Οι εικαστικές εκθέσεις που ξεχωρίσαμε το 2019

Χρονιά πλούσια για τον χώρο των εικαστικών τεχνών ή μια επανάληψη των ίδιων χωρίς κάποια αξιόλογη αναλαμπή; Όπως και να αποτιμούν τη χρονιά που τελειώνει, ζητήσαμε από 14 συντάκτριες και συντάκτες, που γράφουν για εικαστικά στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, να επιλέξουν πέντε από τις εκθέσεις του 2019 που, ο καθένας κι η καθεμιά για τους δικούς τους λόγους, θεωρούν σημαντικές.

Ας ακούσουμε τι μας είπαν:

Sight, του Άντονι Γκόρμλι στους Δελφούς

Μαίρη Αδαμοπούλου, γράφει στα Νέα

Ενδιαφέρουσα αλλά σαφώς όχι ως μία από τις πλουσιότερες εκθεσιακά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η χρονιά που τελειώνει σε λίγες μέρες.

• Μία από τις πιο δυνατές στιγμές της ήταν η έκθεση – εμπειρία του Άντονι Γκόρμλι στη Δήλο, με τα ορειχάλκινα γλυπτά του να δημιουργούν έναν πολυσήμαντο διάλογο μέσα στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός χώρου που συνδύαζε στην ακμή του με μοναδικό τρόπο το θρησκευτικό, το εμπορικό και το πολυπολιτισμικό στοιχείο.
• Πολυαναμενόμενη, ιδιαιτέρως σημαντική, αν και άφησε αδικαίωτες τις υψηλές προσδοκίες ορισμένων, η άφιξη του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι. Μια συλλογή με μεγάλες διεθνείς υπογραφές, που έλειπε από την ελληνική εικαστική πραγματικότητα και ειδικά σε μια εποχή που δεν λειτουργούν οι δύο μεγάλοι πυλώνες περί την τέχνη, η Εθνική Πινακοθήκη και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
• Από τις πιο ενδιαφέρουσες και πολυσυλλεκτικές εκθέσεις το δεύτερο μέρος της τριλογίας του AnnexM –της εικαστικής πλατφόρμας του Μεγάρου Μουσικής– υπό τον τίτλο «Μετά τη Βαβέλ». Σπουδαία ονόματα από τον διεθνή και ελληνικό χώρο, χορταστική ως προς την έκταση, ευρηματική ως προς την αξιοποίηση αθέατων όψεων του κτιρίου. Από τις εικόνες που θα μείνουν στη μνήμη μας το έργο του Γκάρι Χιλ στην ημιτελή έξοδο του μετρό προς το κτίριο του Μεγάρου.
• Την πεντάδα κλείνουν η αναδρομική έκθεση της Λιουμπόβ Ποπόβα στο MOMus στη Θεσσαλονίκη, καθώς πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκθεση αφιερωμένη στην πολυπράγμονα καλλιτέχνιδα της Ρωσικής Πρωτοπορίας που έχει γίνει τα τελευταία 30 χρόνια διεθνώς και η επίσης αναδρομική έκθεση του Νίκου Στεφάνου στην Ύδρα, η οποία όχι μόνο επέτρεψε στους επισκέπτες να «βυθιστούν» στις θεατρικές μακέτες και τα χειροποίητα παιχνίδια του αιώνιου έφηβου δημιουργού, αλλά απλώθηκε και στο λιμάνι, επιτρέποντας σε μικρούς και μεγάλους να αγγίξουν και να νιώσουν το έργο τέχνης.

Γιάννης Μόραλης, Βυθισμένη πολιτεία (Μουσείο Μπενάκη, Υφάνσεις)

