Την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων, το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος φιλοξένησε μια δημόσια συζήτηση για ένα πάντα επίκαιρο θέμα. Εμείς πήγαμε, ακούσαμε και συγκεντρώσαμε τις 12 αλήθειες-συμπεράσματα από έναν ιδιαίτερα διαφωτιστικό διάλογο.
1. Πότε ένα ζώο κακοποιείται;Όσο και αν ψάξουμε, δεν θα βρούμε έναν και μοναδικό ορισμό για την κακοποίηση ζώων, γιατί κάθε κοινωνία έχει τους δικούς της γραπτούς και άγραφους κανόνες. Όμως ο ορισμός που χρησιμοποιείται ευρύτερα αναφέρει την κακοποίηση ζώου ως μια μη κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά προς ένα ζώο, που του προκαλεί από δυσφορία ως θάνατο. Είναι η άσκηση άμεσης βίας, ο βασανισμός, ο ακρωτηριασμός, η πρόκληση στρες και η στέρηση ενός ζώου από τις πέντε βασικές του ελευθερίες (ελευθερία από την πείνα και τη δίψα, από άσχημες συνθήκες διαβίωσης, από πόνο-πλήγωμα-νόσο, από φόβο και απόγνωση, από την έκφραση μιας σωστής συμπεριφοράς). Με λίγα λόγια, κακοποίηση είναι ό,τι διαταράσσει την ευζωία του ζώου και το αναγκάζει να ζει μια ζωή που δεν του αξίζει να ζει.
2. Για ποια ζώα ισχύει η κακοποίηση;Μπορεί η νομοθεσία να προστατεύει μόνο τα ζώα συντροφιάς (π.χ. σκύλους ή γάτες), όμως τα αγαπημένα τετράποδα δεν είναι τα μόνα ζώα που κακοποιούνται. Κακοποίηση υφίστανται και τα λεγόμενα “παραγωγικά” ζώα, όπως τα γαϊδουράκια της Σαντορίνης, που τα αναγκάζουν να δουλεύουν σε πολύ σκληρές συνθήκες και τα ζώα που μεγαλώνουν μέσα στη βιομηχανία της κατανάλωσης: τα γουρούνια, οι αγελάδες, οι κότες κ.λπ.
3. Τι ισχύει στην Ελλάδα σχετικά με τις καταγγελίες για κακοποίηση;
Στην Ελλάδα διστάζουμε να καταγγείλουμε τέτοια περιστατικά, γιατί φοβόμαστε τα αντίποινα ή την ευθύνη. Έτσι, τείνουμε να μεταθέτουμε το πρόβλημα με ένα e-mail ή τηλεφώνημα σε μια φιλοζωική οργάνωση, θεωρώντας πως δώσαμε λύση. Φυσικά αυτό δεν ισχύει, γιατί αφενός ο ρόλος των φιλοζωικών είναι βοηθητικός, αφετέρου ένα e-mail ή τηλεφώνημα δεν συνιστά καταγγελία. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικό, πάντως, είναι πως από το 2012 και μετά ο αριθμός των καταγγελιών έχει αυξηθεί, ενώ πλέον έχει οριστεί εισαγγελέας ζώων, πράγμα που δείχνει μια κοινωνία που ευαισθητοποιείται και εξελίσσεται.
Ο νόμος προβλέπει πως οι περιπτώσεις κακοποίησης ζώων διώκονται αυτεπάγγελτα. Όμως εάν πραγματικά θέλουμε να κάνουμε τη διαφορά για ένα ζώο που κακοποιείται, θα χρειαστεί να μεταβούμε στο τμήμα με αποδεικτικά της κακοποίησης (φωτογραφίες ή βίντεο) και μάρτυρα, που θα επιβεβαιώνει τα λεγόμενά μας. Σε περιπτώσεις που πρέπει το ζώο να απομακρυνθεί άμεσα από εκεί που ζει, καλό είναι να επικοινωνήσουμε με το τοπικό καταφύγιο και τον Δήμο μας, εφόσον έχει πρόγραμμα περίθαλψης αδέσποτων.
