14 στοιχεία που μάθαμε για τον Ιωάννη Καποδίστρια μέσα από τη σειρά του COSMOTE HISTORY

Ηγέτης με ηθική και όραμα για την Ελλάδα και την Ευρώπη, διπλωμάτης με «προτεσταντική» στρατηγική σκέψη και σκληρός διαπραγματευτής. Η ζωή και το έργο του θα μπορούσε να αποτελέσει «ένα σύγχρονο μοντέλο διοίκησης» για τους Νεοέλληνες. 

Ο λόγος για τον Ιωάννη Καποδίστρια, μία από τις εμβληματικότερες μορφές του Νεώτερου Ελληνισμού, καθώς με την πλούσια διπλωματική και πολιτική του παρουσία στην Ευρώπη, αλλά και τη συμβολή του στην ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, φωτίζει μία ολόκληρη εποχή. 

«Μετά από μελέτη και έρευνα πολλών χρόνων, πιστεύω ότι είναι ακόμα άγνωστος ο Ιωάννης Καποδίστριας. Πάντα θα ανακαλύπτουμε μία νέα πηγή, ειδικά στα αρχεία των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής,στην οποία θα έχουμε συγκεκριμένες αναφορές στη διπλωματική του δράση και όχι μόνο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο  Δρ. Ανδρέας Κούκος, επιστημονικός σύμβουλος της σειράς του Cosmote History: «Ιωάννης Καποδίστριας- η ζωή και το έργο του».  Με τη βοήθεια του Δρ. Κούκου παρεισφρήσαμε στις άγνωστες πτυχές του πρώτου Έλληνα Κυβερνήτη και επισημαίνουμε 14 πτυχές της ζωής και της προσωπικότητάς του -άγνωστες για το ευρύ κοινό- που μάθαμε μέσα από τo docudrama της COSMOTE TV.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε το 1776 στην Κέρκυρα μέσα σ’ ένα αυστηρής ηθικής αριστοκρατικό περιβάλλον. Διδάσκεται τα πρώτα του γράμματα κατ’ οίκον από αξιόλογους δασκάλους, ενώ συχνάζει στη Μονή της Πλατυτέρας πλάι στον Ηγούμενο Συμεών. Η μητέρα του είναι αυτή που ενσταλάζει στην ψυχή του το καθάριο θρησκευτικό συναίσθημα και την αγάπη για τον ελληνισμό και για τις αξίες του Έθνους. 

Το 1794 ο Καποδίστριας έφυγε από την Κέρκυρα για να σπουδάσει Ιατρική στην Πάδοβα. Αρχικά μένει ένα χρόνο στη Βενετία για να μάθει τη λατινική γλώσσα και τους όρους της.  Εκεί, συχνάζει στο παλάτι και στο φιλολογικό σαλόνι της Ισαβέλλας Θεοτόκη-Αλμπρίτζι και  δημιουργεί φιλίες με σημαντικές προσωπικότητες της Ευρώπης που θα τις αξιοποιήσει για το συμφέρον των Ελλήνων αργότερα. Στην Πάδοβα ζει μία «τρομερή εποχή», καθώς ξεσπά η Γαλλική Επανάσταση. Τα πανεπιστήμια «βράζουν» από νέες ιδέες περί ισονομίας, ισοπολιτείας, κοινωνικής ισότητας τις οποίες και ενστερνίζεται. Το 1797 ανακηρύσσεται Διδάκτωρ της Ιατρικής  ενώ παράλληλα έχει παρακολουθήσει μαθήματα νομικής και φιλοσοφίας.

Η πολιτική σταδιοδρομία του ξεκινά από την ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας (ή Δημοκρατίας των Επτά Ηνωμένων Νήσων -τα σημερινά Επτάνησα) με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης στις 21 Μαρτίου 1800. Στο ευρωπαϊκό σκηνικό της εποχής κυριαρχεί ο Μέγας Ναπολέων, οι συνεχείς πόλεμοι και η κατάλυση της Ενετικής Δημοκρατίας το 1797. Τα Επτάνησα περνούν σταδιακά από την ενετική στη γαλλική και μετά στη ρωσική κυριαρχία. Την 1η Απριλίου του 1803 εκλέγεται Νέα Γερουσία και ο Καποδίστριας αναλαμβάνει Γραμματέας Επικρατείας, σαν να λέμε Πρωθυπουργός της Δημοκρατίας. Πρώτο του μέλημα η ψήφιση ενός Συντάγματος το 1805, ένα αποφασιστικό βήμα προς δημοκρατικότερες αρχές. Η Συνθήκη του Τίλσιτ το 1807 παραχωρεί τα Επτάνησα εκ νέου στους Γάλλους και ο Καποδίστριας δεν επιθυμεί να συνεργαστεί. Επιλέγει μια διπλωματική σταδιοδρομία στη Ρωσία, πιστεύοντας ότι ο Μ. Ναπολέων δεν ενδιαφέρεται για τα Ελληνικά Πράγματα και ότι θα ηττηθεί. Και δικαιώνεται απόλυτα.