Κατερίνα Ανέστη, γράφει στο περιοδικό Blue της Αegean και στο iefimerida.gr

• «Sight» στη Δήλο: H σύγχρονη τέχνη πρώτη φορά σε τόσο ενεργό, «ισότιμο» διάλογο με την τέχνη της αρχαιότητας. Το ανθρώπινο μέτρο, η έννοια της ίδιας της ύπαρξης σε μια αδιατάρακτη εξέλιξη πάνω σε ένα νησί ιερό χωρίς κατοίκηση για αιώνες. Η έκθεση «Sight» του sir Antony Gormley, που οργάνωσε ο ΝΕΟΝ στην Δήλο, αποτέλεσε μια δεξαμενή συγκίνησης και αναστοχασμού.
• «Πικάσο και αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Εξωστρεφής, πληθωρική, με πλήθος εκθεμάτων, αναφορών και αφηγήσεων, η έκθεση που «ρόκαρε» περισσότερο από κάθε άλλη στην Αθήνα ήταν αυτή του ΜΚΤ που έφερε σε διάλογο κεραμικά του Πικάσο με αρχαιότητες. Και όπως είπε η κόρη του Παλόμα στον Νίκο Σταμπολίδη που συνεπιμελήθηκε την έκθεση, «αν ζούσε ο πατέρας μου θα ήθελε να είστε φίλοι».
• «Memory» στην Ύδρα: Στα παλιά σφαγεία της Ύδρας η Kiki Smith δημιούργησε ένα ιερό μνήμης και απόδοσης τιμής σε όσα χάθηκαν, στο αίμα που χύθηκε, στις ιστορίες που βυθίστηκαν μέσα στη θάλασσα όπου ακροπατεί ο χώρος. Το ΔΕΣΤΕ παρουσίασε μια από τις πλέον ώριμες εκθέσεις του στο νησί.
• «Stock Images»στην Σοφοκλέους: Η πιο στέρεη, πλήρης έκθεση φωτογραφίας που έχουμε δει εδώ και χρόνια στην Αθήνα. Ο Πάνος Κοκκινιάς, σε συνεργασία με τον Οργανισμό ΝΕΟΝ, εντόπισε ή σκηνοθέτησε στιγμιότυπα ζωής μέσα στην πόλη, σε εικόνες που όσο και αν έφεραν πλήθος πληροφοριών οδηγούσαν τον θεατή να απομονώσει λεπτομέρειες, διαθέσεις, ακόμα και μικρές ανάσες της πόλης και κυρίως των κατοίκων της.
• Η άφιξη του Μουσείου Γουλανδρή: Κλείνοντας, η έκθεση μιας ολόκληρης συλλογής καθόλου εφήμερης. Η συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο νέο Μουσείο του Ιδρύματος… Η ανακουφιστική, έμπλεη ομορφιάς και δέους επιστροφή σε αυτούς που καθόρισαν την τέχνη και που δημιουργούν διαρκώς, ως σταθερό σημείο αναφοράς στην Αθήνα.

Γιώργος Λάππας, Mappemonde (Citronne)

Μαριλένα Αστραπέλλου, γράφει στο Βήμα και το BHmagazino

• Ήταν μια πλούσια χρονιά απ’ όλες τις απόψεις, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς ότι κλείνει με την ωραία επίγευση που αφήνει το άνοιγμα του Μουσείου του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι.
• Πάντως, στην εκπνοή του χρόνου βρήκα εξαιρετικά πρωτότυπη –και όχι επειδή είναι φρέσκια η εντύπωση– την έκθεση «Υφάνσεις: Ζωγραφική και ταπισερί στην Ελλάδα από το 1960 έως σήμερα» στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Γιατί δεν γνώριζα τίποτα για τις εν Ελλάδι ταπισερί αλλά και γιατί δεν είχα δει πόσο ωραία δείχνει η υφασμένη εκδοχή ζωγραφικών έργων των Μόραλη, Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Βασιλείου κ.ά.
• Επίσης, βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την έκθεση «Η Ιαπωνία και το βιβλίο» στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων στο Μεταξουργείο, όπου παρουσιάστηκε δείγμα γραφής εκπροσώπων του Ukiyo-e, της ιαπωνικής σχολής που εκφράστηκε μέσα από τη χαρακτική και θεωρείται και σαν μια πρωτόλεια μορφή του manga, ενώ επηρέασε και καλλιτέχνες όπως ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ.
• Επιτρέψτε μου τη γεωγραφική παρασπονδία αλλά δεν μπορώ να μη συμπεριλάβω την αναδρομική έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στο Fondazione Prada, στο παλάτσο Ca’ Corner della Regina στη Βενετία. Κι αυτό γιατί τα έργα επέβαλλαν με συγκλονιστικό τρόπο την ταπεινότητα της πρώτης ύλης τους στον πλούτο που αποπνέει η αριστοκρατικότητα του μεγαλοπρεπούς κτιρίου.
• Τέλος, θα ξεχώριζα και δύο εκθέσεις εκτός Αθήνας. Καταρχάς την έκθεση της Kiki Smith «Memory» στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ στα Σφαγεία στην Υδρα. Για πρώτη φορά μετά από χρόνια καλλιτέχνης που καλείται να δημιουργήσει έργο στο νησί και τον συγκεκριμένο χώρο αφουγκράζεται τα χωροταξικά δεδομένα και τα σύμβολα της περιοχής, με αποτέλεσμα να προκύψει ένα σύνολο έργων εναρμονισμένο με την Ύδρα και τη «λοξή» πρώτη ύλη της σκέψης που τα συγκρότησε.
• Η υπαίθρια έκθεση «Sight» του Anthony Gormley στη Δήλο, έπειτα από ανάθεση του ΝΕΟΝ, από την άλλη, ήταν περισσότερο μια γνωριμία με το νησί απ’ άκρη σε άκρη του και λειτούργησε ως ένα πολύ καλό παράδειγμα συνύπαρξης τέχνης με αρχαιότητες που είναι και μια ιδιαίτερα δημοφιλής –ίσως και υπέρ το δέον– τάση της εποχής.