5. Είναι η βίαιη θανάτωση ζώου κακούργημα;Όσο και αν αυτή η πράξη δείχνει πολλά για την προσωπικότητα κάποιου που δολοφονεί ζωντανά και συναισθανόμενα όντα που πονούν και εκφράζονται, η απάντηση είναι όχι. Ο βασανισμός και η θανάτωση ενός ζώου τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τρία έτη και πρόστιμο 30.000 ευρώ. Μάλιστα, επειδή η πράξη θεωρείται πλημμέλημα, έχει ανασταλτικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει πως αν ο δράστης δεν έχει καταδικαστεί στο παρελθόν, δεν θα έχει καμία σοβαρή συνέπεια.
6. Τι ωθεί κάποιον στο να κακοποιήσει ένα ζώο;Ένα από τα βασικότερα κίνητρα είναι η άσκηση ελέγχου. Ο άνθρωπος αυτός δεν νιώθει ικανός ή αποτελεσματικός και αδυνατεί να ελέγξει το περιβάλλον του. Έτσι, ξεσπά πάνω σε ένα εύκολο θύμα που δεν μπορεί να αντιδράσει και να αντισταθεί. Ένα ακόμα κίνητρο είναι η μετάθεση της εχθρικότητας πάνω σε ένα ζώο αντί σε έναν άνθρωπο, ο φόβος για μια φυλή, ή ακόμα και οι προλήψεις π.χ. μαύρες γάτες.
7. Πώς συνδέεται η κακοποίηση ζώων και ανθρώπων;Έρευνες των τελευταίων τριάντα χρόνων έχουν δείξει πως η κακοποίηση ζώων συνδέεται με παράνομες δραστηριότητες, όπως εμπόριο όπλων ή ναρκωτικών, όπως επίσης και με βία κατά ανθρώπων και κυρίως ενδοοικογενειακή βία, κακοποίηση παιδιών και ανθρωποκτονίες. Γι’ αυτό και περιπτώσεις κακοποίησης ζώων μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να μελετηθούν από την αστυνομία για την αποτροπή άλλων εγκλημάτων κατά της κοινωνικής ασφάλειας.
Θα ήταν παράλογο να χαρακτηρίζαμε τον ρόλο των social media ως καλό ή κακό, μιας και όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που τα χρησιμοποιούμε. Οι περισσότερο έχουμε δει βίντεο ή φωτογραφίες κακοποίησης ζώων, που κάποιος ανέβασε ως αστείο, προκαλώντας από αποστροφή έως μιμητισμό. Όμως, παράλληλα μπορούμε να χρησιμοποιούμε τις πλατφόρμες για ενημέρωση, εκπαίδευση, δικτύωση αλλά και παρέμβαση με άμεσο και γρήγορο τρόπο σε περιπτώσεις όπως ένα σκυλάκι ή γατάκι που χάθηκε, μια επικίνδυνη περιοχή με φόλες κ.λπ.
9. Μπορώ να τιμωρήσω ένα ζώο χωρίς να το κακοποιήσω;Μια από τις πιο συχνές ερωτήσεις προς εκπαιδευτές και κτηνιάτρους είναι πώς να μαλώσω τον σκύλο ή τη γάτα μου όταν κάνει μια ζημιά. Το πρώτο βήμα είναι να αποδεχτούμε πως το ζώο μας δεν έχει ανθρώπινη λογική και αντίληψη. Γι’ αυτό, οφείλουμε να το καθοδηγήσουμε στη σωστή συμπεριφορά, με εκπαίδευση, υπομονή και -αν χρειαστεί- με τη βοήθεια ειδικού. Το να κακοποιούμε συναισθηματικά ένα ζώο φωνάζοντάς του ή κλείνοντάς το για ώρες στο μπαλκόνι είναι αντίστοιχο του bullying και δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα συμπεριφοράς, που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να θυμόμαστε πως η ψυχική και κοινωνική υγεία ενός ζώου είναι εξίσου σημαντική με την σωματική.
