα, απλώς φωτίζεται αλλιώς. ‘Αλλωστε, αισθάνομαι πως έχουν ανοίξει πράγματα μέσα μου, έχουν ενεργοποιηθεί κάποιες άλλες κεραίες.

Πιστεύεις ότι αυτή η μετατόπιση θα κρατήσει καιρό;

Νιώθω ότι είναι χρήσιμη και είναι κάτι που ο καθένας πρέπει να αναζητεί, ανεξάρτητα από το αν έχει παιδί ή όχι. Είναι, επίσης, εξαιρετικά χρήσιμη για όσους κάνουμε αυτή τη δουλειά. Θέλω να είμαι ανοιχτή και ευάλωτη – συνεπώς δεν ξέρω αν θα κρατήσει καιρό, μα το εύχομαι. Σε κάθε περίπτωση με απασχολεί να βιώνω όλες τις φάσεις της ζωής μου, να τις αποδέχομαι, να τις κατανοώ, να τις επεξεργάζομαι και να πηγαίνω μαζί τους. Ο,τι έρχεται, ας είναι για καλό.

Σου πέρασε από το μυαλό ότι ίσως χρειαστεί να αφοσιωθείς στην οικογένεια σου και ν’ αφήσεις πίσω το θέατρο;

Μένοντας μαζί με τον Αναστάση έξι μήνες, έχασα τις ώρες, τις μέρες, τον κόσμο και ήμουν εκεί για το παιδί, τον άνδρα μου και την οικογένεια μας. Αισθάνθηκα πως ήταν πολύ απαραίτητο, ειδικά από την στιγμή που ήμουν άπειρη κι έπρεπε να τα ανακαλύψω όλα από την αρχή. ‘Ηθελα να μπω απόλυτα σ΄ αυτόν τον κόσμο και ο γιος μου, μού έδωσε την αίσθηση ότι αισθανόταν κι εκείνος πολύ ασφαλής, γνωριστήκαμε καλά. ‘Εξι μήνες μετά, όταν επέστρεψα στη δουλειά, ένιωσα πως ήταν η κατάλληλη στιγμή. Σαφώς, και μου έλειπε το παιδί αλλά δεν αισθάνθηκα ότι έκανα κάτι βεβιασμένο.

Τι σήμαινε για σένα το θέατρο μέχρι τώρα;

Η σχέση μου με το θέατρο είναι πολύ υπαρξιακή. Κακά τα ψέματα, είναι μια δουλειά πιεστική: Οι άλλοι ζουν γύρω σου κι εσύ είσαι πάντα κλεισμένη μέσα σ’ ένα θέατρο. Αυτό δεν έχει αλλάξει, αλλά έχει μπει σε μια ζυγαριά.

Θα έλεγες ότι έχεις δοθεί ολοκληρωτικά στο θέατρο;

Οχι, ποτέ. Οπωσδήποτε, έχω δοθεί πάρα πολύ, το θέατρο είναι στο είναι μου, αλλά όχι, δεν έχει το 100% μου. Τόσο απόλυτα μπορώ να μιλήσω μόνο για τη σχέση με το γιο μου.

Η σχέση μου με το θέατρο είναι πολύ υπαρξιακή.

Ωστόσο, είσαι άνθρωπος που αφοσιώνεται γενικά;

Πάρα πολύ. Και δεν το κάνω επειδή πρέπει, αλλά επειδή αντλώ ικανοποίηση από αυτό. Διαπιστώνω πως όσο αφοσιώνομαι, τόσο αυτό μου επιστρέφεται. Σε όλα τα πράγματα, στις σχέσεις, στους ανθρώπους, στη δουλειά…

Η αφοσίωση στο θέατρο πως σε έχει τροφοδοτήσει;

Με μεγάλες χαρές, με αποκαλυπτικές εσωτερικές στιγμές. Φυσικά και δεν έχουν λείψει οι δυσκολίες. Το γεγονός ότι έχω την τύχη να κάνω τη δουλειά που αγαπώ, την δουλειά που επέλεξα και μέσα από αυτήν να πραγματώνομαι – ν’ αναμετριέμαι με σημαντικά κείμενα, να γνωρίζω σημαντικούς ανθρώπους – είναι ένα τεράστιο δώρο. Δεν το γεύεται ο καθένας, γι’ αυτό και δεν μπορώ παρά να ευγνωμωνώ την τύχη που μου το έφερε.