Το 1809 αποδέχεται την πρόσκληση να αναλάβει υπηρεσία στο Διπλωματικό Σώμα της Ρωσίας στην Αγία Πετρούπολη. Στόχος του, ωστόσο, είναι η Βιέννη, η διπλωματική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Την 1η Αυγούστου 1811 διορίζεται διπλωματικός ακόλουθος της Ρωσικής Πρεσβείας στη Βιέννη και  αμέσως υποβάλλει υπόμνημα για την «τότε κατάσταση των σκλαβωμένων Ελλήνων».  Θέτει πλέον Ελληνικό Ζήτημα για την πατρίδα του, κάτι που μέχρι τότε δεν αναφέρεται καν στα διπλωματικά κείμενα. Από τότε το Ελληνικό Ζήτημα γίνεται το βασικότερο κομμάτι του Ανατολικού Ζητήματος και η ελληνική απελευθέρωση ο σκοπός της διπλωματικής σταδιοδρομίας του Καποδίστρια στη Ρωσία.

Δεν είναι τυχαίο που έχει χαρακτηριστεί ως ο «Αρχιτέκτονας της Ειρήνης των 99 ετών». Πολυδιάστατη και φιλελεύθερη η «ευρωπαϊκή» πολιτική του ως διπλωματικός ακόλουθος και αργότερα ως Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Δεκάδες τα υπομνήματα που υποβάλλει, όλα με τολμηρές ιδέες για την εποχή εκείνη. Ζει την εποχή των συνεχών πολεμικών συγκρούσεων στην Ευρώπη και προσπαθεί να αλλάξει το σκηνικό αυτό. Μιλά για «ουδέτερες» ομοσπονδίες στο κέντρο της Ευρώπης -αναφερόμενος στην Ελβετία και τη Γερμανία- ενώ, μετά τη συντριβή του Βατερλώ, η Γαλλία επιστρέφει στους ισχυρούς, επαναφέρεται μία θαυμαστή ισορροπία δυνάμεων και αποφεύγονται οι πόλεμοι. Επίσης προτείνει την ίδρυση της «Αλληλέγγυας Συμμαχίας», μίας συμμαχίας ευρωπαϊκής,όπου τα μεγάλα κράτη θα προστατεύουν τα μικρά.

Νεαρός διπλωμάτης, ο Καποδίστριας γνωρίζει και ερωτεύεται στην Αγία Πετρούπολη την κατά δέκα χρόνια νεώτερή του Ρωξάνδρα, κόρη του φίλου του Ιωάννη Στούρτζα. Κυρία επί των Τιμών της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ, η Ρωξάνδρα υποστήριζε ένθερμα την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό και γνωρίζοντας τον Καποδίστρια αντιλήφθηκε αμέσως ότι η συμβολή του θα ήταν καθοριστική. Όταν ο Καποδίστριας -μετά από 32 μήνες- καταφέρνει να διοριστεί υπεράριθμος διπλωματικός ακόλουθος της Ρωσικής πρεσβείας στη Βιέννη, την αποχωρίζεται. Της ζητά να του παίξει στο πιάνο τη σονάτα του αποχαιρετισμού του Μπετόβεν, το κύκνειο άσμα του έρωτα τους. Προέχει η απελευθέρωση. Έκτοτε παραμένουν δύο καλοί φίλοι και στενοί συνεργάτες με μεγάλη αλληλογραφία που θα συνεχιστεί μέχρι τη δολοφονία του.

Φεβρουάριος του 1821. Συνέδριο του Λάυμπαχ και οι Μεγάλες Δυνάμεις συζητούν με ποιο τρόπο θα αναχαιτίσουν τα επαναστατικά κινήματα που ξεσπούν το ένα μετά το άλλο. Ο Καποδίστριας καταφέρνει «αθόρυβα» να μεταπείσει τον Τσάρο που υποκινούμενος από τον Μέτερνιχ ήθελε να επέμβει κατά των Ελλήνων Επαναστατών. Στις αποφάσεις του Συνεδρίου τον Μάιο του 1821, δεν υπάρχει καμία καταδικαστική απόφαση. Η Ελληνική Επανάσταση έχει σωθεί.