Η πεποίθηση ότι ορισμένες φυλές ζώων (π.χ. πιτ μπουλ και ροντβάιλερ) είναι εκ φύσεως πιο επιθετικές από άλλες, είναι κοινωνικό κατασκεύασμα και όχι αλήθεια. Αυτό που καθορίζει την επιθετικότητα ενός ζώου είναι το γενετικό του υπόβαθρο. Δηλαδή, εάν δύο σκυλιά με επιθετικό χαρακτήρα ζευγαρώσουν, τότε είναι πιο πιθανό τα κουτάβια τους να είναι και αυτά επιθετικά. Τα κοινωνικά αυτά στερεότυπα αναπαράγει μερίδα ανθρώπων, που βλέπουν το σκυλί ως status και θέλουν να προβάλλουν προς τα έξω την εικόνα του ισχυρού και απειλητικού. Γι΄αυτό και επιλέγουν φυλές που αντιμετωπίζονται ήδη ως επικίνδυνες από τους γύρω τους, που προέρχονται συχνά από παράνομους εκτροφείς, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
11. Μπορώ να έχω παπαγάλο, φίδι ή ιγκουάνα στο σπίτι μου;Το να αγοράζουμε από pet shop ένα εξωτικό ζώο που αφαιρέθηκε βίαια από το περιβάλλον του και να το τοποθετούμε σε ένα διαμέρισμα, έστω και σε ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας ή υγρασίας, αφενός συνιστά κακοποίηση, αφετέρου το πιο πιθανό είναι αυτό το ζώο να έχει πέσει θύμα παράνομης εμπορίας. Ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι απαραίτητα και ηθικό.
Δυστυχώς, η κρίση στην Ελλάδα έφερε ένα ακόμα μεγάλο πρόβλημα στο προσκήνιο. Χιλιάδες είναι οι πωλήσεις κουταβιών -ιδίως μικρόσωμων φυλών- που γίνονται σήμερα στο διαδίκτυο, σε δελεαστικές τιμές για τον αγοραστή. Πρόκειται για κουτάβια από οικιακούς εκτροφείς που αναζητούν έξτρα εισόδημα αλλά και μαζικά “εργοστάσια κουταβιών”, τα λεγόμενα puppy mills, με εξαθλιωμένα ζώα που ζουν σε κάκιστες συνθήκες. Η δράση αυτή, πέρα από παράνομη είναι και επικίνδυνη, καθώς τα ζώα κακοποιούνται και πολύ συχνά έχουν προβλήματα υγείας και συμπεριφοράς. Ο δε αγοραστής, εκτός του ότι συμμετέχει παθητικά στην κακοποίηση, δυσχεραίνει την θέση των νόμιμων εκτροφέων που σέβονται τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των φυλών και τις συνθήκες ευζωίας τους, αλλά και των φορέων που προσπαθούν να διαχειριστούν τον αυξανόμενο πληθυσμό των αδέσποτων στη χώρα μας.
Η κακοποίηση ζώων σε αριθμούς• Ο μέσος όρων των καταγγελιών που δέχεται καθημερινά η οργάνωση DOG’s VOICE είναι 50. Από αυτές, μόνο το 30% συνοδεύεται από αποδεικτικά στοιχεία (φωτογραφίες ή βίντεο). Στην δικαστική αίθουσα δεν φτάνουν ούτε οι 2.
• Από τις 1.799 καταγγελίες έως τον Οκτώβρη του 2019 για κακοποίηση, βασανισμό ή θανάτωση ζώων που περιήλθαν στις αρμόδιες Υπηρεσίες, σχηματίστηκε δικογραφία για 813 από αυτές και συνελήφθησαν 117 άτομα. Είναι άγνωστος ο αριθμός των καταδικαστικών αποφάσεων.
• Σύμφωνα με έρευνες, το 1/4 περίπου των ανηλίκων παιδιών και εφήβων έχει κακοποιήσει ζώο. Αυτοί οι ανήλικοι συνήθως είναι θύματα ή μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας.
• Σύμφωνα με έρευνες, το 1/3 περίπου των καταδικασμένων φυλακισμένων ανδρών και γυναικών και τα 2/5 των καταδικασμένων για βίαια εγκλήματα έχουν κακοποιήσει κάποιο ζώο ως παιδιά.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στον Θόλο, στο πλαίσιο της σειράς εκδηλώσεων «Διάλογοι». Καλεσμένοι ήταν η δικηγόρος και ιδρύτρια της Μ.Κ.Ο. DOG’S VOICE, Έλενα Δέδε, ο αστυνομικός και κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής, Ευάγγελος Δρίβας, ο συμπεριφοριολόγος κτηνίατρος, Δρ. Χρήστος Καραγιάννης και ο δημοσιογράφος Θοδωρής Χονδρόγιαννος. Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Άννα-Κύνθια Μπουσδούκου, ενώ στο πλαίσιο της εκδήλωσης προβλήθηκε βίντεο-συνέντευξη του Επικεφαλής της Oργάνωσης Hidden-In-Sight International, Μάρκ Ράντελ στον Θοδωρή Χονδρόγιαννο.
