Μουσείο Μπενάκη: Γνωριμία με τον «άγνωστο» Κριστιάν Ζερβός

Πικάσο, Μιρό, Καντίνσκι, Λεζέ, Τζιακομέτι, Μαγκρίτ, αλλά και Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Σκλάβος… Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ονόματα που συναποτελούν τη συλλογή του ελληνογάλλου Κριστιάν Ζερβός και της συζύγου του Υβόν, που αποτελούν και τον κύριο όγκο των εκθεμάτων του Μουσείου Christian Zervos στο Βεζλέ, ένα χωριουδάκι 400 κατοίκων κοντά στη Ντιζόν της Γαλλίας, 60 από τα οποία μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη, αποτελώντας την «καρδιά» της έκθεσης «Christian Zervos & Cahiers d’Art. H αρχαϊκή στροφή».

Φωτογραφία αγνώστου. Ο Christian Zervos το 1933. Ευγενική παραχώρηση Christian Derouet, Musée Zervos, Vézelay.

Συλλογή, ναι, όχι όμως κάποιου συλλέκτη. Ο γεννημένος στο Αργοστόλι Χρίστος Ζερβός (1889-1970) δεν έμεινε στην ιστορία της τέχνης με αυτή του την ιδιότητα. Άλλωστε, τα ίδια τα έργα το μαρτυρούν: πρόκειται για τεκμήρια της φιλικής σχέσης του Ζερβού με τα πλέον γνωστά ονόματα της μοντέρνας τέχνης, όπως ο Πικάσο, ο Καντίνσκι και πολλοί άλλοι, γι’ αυτό και πολλά από τα έργα φέρουν ιδιόχειρες αφιερώσεις (όπως το συγκλονιστικό «Όνειρο και ψέμα του Φράνκο», που συνέθεσε το 1937 ο Πικάσο). Στον Ζερβό, άλλωστε, χρωστούν οι ερευνητές του έργου του Πικάσο τον εξαντλητικό catalogue raisonné που καταγράφει το έργο του ισπανού καλλιτέχνη σε 33 τόμους και είναι γνωστό στους ιστορικούς τέχνης με το όνομά του: «le Zervos».

Ο Κριστιάν Ζερβός, όπως και ο συμπατριώτης του Στρατής Ελευθεριάδης-Tériade, υπήρξε ένας πολιτισμικός διαμεσολαβητής, που κινήθηκε σε όλα τα επίπεδα: εκδότης βιβλίων και περιοδικών τέχνης –με σημαντικότερο το «Cahiers d’Αrt» («Τετράδια Τέχνης»), ένα από τα μακροβιότερα μοντερνιστικά περιοδικά, το οποίο ίδρυσε το 1926 και εξέδιδε έως το 1960– τεχνοκριτικός, αρχαιοδίφης, υποστηρικτής του ελληνικού μοντερνισμού στο Παρίσι κ.ά. Αλλά και ένθερμος υποστηρικτής, όταν χρειάστηκε, του αγώνα των ισπανών Δημοκρατικών ενάντια στον Φράνκο ή των ελλήνων αριστερών ενάντια στις διώξεις της Αντίστασης.

Ταυτόχρονα, ο Ζερβός μελέτησε σε βάθος και πραγματοποίησε εκδόσεις για προϊστορικούς πολιτισμούς, της Αφρικής ή της Ωκεανίας, για να επικεντρωθεί στη συνέχεια στους πολιτισμούς της Μεσογείου, όπως της μινωικής Κρήτης ή των Κυκλάδων. Μέσα από αυτές του τις προσεγγίσεις, ο Ζερβός επιχείρησε να θεμελιώσει τη σχέση του μοντερνισμού με την αρχαϊκή τέχνη, στην οποία εντοπίζει τις απαρχές του, σε αντίθεση με την ακαδημαϊκή τέχνη που αναγνώριζε ως άμεσο πρόγονό της την τέχνη της κλασικής εποχής. Πρόκειται για την «αρχαϊκή στροφή», στην οποία συνέβαλε με αλλεπάλληλα αφιερώματα των «Cahiers d’Αrt».

