4 σημαντικοί καλλιτέχνες σχολιάζουν το γεγονός του 2019

Καθώς το 2019 εκπνέει τα γεγογότα που συνέθεσαν την ιστορία του μπαίνουν κι αυτά σ’ ένα κάδρο παρατήρησης. Τέσσερις σημαντικοί εκπρόσωποι των ελληνικών τεχνών – που παρήγαγαν, με τη σειρά τους, καλλιτεχνικά γεγονότα μέσα στη χρονιά που φεύγει – αναλαμβάνουν ρόλο σχολιαστή και ξεχωρίζουν εκείνο το ένα συμβάν που, κατά την κρίση τους, στιγμάτισε το 2019 μέσα σ’ ένα τοπίο υπερπληροφόρησης και βομβαρδισμού ειδήσεων.

Το 2019 είναι πλέον πίσω μας. Καθώς σκεφτόμουν τι απάντηση θα μπορούσα να δώσω στην ερώτηση ποιο είναι το γεγονός της χρονιάς με το οποίο θα ταύτιζα το 2019, αντιλήφθηκα πόσο δύσκολο είναι.
Νιώθω σαν να προσπαθώ να βγάλω νερό από ένα δοχείο μέσω μιας μικρής σχισμής! Έτσι και τώρα. Μια χρονιά πέρασε. Άλλη μία, σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία και όπου προσπαθούμε ο καθένας όσο και όπως μπορεί να προσαρμοστούμε. Τι να πρώτο σκεφτώ λοιπόν; Την κλιματική αλλαγή με τις ορατές πλέον επιπτώσεις της; Το προσφυγικό; Τις μετακινήσεις πληθυσμών; Τον χάρτη της Ευρώπης που αλλάζει; Τη χώρα μας και τη βαθιά κρίση που πέρασε, τα κατάλοιπα της, την αίσθηση πως μοιάζει πλέον να την ξεπερνά; Είναι όλα αυτά, αλλά και άλλα πολλά, που σαν πίξελς συνθέτουν και βγάζουν την τελική εικόνα: Την εικόνα ενός κόσμου μεγάλων αλλαγών, εξελίξεων, ανακατατάξεων. Ενός κόσμου που μας καλεί σε βαθύ προβληματισμό και ανάληψη ευθύνης έχοντας πάντα κατά νου πως κανείς δεν είναι και ούτε πρέπει να είναι και να νιώθει αποκομμένος. Πρέπει όμως από όλα αυτά να επιλέξω ένα. Με προβλημάτισε, λοιπόν, το Brexit που είδα ως έκφραση εθνικιστικού εγωισμού. Ελπίζω να μην επηρεάσει την πρόοδο και την εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που – ό,τι και να λέμε – παραμένει στον κόσμο ο βασικός εγγυητής σεβασμού των δημοκρατικών αρχών, του πλουραλισμού και της ανεκτικότητας.

Η Βένια Δημητρακοπούλου είναι γλύπτρια. Στις αρχές του 2019, υπό τον τίτλο «Αρχέγονο Μέλλον», παρουσίασε τρεις μεγάλες εκθέσεις στην Ιταλία (Παλέρμο, Τορίνο, Τεργέστη) με τη συνεργασία του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού της Ιταλίας και της γκαλερί Artespressione του Μιλάνου

Το σημαντικότερο γεγονός της χρονιάς – αν όχι το σημαντικότερο της δεκαετίας – είναι η αποδοχή πως πολλοί φοιτητές μπήκαν στα Πανεπιστήμια με βαθμό κάτω από τη βάση. Αυτή η κατάσταση φέρνει στο νου μου μια εικόνα: Την Ελλάδα σε ελεύθερη πτώση, με λευκό αλεξίπτωτο που θα προσγειωθεί άτσαλα σε μαύρη μπογιά· όμοια μ’ εκείνη που φέρουν τα βαρύγδουπα συνθήματα στους τοίχους της πόλης. Γιατί εκείνος που θα εισαχθεί στην ακαδημαϊκή σχολή με βαθμό 8 ή 9 θα είναι ο ίδιος που μεθαύριο θα διαχειριστεί το μέλλον των παιδιών μας. Αυτό το έλλειμμα πνευματικότητας είναι μια πραγματική απειλή για την Ελλάδα. Από την μια, η καταναλωτική έφοδος, από την άλλη, ο αγώνας για την επιβίωση αποκλείει ολοένα τους ανθρώπους από την περισυλλογή και τη συγκέντρωση. Καθώς αποδεχόμαστε τούτη την πραγματικότητα, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για όλα: Αφού όταν ένας μαθητής μουτζουρώνει τη ζωή του και τις ζωές των άλλων, τότε θα πρέπει να κοιτάξουμε το δάσκαλο. Γι’ αυτό άλλωστε, ένας από τους παράγοντες έργου που τα τέσσερα προηγούμενα χρόνια θέσαμε στο Εθνικό θέατρο ως προμετωπίδα, ήταν η εκπαίδευση· προσπαθώντας να καλύψουμε κάποια από τα κενά εκπαίδευσης και να ανακαλύψουμε το έλλειμα πνευματικότητας που μας κυκλώνει. Δεν είναι, όμως, αρκετό.

Ο Στάθης Λιβαθινός είναι θεατρικός σκηνοθέτης. Το 2019 ολοκληρώθηκε η θητεία του ως καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού θεάτρου στη διάρκεια της οποίας ίδρυσε τμήμα Σκηνοθεσίας στη Δραματική Σχολή του Εθνικού, επανίδρυσε την Πειραματική Σκηνή και δημιούργησε το Μικρό Εθνικό.