Ήταν ζήτημα τύχης; Ή μόχθησες για όσα σου έχουν έρθει;

Στην αρχή είχα την τύχη να βρεθώ στο κατάλληλο μέρος στην κατάλληλη στιγμή. Γιατί σ’ αυτή τη δουλειά παίζει ρόλο και ποια είναι η αφετηρία σου. Ξεκίνησα, λοιπόν, πολύ μικρή, με βοήθησε η ορμή εκείνης της περιόδου και έτσι βρέθηκα να παίζω ασταμάτητα τους ρόλους των εφήβων, των μαθητριών. Από εκεί και πέρα, ναι, σίγουρα μόχθησα πολύ. Μόχθησα επειδή το ήθελα. ‘Οσο μόχθησα όμως, τόσο ανταμείφθηκα.

‘Εχεις δουλέψει και σε πράγματα που δεν ήσουν τόσο μέσα σε αυτά;

Μπορώ να πω ότι έχω συμμετάσχει σε παραστάσεις για τις οποίες δεν ήμουν τόσο σίγουρη· παρόλα αυτά ήμουν μέσα σε όλα. Δεν μπορώ να κάνω κάτι και να μην είμαι μέσα σε αυτό. Αισθάνομαι σαν να προδίδω τον εαυτό μου.

‘Οσο μεγαλώνεις, κερδίζεις σε αυτοπεποίθηση;

Βιώνω μεγάλες περιόδους ανασφάλειας κατά τη διάρκεια προετοιμασίας κάθε δουλειάς. Σαφώς και υπάρχουν μέρες όπου νιώθω κάτι να στερεώνεται μέσα μου, αλλά είναι λιγότερες. Ομως, όσο ασχολούμαι και επενδύω σε κάτι τόσο αυτό με βοηθά να χτίσω εμπιστοσύνη. Επίσης, αναζητώ την επικοινωνία και με τους συναδέλφους μου γιατί τα τελευταία χρόνια με απασχολεί περισσότερο η διαδικασία παρά το αποτέλεσμα.

Έχεις πίστη στον εαυτό σου, γενικά;

Είμαι αρκετά σκληρή με τον εαυτό μου και δεν του χαρίζομαι αλλά ναι, έχω πίστη. Σε όλους τους τομείς. ‘Οταν ήρθε ο Αναστάσης στον κόσμο σκεφτόμουν «θα τα καταφέρω;», αλλά είχα πίστη ότι θα προσπαθήσω και πως κάτι καλό θα προκύψει.

Θα πείραζε να μην τα κατάφερνες;

Σίγουρα δεν τα καταφέρνω – πόσω μάλλον δεν τα καταφέρνω στην εντέλεια. Δεν είμαι χαρούμενη όταν δεν τα καταφέρνω, αλλά συμβιβάζομαι, το αποδέχομαι. Αγωνίζομαι για το καλύτερο, αλλά το τέλειο δεν θα το φτάσω ποτέ. Ειδικά, στο κεφάλαιο της μητρότητας που είναι ανεξάντλητο.

Όσο αφοσιώνομαι, τόσο αυτό μου επιστρέφεται.

Σε στιγμές διαλόγου με τον εαυτό σου τι σκέφτεσαι ότι θέλεις να προσφέρεις σ’ αυτό το αγοράκι;

Θέλω να είναι ελεύθερος, ν’ μπορεί να ακούει τον εαυτό του, τα θέλω του, να έχει πίστη στον εαυτό του και να έχει τη δυνατότητα να αγαπάει και να αγαπιέται.

Μεγάλωσες κι εσύ με αυτές τις αξίες;

Ναι. Ξέρεις, αυτόν τον καιρό βλέπω τη μαμά μου με το μικρό κι έχουν αναπτύξει μια τρομερή σχέση – σε βαθμό που ζηλεύω γιατί περνούν τόσο ωραία μαζί ώστε σχεδόν το παιδί δεν με ψάχνει. Κοιτάζοντας τους, είναι σαν να βλέπω από ψηλά τον εαυτό μου όταν ήταν παιδί.

Ήσουν μοναχοπαίδι. Ζόρικη εμπειρία;

‘Εχω ωραίες αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια αλλά, παρόλα αυτά, θυμάμαι ότι μεγάλωσα με κάποια μοναξιά. Μολονότι, οι γονείς μου προσπαθούσαν να με έχουν διαρκώς σε επαφή με άλλα παιδιά. Ωστόσο, όταν υπάρχει μια ισορροπημένη αδελφική σχέση, είναι αναντικατάστατη.

Αναζητούσες στο πρόσωπο των φίλων το κενό της αδελφικής σχέσης;

Βέβαια. Κι ευτυχώς έχω πολύ καλούς φίλους. Με την εξαδέλφη μου είμαστε κολλητές, σχεδόν σαν αδελφές.