Λιουμπόβ Ποπόβα, Μελέτη για το σκηνικό του έργου «Γη σε αναβρασμό» (1923)

Μάρω Βασιλειάδου, γράφει στην Καθημερινή

• Μια επιλογή των πέντε εκθέσεων για μια ολόκληρη χρονιά οδηγεί μοιραία στην αναφορά μεγάλων διοργανώσεων που έγιναν κυρίως από ιδρύματα και οργανισμούς. Αυθορμήτως δύο που με συγκίνησαν προσωπικά –μαζί με την καλλιτεχνική αρτιότητά τους και αξία: «Λιουμπόβ Ποπόβα. Φόρμα. Χρώμα. Χώρος» (MOMUS-ΜΜΣΚ, Συλλογή Κωστάκη, συνεχίζεται έως 1/3, δείτε την!) και
• «Memory», in situ εγκατάσταση της Κίκι Σμιθ στο Σφαγείο της Υδρας (ΔΕΣΤΕ).
• Ακολουθούν δύο που αποτέλεσαν αδιαμφισβήτητα εικαστικό γεγονός για τη χώρα: «Sight» και οι 29 σιδερένιοι «άνθρωποι» του Άντονι Γκόρμλι που συν-κατοίκησαν τη Δήλο με μεγάλο σεβασμό (ΝΕΟΝ).
• «Πικάσο και αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός» (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης), για τα έργα του Πικάσο, βεβαίως, αλλά κυρίως για την εξαιρετική «συνομιλία» τους με τον αρχαίο κόσμο που δημιούργησε ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης.
• Η πέμπτη επιλογή: «Υφάνσεις: Ζωγραφική και ταπισερί στην Ελλάδα από το 1960 έως σήμερα» (Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς, συνεχίζεται έως 16/2) επειδή το Μπενάκη δεν ξεχνά τον εκπαιδευτικό και ερευνητικό του χαρακτήρα. Η έκθεση αποτελεί ενδιαφέρουσα συνέχεια της περσινής αναδρομικής του Γιάννη Μόραλη, που φωτίζει την πορεία της νεοελληνικής τέχνης.

Πικάσο και αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Νατάσσα Δομνάκη, υπεύθυνη πολιτιστικού στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων

Παρά τις ελλείψεις, με το ΕΜΣΤ κλειστό και την Εθνική Πινακοθήκη υπό κατασκευή, η τέχνη στην χώρα μας καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τάσεων. Για το 2019 ξεχωρίσαμε:
• «Μετά τη Βαβέλ», το δεύτερο μέρος της ευρηματικής εικαστικής τριλογίας «Άγραφη Βιβλιοθήκη».
• «Πικάσο και αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός» επειδή σε λεπτομέρειες των κεραμεικών του αποκαλύπτονται, παιχνιδιάρικα κι αποσπασματικά, ψήγματα από τα ιδιοφυή, μεγάλων διαστάσεων έργα του.
• Το 1ο Athens Photo World (APW), αφιερωμένο εξαιρετικά στον Γιάννη Μπεχράκη και την ορμητική επιθυμία των απανταχού φωτορεπόρτερ να αποτυπώσουν καθημερινούς ανθρώπους του πλανήτη.
• Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, επειδή «ξεπλένει» τα μάτια μας με Γκρέκο, Σεζάν, Βαν Γκογκ, Ματίς, Πόλοκ κ.ά. ιερά τέρατα της τέχνης.
• «Στην επικράτεια των αισθήσεων» της Λίντα Μπένγκλις, για τη γυναικεία και ταυτόχρονα ρωμαλέα διάσταση των συνθέσεών της.

