Τσι Μπάισι: Ο τελευταίος κινέζος κλασικός στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

Μπορεί για τον μέσο φιλότεχνο να μην λέει τίποτε το όνομα του Τσι Μπάισι, όμως τα έργα του τελευταίου μεγάλου παραδοσιακού κινέζου ζωγράφου, που πέθανε το 1957 σε ηλικία 93 ετών, θεωρούνται σήμερα από τα πλέον καλοπληρωμένα διεθνώς, καθώς πωλούνται σε τιμές ανάλογες με εκείνα του Άντυ Γουόρχολ!

Πιθανότατα το φτωχό αγροτόπαιδο που γεννήθηκε στην επαρχιακή πόλη Ξιάντανγκ την πρωτοχρονιά του 1864 δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι τα έργα του θα είχαν τέτοια τύχη και ότι ο ίδιος θα γινόταν ένας διεθνούς φήμης ζωγράφος.

Τα έργα που φιλοτέχνησε ο Τσι Μπάισι υπολογίζονται στις 15.000.Μια επιλογή από 126 αντιπροσωπευτικούς του πίνακες, που παρουσιάζονται από τις 12 Νοεμβρίου στην έκθεση «Qi Baishi: Η μυστηριώδης Ανατολή», η οποία φιλοξενείται στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, σε συνεργασία με την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Πεκίνου και τον Ελληνοκινεζικό Σύνδεσμο Οικονομικής και Πολιτιστικής Ανάπτυξης, δίνουν την ευκαιρία στο ελληνικό κοινό για μια πρώτη γνωριμία με το έργο του φημισμένου δασκάλου.

Από μικρός κατάλαβε ότι δεν ήταν προικισμένος σωματικά για να γίνει αγρότης, έτσι, σε ηλικία 14 ετών, μαθήτευσε στην ξυλογλυπτική, τέχνη που εξασκούσε ζωγραφίζοντας παράλληλα πάνω στα ξύλα. Αργότερα, έμαθε την κινέζικη προσωπογραφία και τοπιογραφία δίπλα σε παραδοσιακούς ζωγράφους της πόλης του, ενώ η συνάντησή του με έναν πλούσιο μαικήνα του έδωσε την ευκαιρία να σπουδάσει κλασική ζωγραφική και ποίηση.

Στα 40 του ταξίδεψε σε πάρα πολλά μέρη της Κίνας, εμπνεύστηκε από τα τοπία της και χαρακτηρίστηκε ως μεγάλος εκφραστής της ζωγραφικής gongbi, ένα ρεαλιστικό ζωγραφικό στυλ, που χαρακτηρίζεται από την εξαιρετική λεπτή πινελιά και την απόδοση λεπτομερειών με ακρίβεια. Παρά την εκπαίδευσή του σε αυτό το ιδίωμα ζωγραφικής έκφρασης, η τριβή του με έργα κλασικών ζωγράφων του στυλ xieyi, ενός περισσότερο ελεύθερου και «ιμπρεσιονιστικού» ιδιώματος, τον έκανε να στραφεί αποφασιστικά σε αυτή τη ζωγραφική φόρμα.

Στα 1917 εγκαταστάθηκε στο Πεκίνο, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον ζωγράφο Τσεν Σιζένγκ, τον μόνο, όπως πίστευε τότε, που μπορούσε να εκτιμήσει το ελεύθερο στυλ της ζωγραφικής του. Πράγματι, οι δύο φίλοι υπήρξαν, ακριβώς γι’ αυτή τη «μοντέρνα» προσέγγισή τους στη ζωγραφική, στόχος των συντηρητικών κύκλων που κυριαρχούσαν τότε στην κινεζική πρωτεύουσα. Η καθιέρωση θα έρθει στα 1922, όταν ο Τσεν εκθέτει έργα του φίλου του στο Τόκιο, όπου πωλούνται όλα, δύο μάλιστα αγοράζονται από ένα παρισινό μουσείο.

Μέσα από το έργο του Τσι Μπάισι αναδεικνύεται η αγάπη και το πάθος του για την απλή ζωή· αγαπημένες του θεματικές αποτελούν τα πλάσματα της φύσης: ψάρια, καβούρια, βάτραχοι, έντομα, πτηνά, λουλούδια, φυτά. Τα τοπία που ζωγραφίζει σε μεγαλύτερη ηλικία χαρακτηρίζονται από μια μοντέρνα, υποκειμενική ματιά. Σε αυτά δεν προσπαθεί να μιμηθεί τους παραδοσιακούς δασκάλους, αλλά τα ζωγραφίζει με αντισυμβατικό τρόπο, όπως τα αναπλάθει η μνήμη του. Προσπαθεί να συλλάβει το πραγματικό πνεύμα του αντικειμένου του, όπως το αντιλαμβάνεται μέσα από την ποιητική αίσθησή του.

Στα τέλη της ζωής του ο Τσι Μπάισι τιμήθηκε με τον τίτλο του «Καλλιτέχνη του Λαού», ενώ το 1954 εξελέγη αντιπρόσωπος στο πρώτο Εθνικό Λαϊκό Συνέδριο (το νομοθετικό σώμα της Λ.Δ. της Κίνας). Διετέλεσε διευθυντής του Ινστιτούτου Κινεζικής Ζωγραφικής του Πεκίνου, ενώ τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης. Σήμερα έργα του βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης, το Εθνικό Μουσείο Τεχνών της Κίνας και σε δεκάδες άλλα μουσεία στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ασία.

Δεδομένης της σχετικά μεγάλης άγνοιας για την κινεζική τέχνη, θα ήταν λογικό να σκεφτεί κανείς πως ο Τσι Μπάισι είναι εντελώς άγνωστος στους Έλληνες. Κι όμως, τον γέρο δάσκαλο γνώρισε και συναντήθηκε μαζί του ο Νίκος Καζαντζάκης, κατά τη διάρκεια του τελευταίου του ταξιδιού στην Κίνα, στις 24 Ιουνίου 1957.

Τη συνάντηση καταγράφει η σύζυγος του Καζαντζάκη, Ελένη, στο κείμενό της «Μετά είκοσι χρόνια», που αναφέρεται σε αυτό το ταξίδι: «Πρωί πήγαμε στο γερο-ζωγράφο Τσι Πάι Ση, που πήρε το βραβείο Ειρήνης. Συμπαθητικός, 96 χρονών… Ο Τσι Πάι Ση ήταν αδιάθετος, ωστόσο με μεγάλη ευγένεια μας προσκάλεσε, να γνωρίσει τον Καζαντζάκη» (Νίκος Καζαντζάκης, «Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία – Κίνα»).

Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη βράβευση τόσο του Καζαντζάκη όσο και του Τσι Μπάισι από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης. Οι συμπτώσεις που φέρνουν κοντά τους δύο δημιουργούς, όμως, δεν τελειώνουν εδώ. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη από το ταξίδι του στην Κίνα και στην Ιαπωνία, ο Καζαντζάκης θα πεθάνει στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας στις 26 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς. Ένα μήνα νωρίτερα, στις 16 Σεπτεμβρίου, στο Πεκίνο, ο Τσι Μπάισι είχε κλείσει για πάντα τα μάτια του…