Τι σκέφτεσαι λοιπόν;

Πως δεν θα ήθελα να μεγαλώσει μόνος του ο Αναστάσης. Γνωρίζοντας όμως πως ως μητέρα θα πρέπει να κάνω διπλή προσπάθεια ώστε να χτίσω μεταξύ τους μια ωραία σχέση.

Αυτό σημαίνει ότι θέλεις ν’ αποκτήσετε κι άλλα παιδιά με τον ‘Ακη;

Ναι, θέλουμε.

Είμαι αρκετά σκληρή με τον εαυτό μου και δεν του χαρίζομαι αλλά ναι, έχω πίστη.

Νιώθεις γεμάτη;

Πάρα πολύ. Αυτοί οι μήνες είναι οι πιο αποκαλυπτικοί της ζωής μου.

Πλήρης συναισθημάτων;

Οπωσδήποτε. Νιώθω ευγνωμοσύνη στη ζωή. Φοβόμουν, για κάποιο περίεργο λόγο, ότι δεν αποκτήσω παιδί. Και τώρα που ήρθε και είναι αυτό το υπέροχο αγοράκι, είμαι ευγνώμων.

Νομίζεις ότι θα αλλάξει και ο τρόπος που σε βλέπει το θέατρο; Θα έρχονται λιγότεροι ρόλοι … κοριτσιών;

Το σκέφτομαι κι εγώ· αλλά μου κάνουν ακόμα προτάσεις για νεανικούς ρόλους. Και λέω ουφ, δε μεγάλωσα ακόμα και τόσο!

‘Οπως «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια».

Ναι, η Σαπφώ είναι ένα κορίτσι 23 ετών. Η ζωή την έχει αναγκάσει να ωριμάσει, τα πολλά βιώματα, ο πόλεμος, η χηρεία. Η δυστυχία και ο πόνος που έχει ζησει την έχουν κάνει αρκετά κυνική και μυστηριώδη. Μόνο εξαιτίας αυτών νιώθω ότι ερευνώ στοιχεία πιο γυναικεία. Και ομολογώ πως μ’ ενδιαφέρει αυτό το κομμάτι.

Τι έχεις αγαπήσει στο βιβλίο του Μυριβήλη που για πολλούς ήταν ανάγνωσμα νεανικό;

Με παρέσυραν οι περιγραφές και η γλώσσα του. Από την άλλη, δουλεύοντας το κείμενο, άρχισα να παρατηρώ τη στάση μιας γυναίκας απέναντι σε μιαν ολόκληρη κοινωνία, το πως μπορεί να νιώθει ενοχές επειδή ζει και αγαπά.

Φοβόμουν, για κάποιο περίεργο λόγο, ότι δεν θα αποκτήσω παιδί. Και τώρα που ήρθε και είναι αυτό το υπέροχο αγοράκι, είμαι ευγνώμων.

Εσύ, σε προσωπικό επίπεδο κινείσαι ανάμεσα στο θέλω ή στο πρέπει;

Θεωρώ ότι έχω διεκδικήσει τα θέλω μου χωρίς, νομίζω, να έχω κάνει και καμιά μεγάλη επανάσταση. Είμαι τυχερή που μεγάλωσα σ’ ένα πολύ ανοιχτό περιβάλλον. Επαναστάσεις κάνουν οι άνθρωποι που χρειάζεται να μετακινηθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίσουν την επιβίωση τους. Δεν είμαι αναρχικό στοιχείο, αλλά αντιλαμβάνομαι πως η ζωή είναι μικρή και δεν γίνεται να καταπιέζομαι από συμβάσεις.

Θα έλεγες πως αξίζει να διαβάζεις τη ζωή μέσα από το συναίσθημα ή τη λογική;

Μέσα από το συναίσθημα. Πρόσεξε, δεν απορρίπτω τη λογική, την ηθική, το σεβασμό απέναντι στον άλλο. Αλλά αυτά είναι στοιχεία που ενεργοποιεί και το συναίσθημα – απλώς εκπαιδευόμαστε να μην το ακούμε και η κοινωνία δεν μας βοηθάει να επικοινωνούμε με αυτό.

Ας επιστρέψουμε στο Μυριβήλη. Πως θα περιέγραφες την κοινωνία που περιβάλλει την ηρωίδα σου;

Βλέπουμε μια γενιά ανθρώπων που αδυνατεί να ζήσει πραγματικά επειδή ο πόλεμος τους έχει κατοικήσει. ‘Εχουν χάσει τον εαυτό τους, όλα γύρω τους έχουν καταρρεύσει ή έχουν διαφθαρεί. Είναι μια γενιά λαβωμένη. ‘Αντρες ποτισμένοι από βία, γυναικες βαθιά πληγωμένες. ‘Αθρωποι σε πένθος, γεμάτοι ενοχες. Το έργο αυτό είναι μια μελέτη, μια τραγωδία για την απώλεια.