Αλεξης Ακριθακης, Πεντοδόλαρο (1969), Μουσείο Μπενάκη

Ντόση Ιορδανίδου, γράφει στο περιοδικό δρόμου Σχεδία

• Τα «Τσίκι-τσίκι» στο Μπενάκη του συνήθως πολύχρωμου Ακριθάκη ανέδειξαν μια κυρίως ασπρόμαυρη πλευρά του, εξίσου συναρπαστική. Σχεδόν ακούγοντας τα μολύβια του να χαράζουν το χαρτί παιχνιδιάρικα και με μανία, με μια απίστευτη, επίμονη χειρωναξία.
• Σπάνια στις ομαδικές εκθέσεις τα έργα έχουν σύνδεση μεταξύ τους. Εμβληματική, λοιπόν, η «Μετά τη Βαβέλ», σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση, που δημιούργησε μια έκθεση-εμπειρία. Με δυνατό το στοιχείο της έκπληξης, σε ένα λαβυρινθώδες περιβάλλον στο Μέγαρο Μουσικής, σπουδαίοι διεθνείς καλλιτέχνες (εντάξει, Kentridge, υποκλίνομαι) άγγιξαν συναισθηματικές και όχι μόνο χορδές.
• Συγκινητικοί και με ουσία οι «(α)γνωστοι προορισμοί» στην Κυψέλη, του επιμελητή Κώστα Πράπογλου, που ξεδίπλωσαν χώρους τού χτες για να διηγηθούν ιστορίες τού σήμερα, χωρίς ακαδημαϊσμό αλλά με βαθιά γνώση, πολλή καρδιά και σκέψη. Χάρη στους εξαιρετικά επιλεγμένους έλληνες καλλιτέχνες που συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν έργα in situ.
• Δυνατές εικόνες που υπονοούν περισσότερο παρά αποκαλύπτουν το προσφυγικό θέμα, σε συνδυασμό με την ευρηματική εγκατάσταση που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Δημήτρης Κοιλαλούς στο Μπενάκη («Caesura, όσο κρατάει μια ανάσα») δημιούργησαν μια πολυαισθητηριακή ατμόσφαιρα… που σου κόβει την ανάσα.
• Τα μικροσκοπικά πορσελάνινα γλυπτά της Κυριακής Μαυρογεώργη («The shape of dreams», γκαλερί Genesis) ξεδιπλώνουν όλες τις αμαρτίες της οικογένειας και της ύπαρξής μας με έναν τρόπο μοναδικό. Εφιαλτικά και χαριτωμένα ταυτόχρονα. Φοβιστικά και αγαπησιάρικα.

Τάσος Μαντζαβίνος, Εγώ και ο Δράκος, Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα

• Η περιορισμένη, αριθμητικά, επιλογή μοιραία ευνοεί τους θεσμικούς «παίκτες», εις βάρος των δεκάδων δυναμικών και συχνά καινοτόμων αιθουσών τέχνης. Τούτου λεχθέντος, από τη φετινή κίνηση των εικαστικών στην Αθήνα εντυπώθηκε βαθύτερα στη μνήμη και στις αισθήσεις μου η έκθεση γλυπτών του Antony Gormley, «Sight» (Δήλος, 2/5-31/10) για τον συγκλονιστικό τρόπο με τον οποίο συνομιλούσε αβίαστα με το κυκλαδικό τοπίο και τις αρχαιότητες·
• H παρουσίαση για πρώτη φορά της Συλλογής Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, στο καινούργιο μουσείο του ομώνυμου Ιδρύματος, για τα σημαντικά έργα μοντέρνας ευρωπαϊκής τέχνης που περιλαμβάνει
• H αναδρομική «Δημοσθένης Σκουλάκης: Ένας μεγάλος αντιφατικός» (Μουσείο Μπενάκη, 28/2-5/5) για την επανασύσταση ενός βαθιά ριζοσπαστικού, ευαίσθητου κι απελπισμένου καλλιτέχνη
• H ομαδική «Πολιτική μελαγχολία» που επιμελήθηκε η Κατερίνα Γρέγου για το Ίδρυμα Schwarz, στην πρώτη του παρουσία στην Αθήνα (Ωδείο Αθηνών, 28/2-13/3), με έργα που καταγράφουν τον σύγχρονο προβληματισμό των καλλιτεχνών για την ποιότητα και το μέλλον της δημοκρατίας μπροστά στην κρίση
• Η καινούργια δουλειά της Χρύσας Βέργη, «Flumen Vitae» (Evripides Art Gallery, 21/3-4/5), για τη ζωική δύναμη που αποδεικνύει ότι μπορεί να κρύβει μέσα της η τοπιογραφία
• Επιπλέον, η περφόρμανς του Νίκου Ναυρίδη, «Noli me tangere» («Μη μου άπτου»), προϊόν της συνεργασίας του Οργανισμού ΝΕΟΝ με την Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ, 5/1, 3, 10/2), για τη μεγάλης κλίμακας παρέμβασή του που απέδειξε ότι τα στερεότυπα μπορούν να ανατρέπονται με πλήρη σεβασμό της τέχνης που περιβάλλουν.

Χρύσα Βέργη, Flumen Vitae, Γκαλερί Ευριπίδη

Άγγελος Κλάδης, γράφει στο Αθηνόραμα και το athinorama.gr

Ας μην μιλήσουμε για εκθέσεις, ας μιλήσουμε για στιγμές.

• Στα έγκατα του Μεγάρου Μουσικής, να νιώθω γυμνός μπροστά στο ανατριχιαστικό, ευθύβολο βλέμμα δεκαεπτά εργατών που στέκονται ακίνητοι στο βάθος του τούνελ με τη βιντεοπροβολή του Γκάρι Χιλ και το «Μετά τη Βαβέλ»
• Τα σχεδόν εμπόλεμα ποδοβολητά ενός περφόρμερ-γορίλα στη Στοά 42, όταν ο Πάνος Σκλαβενίτης άνοιγε το κλουβί αφήνοντας ελεύθερο το κατακόκκινο θηρίο («It’s me»)
• Έπειτα, οι νέοι κάτοικοι στο ιστορικό νησί της Δήλου, όπως προέκυψαν από τη γλυπτική παρέμβαση του Άντονι Γκόρμλι σε επιμέλεια ΝΕΟΝ, να ξεχωρίζουν ανάμεσα στα βράχια πριν πιάσουμε λιμάνι
• Ένα καλοκαιρινό σούρουπο στη Βίλα Ιόλα («Let’s Supper mr Iolas»), όταν αφέθηκα στον ψίθυρο των Errands ακούγοντας μπροστά από δυο ψηλές λεύκες πώς η μία μεγάλωσε στην αγκαλιά της άλλης
• Και, τέλος, λίγες ημέρες πριν, στο Μέγαρο Σταθάτου, να βρίσκομαι απέναντι από ένα λιωμένο έργο της Lynda Benglis –αλήθεια, πόσο απολαυστικό αυτό το πάγωμα του χρόνου;

Lynda Benglis, In the Realm of the Senses, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Αντώνης Κυριαζάνος, γράφει στο Madame Figaro και την εφημερίδα Κεφάλαιο

Και φέτος οι γκαλερί κινήθηκαν στα επίπεδα της κρίσης. Τίποτε πραγματικά αξιόλογο. Η αίσθηση ενός déjà vu με λιγοστές εξαιρέσεις. Ό,τι μας άρεσε, μας άγγιξε ή μας συγκίνησε αυτή τη χρονιά το είδαμε σε Μουσεία, Ιδρύματα και Πινακοθήκες και ήρθε από το παρελθόν –η ματιά είναι αυστηρά προσωπική.

• Στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του Δήμου Σκούλακη.
• Στο Μπενάκη της οδού Κουμπάρη ο Αλέξης Ακριθάκης με το «Τσίκι-Τσίκι» του
• Στην αθηναϊκή Citronne, o Μάκης Θεοφύλακτοπουλος με νέα έργα του, που όμως μοιάζει να έχουν χωνέψει όλο του το παρελθόν. Αν τους ενώνω στην ίδια ευθεία είναι επειδή η πρώτη ύλη της εικαστικής δημιουργίας τους ήταν και είναι η ψυχή τους και ο βίος τους ταυτίστηκε πλήρως με την τέχνη τους. Τα έργα τους είναι και παραμένουν έμψυχα.
• Η Χρύσα Βέργη στον Ευριπίδη ακολουθεί επίμονα την φευγαλέα ροή των υδάτων. Και στο Μπενάκη της οδού Κριεζώτου,
• ο Τάσος Μαντζαβίνος απελευθέρωσε τους «Δράκους» του –υπέροχα ζωντανούς και μόνους.

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Καβάφης

Κατερίνα Λυμπεροπούλου, γράφει στην Huffington Post Greece

Πολλές και σημαντικές εκθέσεις μας χάρισε το 2019, γι’ αυτό και η επιλογή πέντε εξ αυτών είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Χωρίς να σημαίνει, λοιπόν, ότι δεν υπήρξαν πολλές αξιόλογες –ενδεχομένως και εξίσου καλές– εικαστικές προτάσεις, ξεχωρίζω πέντε εκθέσεις για τη χρονιά που πέρασε.

• Robert McCabe, «Χρονογραφία. Έκθεση για τα 180 χρόνια (1837-2017) της Αρχαιολογικής Εταιρείας», στην έδρα της επί της οδού Πανεπιστημίου, για την αντανάκλαση του ελληνικού φωτός στα αρχαία μάρμαρα, όπως με αγάπη, ενθουσιασμό και εξαιρετική δεξιοτεχνία απαθανατίστηκε στις 53 ασπρόμαυρες λήψεις του διάσημου αμερικάνου φωτογράφου και μεγάλου φιλέλληνα.
• «Αλέκος Φασιανός – Βαγγέλης Χρόνης. 30 χρόνια φιλίας. Ζωγραφική και ποίηση», στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, για το ξεδίπλωμα μιας πολυεπίπεδης και εποικοδομητικής συνεργασίας δύο μεγάλων ανδρών, που απέδειξε ότι ο ένας έχει μπει στην ψυχή του άλλου.
• Γιώργος Λάππας (1950 -2016) «Εγκιβωτισμός – Mappemonde» στη γκαλερί Citronne, στον αθηναϊκό της χώρο στο Κολωνάκι, για την εγκατάσταση με τέτοιο τρόπο ενός από τα περισσότερο γνωστά και σημαντικά έργα της ελληνικής γλυπτικής σε ένα αστικό διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας της δεκαετίας του ’60, ώστε να πετύχει από την πρώτη στιγμή η μεταμόρφωσή του σε εκθεσιακό χώρο.
• Ομαδική έκθεση «The Palace at 4 a.m.», Οργανισμός ΝΕΟΝ σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου, για τον διάλογο μιας βεντάλιας διεθνούς σημασίας καλλιτεχνών με τη Δήλο, θυμίζοντας ότι το νησί που δηλώνει την ιερή του σημασία μπορεί να ενώσει εκ νέου ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο. Ξεχώρισαν οι αναθέσεις του ΝΕΟΝ.
• Τάσος Μαντζαβίνος «Εγώ κι ο δράκος», Πινακοθήκη Γκίκα Μουσείου Μπενάκη, για τη γνήσια ματιά του ζωγράφου που, με την αλήθεια που έχει ένα παιδικό βλέμμα, απογύμνωσε τον δράκο από το αρνητικό στερεότυπο, τον έφερε πιο κοντά μας, και με τον Άγγελο Δεληβορριά πανταχού «παρόντα».

