Η στιγμή που στα γηροκομεία ξεκίνησαν να τραγουδούν

Βγάζει τη ζακέτα με τα φούξια λουλούδια και κάθεται στην καρέκλα δίπλα μου. Χαμογελάει πλατιά και, σε αντίθεση με τους περισσότερους ηλικιωμένους γύρω, έχει όλα της τα δόντια. Την λένε Ειρήνη, είναι από την Κεφαλλονιά. Αφηγείται ιστορίες για τον μεγάλο καταστροφικό σεισμό, σαν να με ήξερε από πάντα.

Το παγωμένο πρωϊνό στο γηροκομείο του «Καλού Σαμαρείτη» στη Νέα Φιλαδέλφεια έχει μια αναπάντεχη θέρμη. ‘Εχει πλεκτά πάνω σε γηρασμένους ώμους, κάλτσες μέχρι το γόνατο, παντόφλες με γουνάκια, πλεκτές εσάρπες τυλιγμένες γύρω από το λαιμό, καρό πιζάμες φλις· μα πιο πολύ έχει ζεστά χαμόγελα. Την «καλημέρα» μιας άγνωστης στην τραπεζαρία του γηροκομείου διαδέχεται αυτό το τρυφερό ζάρωμα του προσώπου που γεννά το χαμόγελο – κι ας αποτελούν παρελθόν οι λαμπερές οδοντοστοιχίες. Αλλά στον «Καλό Σαμαρείτη», όπως και σε κάθε γηροκομείο, εκείνο που έχει αξία είναι στιγμή.

Ο Νότης Παρασκευόπουλος επί το έργον.

Δύο ηθοποιοί – ζευγάρι και στη ζωή – και μέλη της θεατρικής ομάδας SevenEleven, ο Νότης Παρασκευόπουλος και η Κωνσταντίνα Μαλτέζου μοιάζουν να το γνωρίζουν καλά. Μπαινοβγαίνουν ως επισκέπτες στους οίκους ευγηρείας του λεκανοπεδίου (και όχι μόνο) εδώ και επτά χρόνια, εξελίσσοντας ολοένα μια πρωτότυπη μέθοδο επικοινωνίας και ψυχαγωγίας με τους τρόφιμους που, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, πάσχουν από άνοια.

Την περιγράφουν ως «συζήτηση δέντρο» και ως «μια δράση με πολυ-αισθητηριακά στοιχεία» που στηρίζεται στην πρακτική της συνειρμικής σκέψης. Με την ευρωστία ενός περφόρμερ και με την οικειότητα δύο ανθρώπων, που κοιτάζουν στα μάτια ηλικιωμένους οι οποίοι θα μπορούσαν να είναι οι γονείς ή οι παππούδες τους, θέτουν απλές ερωτήσεις, αναζητούν την συνέχεια μιας παροιμίας, ανασύρουν αναμνήσεις που ακουμπούν στην συλλογική εμπειρία, τραγουδούν, παίζουν παιχνίδια γνώσεων, φροντίζουν λουλούδια, ζωγραφίζουν.

Κι έτσι μοιάζει απολύτως φυσικό είκοσι παπούδες και γιαγιάδες με μπαμπακένια κεφάλια να τραγουδούν στην τραπεζαρία του «Καλού Σαμαρείτη» το «Γαρύφαλλο στ’ αυτί» κάποιοι χτυπώντας ζωηρά παλαμάκια· και μετά να σχολιάζουν την Τζένη Καρέζη που ήταν “αντίζηλος” της Αλίκης Βουγιουκλάκη, η οποία ήταν παντρεμένη με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ κ.ο.κ. Η’ να καταθέτουν τις γνώσεις τους για την ονομαστική καταγωγή του Γενάρη και τις διάφορες τεχνικές ξεματιάσματος που – ποιος θα περίμενε πως θα – βάλουν φωτιά στη συζήτηση στην τραπεζαρία.

Η Κωνσταντίνα Μαλτέζου δέχεται «παραγγελιές» αγαπημένων τραγουδιών που ακούν οι τρόφιμοι με ακουστικά.

Αρχές Ιανουαρίου του 2020. Η ενέργεια των δύο ηθοποιών, ωστόσο, θα ξεκινούσε… αποτυγχάνοντας το 2013 όταν άρχιζαν να εκπαιδεύονται στο ψυχαγωγικό μοντέλο του Βρετανού Τζορτζ Μπέιντλι, ηθοποιού της Silver Comedy. Το αγγλικό φλέγμα, ωστόσο, δεν είχε την αναμενόμενη ανταπόκριση κι έτσι οι δυο τους μπήκαν σε σταθερή τροχιά έρευνας, εποπτευόμενοι από το κοινωφελές ίδρυμα ΤΙΜΑ. Μετά από εκατοντάδες ώρες συγχρωτισμού με άτομα τρίτης ηλικίας κι άλλες τόσες προσωπικής μελέτης, άρχισαν να μορφοποιούν μια μέθοδο που προήλθε «από τις ίδιες τις ρεαλιστικές ανάγκες των ηλικιωμένων με άνοια. Σκεφτήκαμε πόσο χρήσιμο θα ήταν να γίνουν από αποδέκτες μιας παθητικής ψυχαγωγίας, συμμέτοχοι της. Να ενεργούν μέσα σε αυτήν. Να τους εμπνεύσουμε να αυτοβελτιωθούν καθώς θα χαίρονται» λένε.