Με το κλείσιμο του 2019, ένα γεγονός έβαλε αντίκρυ μας άλλον έναν καθρέφτη. Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Ινδαρές, έχοντας δεθεί από την αστυνομία πισθάγκωνα, με τα γυαλιά του σπασμένα, με το ακουστικό του της βαρηκοΐας χαμένο, δεν μίλησε σαν δεξιός ή σαν αριστερός, αλλά ως πρόσωπο. Αυτό το ξεχωριστό πρόσωπο που είναι η βάση της ευάλωτης Δημοκρατίας μας – το πρόσωπο που ήταν μισητό σ’ οποιοδήποτε απολυταρχικό καθεστώς: Ναζιστικό, «κομμουνιστικό», ή όποιο άλλο.
Με ρουσσωική διαύγεια είπε: «Η φυσική κατάσταση είναι να είμαστε ελεύθεροι και να μην υπακούμε σε κανένα μίσος»· κι επίσης είπε: «Αυτή είναι η Ελλάδα, ένας διαρκής εμφύλιος όπου οι μεν βασανίζουν τους δε με εναλλασσόμενους ρόλους». Στην κατάληψη στο πλαϊνό σπίτι υπήρχε μια πόρτα-φονική παγίδα – δεν θα ’πρεπε, δεν έχουμε πόλεμο. Ο ίδιος κακοποιήθηκε – Γιατί; δεν έχουμε πόλεμο – και παρ’ όλα αυτά διατήρησε το πρόσωπό του, αυτό το πιο πολύτιμο πράγμα που έχουμε, ό,τι μας κάνει ανθρώπους. Όταν έχουμε πάψει να λέμε «μπάτσο» τον αστυνομικό, «κομμούνι» τον κομμουνιστή, «πούστη» τον ομοφυλόφιλο, «φασίστα» αυτόν που, καλώς ή κακώς, διεκδικεί μια εθνική ή εθνοτική ταυτότητα μέσ’ από ένα όνομα – όταν δεχτούμε ότι ο άλλος είναι πρόσωπο που χρήζει σεβασμού κι ότι ίσως εντέλει δεν είναι τόσο «άλλος», θα έχουμε στηρίξει λίγο αυτό το άπιαστο πράγμα που ’ναι η Δημοκρατία.

Ο Μιχάλης Μακρόπουλος είναι συγγραφέας. Το 2019 εξέδωσε (εκδόσεις Κίχλη) τη νουβέλα «Μαύρο νερό» που απέσπασε εξαιρετικές κριτικές και βρέθηκε στις ευπώλητες εκδόσεις του έτους

Το 2019 κλείνει με την αστυνομική βία να έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το (κάθε άλλο παρά) μεμονωμένο περιστατικό της καταστολής στην υπόθεση του σκηνοθέτη Δημήτρη Ινδαρέ δεν αφορά απλά κάποιους αστυνομικούς που παραφέρθηκαν, αλλά μια οργανωμένη πολιτική άσκηση εξουσίας που έχει σαν στόχο, από την μια να εκδηλώσει περήφανα το δόγμα του «Νόμος και Τάξη» και να εισπράξει τα συντηρητικά εύσημα που γρήγορα μεταφράζονται σε δημοσκοπικές δάφνες· και από την άλλη να μετατοπίσει την συζήτηση στον δημόσιο λόγο ακόμη πιο συντηρητικά. Οι καταλήψεις θεωρούνται συλλήβδην εδώ κάστρα παραβατικότητας και ανομίας, αγνοώντας τις δημιουργικές τους δράσεις, ή ότι πολλές από αυτές έδωσαν στέγη σε πρόσφυγες. Ταυτόχρονα, βέβαια, η Μόρια στην οποία παιδιά αυτοτραυματίζονται και επιθυμούν να πεθάνουν, είναι νόμιμη και θεμιτή. Βεβαίως, η Ελλάδα δεν είναι μια μεμονωμένη υπόθεση. Μέσα στην χρονιά είδαμε την καταστολή να γιγαντώνεται παγκόσμια.
Παράλληλα στον κινηματογράφο δύο από τις μεγάλες επιτυχίες της χρονιάς σε διαφορετικά πλαίσια κυκλώματος, είναι το «Joker» και τα «Παράσιτα». Δυο ταινίες που, αν έχουν ένα κοινό παρονομαστή, είναι η αντισυστημική τους ρητορική. Η παραβατικότητα, ως αντίβαρο στην ταξική αδικία, γίνεται σε αυτές τις ταινίες το κοινό σημείο ταύτισης των θεατών παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, σε αυτό το κωμικοτραγικό γεγονός περί καταλληλόλητας, ο υπουργός προστασίας του πολίτη (ο ίδιος που έχει ανοίξει τον δρόμο στα ΜΑΤ να μπουν στο σπίτι του Δημήτρη Ινδαρέ και να τον δέσουν στην ταράτσα του σπιτιού του) δηλώνει ότι θα πάει να δει το «Joker» με τον γιο του παραβαίνοντας τον νόμο για να εισπράξει και αυτός κάτι από το αντισυστημικό hip της ταινίας. Τι ειρωνεία…

Ο ‘Αγγελος Φραντζής είναι κινηματογραφιστής. Το 2019 τιμήθηκε με το βραβείο Σκηνοθεσίας της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου για την ταινία του «Ακίνητο ποτάμι» ενώ ήδη παίζεται στις αίθουσες η νέα του ταινία «Ευτυχία».