Shilpa Gupta For, In Your Tongue I Cannot Fit:100 Jailed Poets, 2017-2018, Μετά τη Βαβέλ, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Νεκταρία Μαραγιάννη, γράφει στην εφημερίδα Εστία

• Στον εικαστικό καμβά του 2019 ο Παύλος Σάμιος συνέθεσε τη «Σπασμένη ιστορία» (ΒΧΜ) προβληματίζοντάς μας για την βίαιη αποδόμηση και τον ευτελισμό των αξιών, οδηγώντας μας στην επαναπροσέγγιση του ιστορικού χρόνου.
• Ο Δημήτρης Αληθεινός (Roma Gallery) μας υπενθύμισε ότι ο εσωτερικός παλμός μετρά ως χρόνος και εάν τον αγνοούμε αδυνατούμε να μετρήσουμε τον εξωτερικό και πού οδεύουμε,
• Η Χρύσα Βέργη («Flumen vitae», Evripides Art Gallery) μας προέτρεψε να αναζητήσουμε τη σταθερότητα στη ρευστότητα της σύγχρονης ζωής και της σύγχρονης τέχνης.
• Σύγχρονες αναζητήσεις εξέφρασαν δέκα διακεκριμένες ελληνίδες εικαστικοί που δημιουργούν με συνέπεια από το 1980, μεταφέροντάς μας στα δικά τους «Ατελιέ στον Χρόνο» (Μουσείο Φρυσίρα).
• Παρατηρώντας καθένα από τα έργα των καλλιτεχνών της γενιάς του ’30 στις «Εξαιρέσεις: Όψεις του εξπρεσιονισμού στην Ελλάδα» (Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων) είδαμε ότι κατοικεί μια ψυχή που απεικονίζει το «είναι» και το «υπάρχον».

«Εξαιρέσεις: Όψεις του εξπρεσιονισμού στην Ελλάδα», Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων

Αργυρώ Μποζώνη γράφει στο thetoc.gr και στο ελculture.gr

• Η αναδρομική έκθεση του Γιάννη Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη. Μια εξαιρετική, πλήρης έκθεση, για ένα σπουδαίο δάσκαλο και ζωγράφο. Είναι κρίμα που γι’ αυτή την ιστορική έκθεση δεν εκδόθηκε κατάλογος.
• Μετά από σχεδόν 30 χρόνια, είδαμε ξανά το μεγάλο έργο του Γιώργου Λάππα «Mappemonde», ένα από τα πιο γνωστά και σημαντικά έργα της ελληνικής μεταπολεμικής γλυπτικής στη γκαλερί Citronne.
• Οι 29 ανθρωπόμορφες εγκαταστάσεις από σίδηρο του διάσημου βρετανού καλλιτέχνη του Άντονι Γκόρμλι στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου από τον ΝΕΟΝ
• Η έκθεση «Πικάσο και αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με τα 68 σπάνια κεραμικά και σχέδια του Πικάσο να «συνομιλούν» θεματικά με 67 αρχαιότητες και,
• Τέλος, το πολυαναμενόμενο άνοιγμα του Μουσείου Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι, ένα μουσείο με σπουδαία και μεγάλα έργα, που μεταμορφώνει την πόλη και με το πρόγραμμά του διεκδικεί μια θέση και στην καθημερινότητα των Αθηναίων.

«6 ΕΞΗ», Πινακοθήκη Γιώργου Βογιατζόγλου

Γιώργος Μυλωνάς, γράφει στον Φιλελεύθερο, στο Liberal.gr και στη Huffington Post Greece