MIRO – Aidez l’EspagneMZ 178, Joan Miró, Βοηθήστε την Ισπανία, 1937, προσχέδιο για pochoir, γκουάς σε χαρτί, 57×43.2 εκ., Musée Zervos, Vézelay. Juan Miró © Adagp, Paris/ OΣΔΕΕΤΕ 2019.

Η έκθεση ακολουθεί αυτές τις δύο «διαδρομές»: Διατηρώντας στον πυρήνα της τη συλλογή του Μουσείου Zervos, που για πρώτη φορά εγκαταλείπει σχεδόν στο σύνολό της το σπίτι του συγγραφέα Ρομέν Ρολάν, στο Βεζλέ, όπου και εδρεύει, με έργα διάσημων καλλιτεχνών του Μεσοπολέμου, αναπτύσσεται παράλληλα χρονολογικά, παρακολουθώντας τον Ζερβό και την εξέλιξη της σκέψης και της εκδοτικής του δράσης από τα εφηβικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια και τα πρώτα του βήματα στο Παρίσι, μέχρι την έκδοση των «Cahiers d’Αrt», τη στενή φιλία με το Πικάσο αλλά και τη στροφή προς τις αρχαιολογικές αναζητήσεις, την ανάπτυξη σχέσεων με έλληνες καλλιτέχνες κ.λπ.

Η έκθεση που το Μουσείο Μπενάκη αφιερώνει σε αυτόν τον ελάχιστα γνωστό στην Ελλάδα, πέρα από τους κύκλους των ιστορικών τέχνης, διανοούμενο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών και το Μουσείο Zervos του Vézelay και στηρίζεται στα πορίσματα σχετικού ερευνητικού προγράμματος της Γαλλικής Σχολής. Την επιμέλειά της είχαν οι Christian Derouet (ιδρυτικός επιμελητής του Μουσείου Zervos), Alexandre Farnoux (καθηγητής Αρχαιολογίας και τέως διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών) και Πολύνα Κοσμαδάκη (επιμελήτρια και υπεύθυνη της Συλλογής Ζωγραφικής του Μουσείου Μπενάκη), η οποία επιμελήθηκε και τον πλούσιο και τεκμηριωμένο κατάλογο 325 σελ., με παρουσίαση των έργων, εκτενές χρονολόγιο, μελετήματα των επιμελητών και των Ελένης Σταυρουλάκη και Παναγιώτη Τουρνικιώτη.

PICASSO Pablo – Mousquetaire à l’épée – 1969 MZ 224, Pablo Picasso, Κεφαλή βασιλιά ή Τυφεκιοφόρος με σπαθί, 1969, λάδι σε χαρτόνι, 98×65.5 εκ., Musée Zervos, Vézelay. © Succesion Picasso 2019.

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις, κάθε φορά και από έναν διαφορετικό καλεσμένο. Συγκεκριμένα, ξεναγήσεις θα πραγματοποιήσουν (11.00) οι: Πολύνα Κοσμαδάκη, επιμελήτρια της έκθεσης (Κυριακή 22/12/2019, Κυριακή 19/1/2020 και Σάββατο 22/2/2020), Alexandre Farnoux, επιμελητής της έκθεσης (Σάββατο 11/1/2020), Βασιλική Δανιήλ, ιστορικός τέχνης (Κυριακή 5/1/2020, Σάββατο 1/2/2020), Παναγιώτης Τουρνικιώτης, καθηγητής  Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής (Σάββατο 25/1/2020). Απαραίτητη η κράτηση θέσης στο 210-36.71.015 (Δευτέρα – Πέμπτη, 10.00-15.00).

Επίσης, στο πλαίσιο της έκθεσης, το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες (Ε’ και Στ’ Δημοτικού, Γυμνάσιο και Λύκειο) κάθε Πέμπτη, από 16 Ιανουαρίου έως 27 Φεβρουαρίου, ενώ για παιδιά 7-10 χρόνων σχεδιάζει εκπαιδευτικά εργαστήρια τις Κυριακές 26 Ιανουαρίου και 16 Φεβρουαρίου, 12.00-13.30 (πληροφορίες: 210-36.71.067-9, Δευτέρα – Πέμπτη, 10.00-14.00).