«Δεν τον καταλαβαίνω γιατί ανήκει σε μία σχολή παράδοξη για μένα», αναφέρει ο Μέτερνιχ, φανατικός υποστηρικτής των απολυταρχικών καθεστώτων που είχε στοχοποιήσει τον Καποδίστρια από το 1811. Εκατοντάδες εκθέσεις της Αυστριακής Αστυνομίας που τον παρακολουθούσε το αποδεικνύουν. Αργότερα, όταν ο Καποδίστριας παραιτήθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας, ο Μέτερνιχ – που δεν κατάλαβε ποτέ το νόημα της παραίτησής του-  και θεωρούσε πως οι δικές του ραδιουργίες είχαν δημιουργήσει το επιθυμητό γι’ αυτόν αποτέλεσμα με χαιρεκακία θριαμβολογούσε: «η βασιλεία του Καποδίστρια τελείωσε.  Είναι ένας νεκρός και δεν φοβάμαι ούτε τους νεκρούς, ούτε τα φαντάσματα… Η αιτία του κακού ξεριζώθηκε, ο Κόμης Καποδίστριας τάφηκε για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Η Ευρώπη γλίτωσε από τους μεγάλους κινδύνους που την απειλούσαν από την επίδραση αυτού του επικινδύνου ανδρός».

Μετά τη λαμπρή του παρουσία στη Βιέννη, ο Τσάρος Αλέξανδρος στις αρχές του 1816 τον διορίζει Υπουργό των Εξωτερικών της Ρωσίας.  Ο Καποδίστριας ουσιαστικά αναδιοργανώνει μία νεκρή διπλωματική υπηρεσία που κινείται ασυντόνιστα από το 1802-1803 που ιδρύθηκε. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως εισάγει καινοτομίες πρωτόγνωρες για την εποχή του (διπλωματικά αρχεία, επετηρίδα Ρώσων διπλωματών, ανακοινώσεις στις εφημερίδες της εποχής, γραφείο Τύπου), ενώ ταυτόχρονα λαμβάνουν χώρα συνέδρια στο Άαχεν, στο Τροππάου, στο Κάρλσμπαντ και στο Λάυμπαχ, όπου και αναδεικνύεται το τεράστιο Ευρωπαϊκό του όραμα.

Το 1822, όταν βλέπει ότι δεν μπορεί ως υπουργός να βοηθήσει τον Ελληνικό Αγώνα, παραιτείται και πηγαίνει στη Γενεύη, το κέντρο διακίνησης των επαναστατικών ιδεών στην Ευρώπη. Εκεί το Φιλελληνικό Κίνημα γιγαντώνεται, η Ευρωπαϊκή Κοινή γνώμη γέρνει πλέον προς την ίδρυση Ελληνικού Κράτους. Ο Καποδίστριας γνωρίζει τον Εϋνάρδο στο Συνέδριο της Βιέννης και τον κάνει αμέσως κοινωνό των ιδεών του. Πολλά από τα χρήματα που έρχονται στην Ελλάδα είναι δικά του, ενώ με τη βοήθειά του οργανώνει τα πολύτιμα Φιλελληνικά Κομιτάτα Σημειώστε πως το Φιλελληνικό Κομιτάτο της Αγίας Πετρούπολης διοχέτευε τεράστια ποσά προς τον ίδιο τον Καποδίστρια στη Γενεύη. Γιατί παραιτήθηκε μεν από Υπουργός Εξωτερικών, άφησε δε συγκεκριμένες κατευθύνσεις που έμελλαν να καρποφορήσουν αργότερα. 

«Με ρωτάτε ποια θα έπρεπε να είναι τα γεωγραφικά σύνορα της Ελλάδος.  Τα σύνορα  της Ελλάδος εδώ και τέσσερις αιώνες, από την πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, έχουν οροθετηθεί από ακλόνητα δικαιώματα, τα  οποία ούτε ο χρόνος, ούτε οι ανυπολόγιστες συμφορές από τους Τούρκους, ούτε  η πολεμική κατάκτηση κατόρθωσαν ποτέ να παραγράψουν. Χαράχτηκαν δε αυτα τα σύνορα από το 1821 από το αίμα το ελληνικό, που χύθηκε στις σφαγές των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Ψαρών, του Μεσολογγίου και στις πολυάριθμες ναυμαχίες και πεζομαχίες, στις οποίες δοξάστηκε τούτο το Έθνος… Τα πραγματικά σύνορα της Ελλάδος ήταν εκείνα που περιέγραψε ο Έλληνας γεωγράφος Στράβων: Από την Πελοπόννησο ως τη Μακεδονία και την Ήπειρο και ως τους Άγιους Σαράντα, από τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου Πελάγους ως και την Μικρά  Ασία.  Αυτά  ήταν τα ιστορικά και φυσικά σύνορα της Ελλάδος, τα όποια οι Έλληνες είχαν  ιερό χρέος να διεκδικήσουν…» Αυτό το ιστορικό κείμενο της 3ης Οκτωβρίου 1827 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η «Μεγάλη Ιδέα» του Καποδίστρια για την Ελλάδα.