• Πέρσι τέτοια εποχή έκανε το παρθενικό του ξεκίνημα το Κέντρο Τεχνών «Μετς», ένα δίπατο σπίτι της δεκαετίας του ’20, προικισμένο με την αύρα της εποχής. Το αρχοντικό στην οδό Ευγενίου Βουλγάρεως συστήθηκε στο αθηναϊκό κοινό με μια ομαδική έκθεση ζωγράφων, αποτελούμενη από έργα – «σημειώσεις» πάνω στα αστικά κατάλοιπα. Το γεγονός έφερε την υπογραφή του Νίκου Βατόπουλου, ο οποίος υπόγεια αλλά συστηματικά δημιουργεί μια «σχολή» από δημιουργούς της πόλης.
• Το δεύτερο που ξεχώρισα, ήταν το «άνοιγμα» της Δήλου με έργα του βραβευμένου με Τέρνερ γλύπτη Άντονι Γκόρμλι, σε σύμπραξη από τον ΝΕΟΝ και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Ήταν μια εμπειρία ζωής, που δείχνει το αόρατο νήμα της τέχνης στο χρόνο.
• Και σίγουρα, εκείνο που «τάραξε» τα νερά των γκαλερί και πρόσφερε νέο κανάλι θέασης της σύγχρονης δημιουργίας είναι ο εκθεσιακός χώρος της Τατιάνας Σπινάρη, στον 4ο όροφο της Πατριάρχου Ιωακείμ 19. Ο «ναός» που στήθηκε στο διαμέρισμα με το έργο του Γιώργου Λάππα, έβαλε γερά θεμέλια στην γκαλερί Citronne.
• Στο τελείωμα της χρονιάς ξεχωρίζω την πρώτη, οργανωμένη στον τόπο, έκθεση με γκράφιτι που φιλοξενεί η Πινακοθήκη Βογιατζόγλου στη Ν. Ιωνία. Καθώς είχα την τύχη να παρακολουθήσω την εξέλιξη της δουλειάς των έξι εικαστικών στον βιομηχανικό χώρο, είναι ένα γεγονός που θα αφήσει το ίχνος του για καιρό («6 ΕΞΗ», σε επιμέλεια Λεωνίδα Γιαννακόπουλου, από 16/12/19 – 29/2/20).

Μουσείο Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή

Παρή Σπίνου γράφει στην Εφημερίδα των Συντακτών

• Μουσείο Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή: Μια μυθική συλλογή μοντέρνων και σύγχρονων έργων τέχνης, από Θεοτοκόπουλο, Βαν Γκογκ, Πικάσο, Σεζάν, Μονέ, Γκογκέν, μέχρι Μπέικον, Πόλοκ, Τζιακομέτι. Δεν μιλάμε για μια αίθουσα τέχνης αλλά για ένα ολόκληρο μουσείο, που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο στο Παγκράτι, εμπλουτίζοντας τον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας και κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του κόσμου.
• «Πικάσο και αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε επιμέλεια του καθηγητή Νίκου Σταμπολίδη και του Olivier Berggruen. Σπάνια έργα του κορυφαίου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα με θαλάσσια όντα, τετράποδα, ανθρώπινες μορφές, μυθολογικές σκηνές, δίπλα σε αντίστοιχες αρχαιότητες, σε έναν ακόμη «Θεϊκό Διάλογο».
• Ο Άντονι Γκόρμλι στη Δήλο. Η έκθεση του διεθνούς φήμης βρετανού γλύπτη στο ιερό νησί, που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Οργανισμός ΝΕΟΝ σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ήταν μια ξεχωριστή εμπειρία για χιλιάδες φιλότεχνους «προσκυνητές» από όλο τον κόσμο. Οι 29 γλυπτές ανθρώπινες μορφές από χυτοσίδηρο, διάσπαρτες σε διάφορα μέρη της Δήλου, πρόσφεραν ένα μοναδικό ταξίδι, γεμάτο νοήματα και συναισθήματα.
• «Ποιητικά». Από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους καλλιτέχνες μας, με πολιτικό έργο και λόγο, αλλά και από τους πιο «διαβασμένους», ο Γιάννης Ψυχοπαίδης διατηρεί μια σχέση ζωής με το βιβλίο και τη λογοτεχνία. Ταιριαστή, λοιπόν, μια αναδρομική έκθεσή του στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στο ΚΠΙΣΝ. Έργα της τελευταίας τριακονταετίας, με τους ήρωές του, από τον Όμηρο, τον Παρμενίδη μέχρι τον Μπάιρον, από τον Παλαμά, τον Καβάφη, τον Καρυωτάκη, μέχρι τον Σεφέρη και την Δημουλά, να συνομιλούν με τα βιβλία στις προθήκες και με τους επισκέπτες (μέχρι 12/1).
•«23.07.2018». Ένα χρόνο μετά την καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι, με τη φωτογραφική έκθεσή του στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, ο Βασίλης Βρεττός επιστρέφει στον καμένο τόπο της παιδικής του ηλικίας, αποτυπώνοντας γκρεμισμένα σπίτια, νεκρά δέντρα, κατεστραμμένα αυτοκίνητα, λιωμένα αντικείμενα, μα και πορτρέτα που διασώζουν μπροστά στον φακό σκιές αγαπημένων απόντων και σπαράγματα οικείων αντικειμένων…