Όταν ο Νταλί συνάντησε τον Μαγκρίτ, εμείς ήμασταν παρόντες

Μάρτυρες μιας πολύ ενδιαφέρουσας καλλιτεχνικής και άκρως σουρεαλιστικής «συνάντησης» γίναμε στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου (Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique) σε πρόσφατο ταξίδι μας στις Βρυξέλλες.

Έργα του Ρενέ Μαγκρίτ συνδιαλέγονται γόνιμα με έργα του Σαλβαντόρ Νταλί στην έκθεση «Dali & Magritte: Deux icônes du surréalisme en dialogue» (Νταλί και Μαγκρίτ: Δύο σύμβολα του σουρεαλισμού σε διάλογο) που διοργανώθηκε με την ευκαιρία του εορτασμού των 10 χρόνων από την ίδρυση του Μουσείου Μαγκρίτ στις Βρυξέλλες. 

Αυτός ο πρωτότυπος εικαστικός διάλογος αναδεικνύει εξαιρετικά εύστοχα τους προσωπικούς, φιλοσοφικούς και αισθητικούς δεσμούς που συνδέουν τους δύο καλλιτέχνες μέσα από τα περίπου 80 ζωγραφικά έργα, γλυπτά, φωτογραφίες, φιλμ και αρχειακό υλικό δανεισμένα από 40 μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο.

Ένα σουρεαλιστικό καλοκαίρι

Salvador DALÍ – “The Temptation of St. Anthony” (1946) | © Salvador Dalí, Fundació Gala-Salvador Dalí, Figueres | photo: J. Geleyns – Art Photography

Οι δύο καλλιτέχνες συναντιούνται στο Παρίσι την Άνοιξη του 1929. Στον περίγυρό τους βρίσκονταν τα μεγαλύτερα ονόματα της καλλιτεχνικής αβάν γκαρντ της εποχής. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, με πρόσκληση του Νταλί, ο Μαγκρίτ ταξιδεύει στο  σπίτι του στο Καντακές.  Από εκεί περνούν την ίδια περίοδο ο Πολ Ελυάρ, ο Χουάν Μιρό, ο Λουίς Μπουνιουέλ, ενώ τα βιογραφικά ανέκδοτα της εποχής αναφέρουν πως τότε η Γκαλά εγκατέλειψε τον Ελυάρ για χάρη του Νταλί.

Στόχος τους;  Να αμφισβητήσουν και εν τέλει να αποδομήσουν πλήρως την πραγματικότητα και να αμφισβητήσουν κάθε βεβαιότητα για το τι είναι τέχνη, αλλά και ζωή. 

Η έκθεση

René MAGRITTE – “The Annunciation” (1930) | Tate Gallery, London, Purchased from Thomas Gibson Fine Art (Grant-in-Aid) with assistance from the Friends of the Tate Gallery (1986) | © 2019, Succession Magritte c/o SABAM © Tate, London 2019

Μαγκρίτ και Νταλί είναι δύο τελείως διαφορετικοί στη βάση τους καλλιτέχνες. Καταλανός ο ένας, Βέλγος ο άλλος, ζουν μία περίοδο εκλεκτικής συγγένειας, που αποτυπώνεται ξεκάθαρα στη δουλειά τους, αλλά και στην έκθεση που είδαμε στις Βρυξέλλες. Ένα αδιόρατο νήμα ενώνει την καλλιτεχνική τους δημιουργία τόσο πολύ, που δεν ήταν λίγες οι φορές που αναρωτηθήκαμε αν μπροστά μας έχουμε ένα έργο του Νταλί ή του Μαγκρίτ. 

Η έκθεση έχει μία ευφυή επιμελητική δομή, καθώς χωρίζεται σε διάφορες θεματικές ή καλύτερα θεματικούς διαλόγους των δύο δημιουργών. Έτσι βλέπουμε τα έργα τους να συνδιαλέγονται υπό τη σκέπη τίτλων, όπως αυτές του «Απειλητικού Καιρού» (Threatening Weather), των «Πορτρέτων και των Πραγμάτων» (Portraits x Things), του «Μέσα και του… Πέρα» (within x beyond),  του «Ονείρου και της Παραίσθησης» (dream x hallucination), των «Αντικειμένων και των Φλογών» (objects x flames), της «Georgette x Gala» (των δύο γυναικών που τους καθόρισαν), αλλά και πολλών άλλων. 

Salvador DALÍ – “The Path of the Enigma” (ca. 1981) | Work loaned by the Fundació Gala- Salvador Dalí, Madrid | © Salvador Dalí, Fundació Gala-Salvador Dalí, Figueres

Εκτιθέμενα το ένα δίπλα στο άλλο τα έργα τους, αναπτύσσουν -το καθένα με το δικό του μοναδικό τρόπο και πάντα μέσω των προσωπικών συμβόλων των δύο καλλιτεχνών – τη δική τους διαλεκτική, ταυτόχρονα ωστόσο κάνουν  ξεκάθαρη, αλλά και αποκαλυπτική την προσωπική, φιλοσοφική και αισθητική τους σύνδεσή.  

Γιατί μπορεί στη συνολική αποτίμηση του έργου τους να υπερίσχυσαν οι διαφορές τους και να χώρισαν οι δρόμοι τους, ωστόσο η έκθεση αυτή αποδεικνύει ότι στην πορεία τους, ο Νταλί και ο Μαγκρίτ, κατάφεραν να επηρεάσουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.

René MAGRITTE – “The key to the fields” (1936) | Museo Nacional Thyssen-Bornemisza, Madrid | © 2019, Succession Magritte c/o SABAM ©VEGAP, Madrid

Ο σουρεαλιστικός αυτός διάλογος που στήθηκε στο Μουσείο των Καλών Τεχνών των Βρυξελλών είναι ένα επιμελητικό παράδειγμα προς μίμηση για το πως μπορούν να «αντιπαρατεθούν» γόνιμα ακόμη και δύο καλλιτέχνες μεγαθήρια, αλλά και του πώς μπορεί ο διάλογος αυτός να εισακουστεί και να γίνει απόλυτα κατανοητός από το ευρύ κοινό. 

Αυτού του είδους οι καλλιτεχνικοί διάλογοι γίνονται τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα δημοφιλείς ανά τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα. Έναν αντίστοιχα επιτυχημένο διάλογο είδαμε το καλοκαίρι που μας πέρασε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην έκθεση «Πικάσο και Αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός», όπου εξήντα οκτώ έργα του Πικάσο συγκεντρωμένα από μουσεία και συλλογές του εξωτερικού στάθηκαν δίπλα-δίπλα σε εξήντα επτά αρχαιότητες από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ. Κάνοντας έναν εξίσου εποικοδομητικό διάλογο. 

Διάλογο, όμως, κάνουν και τα έργα που εκτίθενται στο Μουσείο Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, καθώς βρίσκονται σε έναν φαντασιακό διάλογο μεταξύ τους, δημιουργώντας μια «οικογένεια από πέντε γενιές καλλιτεχνών, που γνωρίζονταν μεταξύ τους, εκτιμούσαν ο ένας τον άλλο και αλληλοεπηρεάζονταν».