Η κεντρική επιδίωξη του Καποδίστρια σχετικά με το ζήτημα των συνόρων ήταν διττή.  Αφενός να μεταστρέψει την απόφαση των δυνάμεων για αυτονομία προς την πλήρη ανεξαρτησία χωρίς δεσμεύσεις και αφετέρου να εξασφαλιστεί η ευρύτερη δυνατή εδαφική βάση, ώστε το κράτος να είναι βιώσιμο με το μεγαλύτερο τμήμα του Ελληνικού πληθυσμού εντός του. Τρεις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του και με αφορμή το Ελληνικό Ζήτημα ξεσπά ο Ρωσοτουρκικός  πόλεμος. Οι Τούρκοι ηττώνται.  Στις 14 Σεπτεμβρίου 1831 πετυχαίνει αυτό που ήθελε: τη γραμμή Βόλου – Άρτας. Επιθυμεί να συνεχίσει με στόχο τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 13 ημέρες, όμως, αργότερα, δολοφονείται!

Σ’ όλη του τη ζωή δίνει τεράστια σημασία στην παιδεία και την εκπαίδευση.  «Πρώτα πρέπει να μορφωθούν οι Έλληνες και ύστερα να ιδρυθεί Ελλάς», υποστηρίζει.  Στα Επτάνησα αλλάζει τα πάντα. Πλούσια και φτωχά παιδιά φοιτούν μαζί. Θρησκεία, παιδεία και δημόσια εκπαίδευση τίθενται υπό την εξουσία και προστασία της Γερουσίας.  Κανένας δεν μπορούσε να προσληφθεί στο Δημόσιο, αν δε γνώριζε να γράφει και να διαβάζει Ελληνικά, ενώ η ελληνική γλώσσα θα χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στα δημόσια έγγραφα. Και μετά ως Κυβερνήτης μέσα σε 3,5 χρόνια και αφού παραλαμβάνει ουσιαστικά ερείπια, ιδρύει 121 σχολεία!

Από τα τέλη του 1830 αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, καθώς θίγει συμφέροντα οργανωμένα επί αιώνες στην προσπάθειά του να ιδρύσει κράτος. Έρχεται αντιμέτωπος με ισχυρές δυνάμεις, τους προύχοντες, τους πλοιοκτήτες, τους εμπόρους, τους βιοτέχνες και τους Φαναριώτες, ενώ προσπαθεί να ανατρέψει τις οικονομικές και κοινωνικές βάσεις της πολιτικής ισχύος των Κοτζαμπάσηδων σε τοπικό επίπεδο θεωρώντας τους υπαίτιους των εμφυλίων πολέμων. Φυλακίζει στις αρχές Ιανουαρίου 1831 τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και η «κόντρα» φτάνει στα άκρα.  Λίγους μήνες μετά ο Ρώσος Ναύαρχος Ρίκορντ, ορίζει συνάντηση συμφιλίωσης των δύο αντρών για τις 26 Σεπτεμβρίου, το απόγευμα. Η μοίρα παίζει το χειρότερο παιχνίδι της. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας διαβάζει ένα βρετανικό μακροσκελές και συκοφαντικό γι’ αυτόν άρθρο. Εκνευρίζεται και αρνείται να δει τον Πετρόμπεη που επιστρέφει ντροπιασμένος στη φυλακή. Έχει προειδοποιηθεί και από τη Μαντώ Μαυρογένους και από άλλους ότι οι Κωνσταντίνος και ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης, αδελφός και γιος του Πετρόμπεη «κάτι ετοιμάζουν». Αγνοεί τις προειδοποιήσεις. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831  δολοφονείται στην είσοδο της εκκλησίας του Άη Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο.

Ευχαριστούμε θερμά τον Δρ. Ανδρέα Κούκο για το υλικό και τις πληροφορίες που μας παραχώρησε 

Ο Δρ. Ανδρέα Κούκος είναι Ιδρυτής και Πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας «Ιωάννης Καποδίστριας»