Ευθυμία μεταξύ των γερόντων μέσα στο σαλόνι του «Καλού Σαμαρείτη».

Η θέληση και το γνήσιο ενδιαφέρον τους για τον άνθρωπο τροφοδοτούνταν και από το προσωπικό τραύμα. Ο Νότης Παρασκευόπουλος είχε χάσει τη γιαγιά και τον παππού του από δυο διαφορετικές μορφές άνοιας, την ώρα που ο πατέρας του έχει διαγνωστεί με τη νόσο. Επτά χρόνια προσπαθειών μετά, το πρόγραμμα τους ονομάζεται «Θάλλω», υλοποιείται από την ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος κι έχει ανέλπιστη αποδοχή από τους φιλοξενούμενους των μονάδων, από τους ειδικούς που τους επιβλέπουν, από μονάδες σε όλη την ελληνική επικράτεια, από πολιτιστικούς οργανισμούς που περιθάλπουν το «Θάλλω» στις δραστηριότητες τους. Εσχάτως, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης συμπεριλαμβάνει το «Θάλλω» στα προγράμματα κοινωνικής και πολιτιστικής ψυχαγωγίας του, ενώ το νεότευκτο Μουσείο Γουλανδρή αναμένεται να εγκαινιάσει από το προσεχές καλοκαίρι μια δράση για ασθενείς με ήπιες μορφές άνοιας εντός του μουσείου.

Υπερδραστήρια στο πρόγραμμα αναψυχής του «Θάλλω» η κυρία Ζηνοβία ξεσηκώνει την αίθουσα με τα γέλια της,

Αν και διευκρινίζουν πως η μέθοδος τους είναι «ένα μοντέλο ανθρωποκεντρικό κι όχι ιατρικό, βασισμένο στο κοινωνικό ιστορικό ενός ανθρώπου, άρα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του», έχουν ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Ο Κώστας Λυκέτσος, διευθυντής του Κέντρου Εξατομικευμένης Ιατρικής για τη νόσο του Αλτσχάιμερ στο Johns Hopkins, διεθνώς καταξιωμένος ερευνητής για την καταπολέμηση της νόσου και η ομάδα του πρόκειται να εντάξουν τη μέθοδο σε κλινικό ερευνητικό πρόγραμμα προκειμένου να “τεστάρουν” την αποτελεσματικότητα της.

Επί επτά χρόνια το «Θάλλω» έχει έρθει σε επαφή με 2.500 ηλικιωμένους ενώ αυτή τη στιγμή επωφελούνται περί τα 490 άτομα σε όλη την Αττική.

Η εμπειρία των δύο ηθοποιών – όσο και των 15 εθελοντών που συνδράμουν με αυτοθυσία το πρόγραμμα – αναγνωρίζει ήδη ενθαρρυντικά αποτελέσματα. «Βλέπαμε ανθρώπους που αντιδρούσαν στα ερεθίσματα. Μαθαίναμε από τους νοσηλευτές πως ζητούσαν να επιστρέψουμε, πως κοιμόντουσαν με τα καλά τους ρούχα ώστε το επόμενο πρωί που είχαμε προγραμματίσει επίσκεψη να προλάβαιναν μια καλή θέση στην τραπεζαρία ή ανθρώπους που ενώ ήταν ακινητοποιημένοι άρχισαν να κινούνται στο χώρο. ‘Ανθρωποι που, στη διάρκεια του προγράμματος, άρχισαν να εκδηλώνουν την επιθυμία να βγουν εκτός της μονάδας. ‘Εχουμε δεκάδες παραδείγματα μέσα στους 2.500 ηλικιωμένους που έχουμε συναντήσει όλα αυτά τα χρόνια. Υπήρξε ένας κύριος που ζωγράφιζε επίμονα μαύρους πίνακες. Από τότε που μπήκε η εθελόντρια μας στο γηροκομείο του, ζωγραφίζει μόνο με χρώματα. Φαίνεται την έχει ερωτευτεί».

Η κυρία Ειρήνη δέχεται την φροντίδα της Κωνσταντίνας Μαλτέζου.