Πως σε διαπερνά η έννοια της απώλειας;

Απόλυτα. Την φοβάμαι την απώλεια. Την τρέμω.

Έχω διεκδικήσει τα θέλω μου χωρίς, εννοείται, να έχω κάνει και καμιά επανάσταση.

Το μεγάλωμα είναι ενός είδους απώλεια;

Μεγαλώνοντας τα πράγματα που καλείσαι να κάνεις ή ο τρόπος που καλείσαι να κάνεις τα πράγματα απαιτούν σίγουρα μεγαλύτερη ωριμότητα. Όλα γύρω μας συνωμοτούν στο να χάσουμε την αθωότητα μας. Δεν νιώθω ότι μεγάλωσα πάντως. Ισα – ίσα που, τώρα, με τον Αναστάση νιώθω ξανά μικρή.

Δηλαδή δεν έχεις αφήσει το κορίτσι πίσω;

Σίγουρα, όχι. Φροντίζει και ο Αναστάσης γι’ αυτό. Το κακό είναι πως ολόκληρος ο κόσμος είναι ενάντια στο καθαρό βλέμμα. Αναρωτιέμαι που πάει η γνήσια περιέργεια για τα πράγματα στη ζωή. Δεν θα ξεχάσω πως όταν έφεραν το πρώτο παιχνίδι στον Αναστάση – μια κουδουνίστρα ήταν – αυτός το χάζευε, το «ανακάλυπτε» σαν να ήταν το πιο παράξενο πράγμα του κόσμου. Εμείς βάλαμε τα κλάματα. Γιατί για εμάς είναι όλα δεδομένα. Ξέρεις τι λένε; Πως τα παιδιά ρωτούν συνεχώς «γιατί;» μέχρι να πάνε στο σχολείο. Εκεί παύει το ερώτημα. Με λίγα λόγια, αντί ένα σύστημα να σου εξάπτει την περιέργεια, την καταπνίγει.

Εσύ τι θέλεις να μάθεις ακόμα;

Πάρα πολλά. Δεν τελειώνει ποτέ αυτή η ανάγκη. Και τώρα, θέλω να μάθω μαζί με τον γιο μου και τον άντρα μου.

Αν επέστρεφες στην παιδική σου ηλικία θα ήταν για να…

…για να ξαναβρώ την ατελείωτη φαντασία που θυμάμαι ότι είχα, για να ξανακερδίσω την απόλυτη πίστη που είχα στους μεγάλους και στα λόγια τους, για ν’ ακουμπήσω την ευθύνη του εαυτού μου απόλυτα σε κάποιον άλλον και λίγο να ξεκουραστώ, για να μου ψιθυρίσω να χαρώ όσο μπορώ γιατί ο χρόνος πετάει και όσο μεγαλώνεις μπερδεύονται τα πράγματα.

Αντιλαμβάνομαι πως η ζωή είναι μικρή και δεν γίνεται να καταπιέζομαι από συμβάσεις.

Μίλησες πριν για μια λαβωμένη γενιά. Η δική σου είναι μια λαβωμένη γενιά – για άλλους λόγους;

Ναι, ασφαλώς. Είναι μια γενιά που μεγάλωσε με ψευδαισθήσεις. Νόμιζε ότι ήταν μια γενιά με ασφάλειες και ξαφνικά προσγειώθηκε σε μιαν άλλη πραγματικότητα. Το ανησυχητικό είναι πως η εποχή μας – εξαιτίας αυτής της απότομης μετάβασης – έχει γεννήσει πολλή βία. Γιατί είναι μια εποχή χωρίς αξίες, ιδανικά και πίστη στον άνθρωπο. Κι αυτό οδηγεί στην απόγνωση σε όλες τις εκφάνσεις κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Σε φοβίζει όλο αυτό, τώρα που μεγαλώνεις κι ένα παιδί;

Πάρα πολύ. Κι επίσης για πρώτη φορά με φοβίζει η κλιματική αλλαγή. Μέχρι πρότινος δεν το σκεφτόμουν με την ίδια σοβαρότητα, ενώ τώρα συνειδητοποιώ ότι άπαντες στρεφόμαστε ενάντια στη φύση και άρα στη ζωή. Ο άνθρωπος είναι ένα τρομερά αυτοκαταστροφικό ον. Και σκέφτεσαι, τί γίνεται ρε γαμώτο στην πορεία, αφού γεννιέται τόσο αθώος;