Αλλά πάλι, αρκεί να κοιτάξεις γύρω. Ο κύριος Βασίλης τραγουδάει Καζαντζίδη, χάρη στ’ ακουστικά που του έχει περάσει η Κωνσταντίνα Μαλτέζου στ’ αυτιά. Η κυρία Αντωνία αναλύει με κέφι κι επιδεξιότητα τα ευρήματα σε μια κούπα καφέ· «θα έχεις νέα πολύ σύντομα. Και θα ‘ναι και καλά» λέει στον επισκέπτη. Η νοσοκόμα που μπαίνει στην αίθουσα για να μοιράσει χάπια διακόπτει το σερί απαντήσεων από την 92χρονη Ζηνοβία και τον κύριο Νίκο που βάλθηκαν να μονοπωλήσουν το δρώμενο.

Το φλιτζάνι του καφέ σε αναμονή για να φανερώσει τα μελλούμενα.

Οι ηλικιωμένοι φίλοι 

Κοντά τους, ανάμεσα τους, δεν ξέρεις τι νιώθεις. Δεν ξέρεις αν τόση ανεπιτήδευτη αθωότητα που χωράει σ’ εκείνο το σαλονάκι σου προκαλεί χαρά, συγκίνηση, μελαγχολία – ή όλα αυτά μαζί. Ούτε ο Νότης Παρασκευόπουλος και η Κωνσταντίνα Μαλτέζου έχουν αποκωδικοποιήσει με ακρίβεια όσα πολύτιμα εισπράττουν. «Τα τελευταία επτά χρόνια έχουμε κυριολεκτικά αφιερώσει τη ζωή μας στο project, δεν έχουμε κάνει ούτε μια παύση. Μέσα σε πέντε ημέρες έχουμε καταγράψει έως και επτά επισκέψεις. Ανήμερα Δεκαπενταύγουστου έχουμε βρεθεί σε γηροκομεία» εξηγούν.

Πως αλλιώς, όμως, θα αποκαλούσαν κάποιους από τους γηραιούς τρόφιμους «φίλους»; Πως θα δέχονταν τηλεφωνήματα ευχών στη γιορτή τους; Σίγουρα, δεν είναι οι ίδιοι άνθρωποι που ήταν πριν ξεκινήσουν το «Θάλλω». «Κοντά τους ήρθα αντιμέτωπη με την απόλυτη ειλικρίνεια. Δεν έχουν καμιά αναστολή. Κι αυτό δεν το βρίσκεις πια στις σχέσεις των ανθρώπων» λέει η Κωνσταντίνα. Γι’ αυτό κι όταν ηλικιωμένοι που συμμετέχουν στο πρόγραμμα “φεύγουν”, όταν οι καρέκλες στα σαλόνια των γηροκομείων αδειάζουν, το ψυχικό κόστος είναι μεγάλο. «Μου πήρε πολύ καιρό για να ξεπεράσω τη σκέψη του θανάτου. Αλλά, πάλι, συνειδητοποιώ, τι σημαίνει να μην χάνεις τη στιγμή, τις στιγμές με τους δικούς σου ανθρώπους. Οι σχέσεις που έχουμε δημιουργήσει όλα αυτά τα χρόνια, ακόμα και με ανθρώπους που πέθαναν στο μεσοδιάστημα, έχουν αλλάξει την ποιότητα με την οποία ζω τις ανθρώπινες σχέσεις, γενικότερα» συνεχίζει η Κωνσταντίνα Μαλτέζου.

Η εμπειρία των δύο ηθοποιών – όσο και των 15 εθελοντών που συνδράμουν με αυτοθυσία το πρόγραμμα – αναγνωρίζει ήδη ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Η στιγμή, η μνήμη, ο χρόνος είναι τα πλέον καθημερινά υλικά της ζωής που και οι δυο τους έχουν προς διαρκή διαπραγμάτευση. Ο Νότης Παρασκευόπουλος δεν θα ξεχάσει τη στιγμή που μια τρόφιμος μάθαινε για το θάνατο του αδελφού της. «’Αρχισε να κλαίει γοερά. Σε λίγα λεπτά, όμως, το είχε ξεχάσει. Κι έμοιαζε τίποτα να μην σκιάζει τη σκέψη της»…

«Μια ζωή την έχουμε κι αν δεν την γλεντήσουμε, τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντήσουμε». Μ’ ένα στόμα, μια φωνή. Το τραγούδι και οι γέροντες του «Καλού Σαμαρείτη» συμφωνούν. Η ακοή τους δεν τους επιτρέπει να αντιληφθούν τον ήχο της κουτάλας που ανακατεύει το αυγολέμονο στην κουζίνα. Οι νοσηλεύτριες ζητούν από το Νότη και την Κωνσταντίνα να παραμείνουν μέχρι να σερβιριστεί η μεσημεριανή κοτόσουπα. «Από γαλοπούλα» σπεύδει να διευκρινίσει μια κυρία στην διπλανή της. Το inside info του «Καλού Σαμαρείτη» λίγο πριν το ρολόϊ δείξει 13.00. Αν και κανείς τους δεν μοιάζει να νοιάζεται για την ώρα.