Δημήτρη Σκύλλα πιστεύεις πως χρειαζόμαστε θεϊκή… ελεημοσύνη;

Είναι μόλις 32 ετών και χαρακτηρίζεται ως ένας από τους πιο δυναμικούς και ανήσυχους συνθέτες της γενιάς του σε παγκόσμιο επίπεδο. Το έργο του έχει επηρεαστεί από τις έννοιες της τελετουργίας, του μοιρολογιού και της πίστης και συνδέεται με τα πεδία του χορού, του θεάτρου και των εικαστικών.

Ο Δημήτρης Σκύλλας, είναι ο πρώτος Έλληνας στον οποίο η Συμφωνική Ορχήστρα του BBC έκανε ανάθεση έργου- αυτή είναι μία από τις σημαντικότερες μουσικές αναθέσεις που έχουν δοθεί σε Έλληνα, αλλά και μία ιστορική συνθήκη για τη μουσική σκηνή της χώρας μας.

Η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου του, που έχει τίτλο «Kyrie Eleison», θα λάβει χώρα στις 29 Ιανουαρίου 2020 στην κεντρική σκηνή του Barbican Centre και στη συνέχεια, στις 19 Μαρτίου, στην κεντρική σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Εμείς τον εντοπίσαμε λίγες ημέρες πριν την πρεμιέρα του έργου του και κάναμε μαζί του μία μεγάλη και εφ’ όλης της ύλης συζήτηση…

photo: Stephie Grape

Ήμουν τα Χριστουγέννα στην Ελλάδα και τώρα που επέστρεψα, περνάω στην επόμενη φάση. Νιώθω σαν να ημουν σε μια χειμερία νάρκη και ξαφνικά ξύπνησα. Μέσα από μια διαδικασία μύησης που πέρασα με το έργο μου που ετοιμάζεται να κάνει πρεμιέρα, νιώθω πως έχω ξαναγεννηθεί. Δεν μπορώ να στο περιγράψω, μου είναι όλα τόσο καινούρια. Νιώθω σαν να έχω ανοίξει τα μάτια μου και κοιτώ τον κόσμο προσπαθώντας να καταλάβω τι γίνεται.

Το «Kyrie Eleison» υπήρχε στο κεφάλι μου χρόνια, το είχα πάντα μαζί μου… Τωρα εξακολουθώ να το κουβαλώ, αλλά πια έχει φύγει από τα χέρια μου, είναι σαν να έχεις ένα παιδί το οποίο ενηλικιώνεται και πηγαίνει πια στο πανεπιστήμιο. Οπότε ναι, έχεις την έγνοια του, αλλά πλέον είναι ενήλικας και μπορείς απλώς να το καθοδηγείς και να είσαι εκεί όποτε σε χρειάζεται. Σαν μια εμπειρία που πέρασες υπέροχα μεν, αλλά τώρα μπορείς να κάνεις την ξέφρενη ζωή, ό,τι κι αν συμβαίνει αυτό.

Στα πέντε μου είχα δει ένα πιάνο και ήθελα πολύ να ξεκινήσω. Τα πήγα πολύ καλά… Σήμερα ωστόσο, προβληματίζομαι να απαντήσω, όταν με ρωτούν τι μουσική γράφω, γιατί έχουμε μία πολύ συγκεκριμένη άποψη, όταν μιλάμε για την κλασική μουσική. Στο θέατρο και στον κινηματογράφο για παράδειγμα δε λέμε ποτέ «σκηνοθετώ κλασικό ή μοντέρνο θέατρο», λέμε απλώς «σκηνοθετώ». Από εκεί ξεκινά μία δυσκολία της ζωής μου, η οποία έχει να κάνει με την εικόνα τόσο τη δική μου όσο του τι σημαίνει να είσαι συνθέτης.

Στον πάτο δυστυχώς. Και αυτό το βλέπεις από πάρα πολλά πράγματα. Ακόμη και στον δικό σας χώρο ένας δημοσιογράφος έχει πάρα πολλές επιφυλάξεις να έρθει και να γράψει για μία κλασική συναυλία, γιατι θα θεωρήσει πως δεν έχει τις κατάλληλες γνώσεις. Εμένα ωστόσο, μ’ ενδιαφέρει πάρα πολύ τι θα πει ο απλός άνθρωπος, από τον δικηγόρο μέχρι τον περιπτερά. Γιατί αν κάνεις κάτι με πρόθεση να δημιουργήσεις κάτι για να ταξιδέψεις έναν άνθρωπο, νομίζω πως μπορείς να τους αγγίξεις όλους…

Όταν είσαι πιανίστας έχεις μία μοναξιά και μία αυτονομία, πάντα μου άρεσε αυτή η αυτονομία. Μπορεί να μη μελετούσα πολύ, αλλα πάντα έπαιζα πιάνο. Εγώ πάντα ήμουν ατίθασος νέος. Έκανα ό,τι ήθελα, όποτε ήθελα. Αυτό το μοντέλο υπάρχει και στην τωρινή μου ζωή. Πηγαίνω όπου θέλω, γράφω όποτε θέλω, είμαι πολύ επιλεκτικός και χαίρομαι πολύ γιατί έχω χρόνο να ζω. Νομίζω πως η μικρογραφία της ανήλικης ζωής αντικατοπτρίζει πολλά πράγματα για το μέλλον.

Πάντα με κέρδιζαν έργα και συνθέτες που γοητεύουν όλους τους ανθρώπους όταν θέλουν να παίξουν πιάνο. Σοπέν, Ραχμάνινοφ… Μικρός, όταν άκουγα το τρίτο κοντσέρτο του Ραχμάνινοφ με έπιανε κάτι. Έχει ενδιαφέρον που διάλεξαν αυτό ακριβώς το έργο να παιχτεί μετά το έργο μου στη συναυλία. Θα ακουστεί πρώτο το «Cantus in memoriam Benjamin Britten» του Άργο Παρτ, το πρώτο κομμάτι που άκουσα και αγάπησα όταν ήλθα στο Λονδίνο, μετά το «Kyrie Eleison» και ακολούθως το τρίτο του Ραχμάνινοφ. Με έκαναν «σάντουιτς» δύο έργα που αγαπώ πάρα πολύ και που είμαι πολύ συνδεδεμένος μεταξύ τους. Όταν είδα το πρόγραμμα σταμάτησε η καρδιά μου.

Μ’ ενδιαφέρει πολύ το να ανακαλύψω τον πρωτόγονο και ζωώδη χαρακτήρα του ανθρώπου, γι αυτό χρησιμοποιώ πολύ τα πνευστά και τα κρουστά

Στο πανεπιστήμιο, ενώ μελετούσα Σοπέν, ένιωσα πως δεν μπορώ να μελετήσω άλλον συνθέτη, πως πρέπει να γράψω εγώ. Αποφάσισα πως αφού κάνω που κάνω μουσική, τουλάχιστον να κάνω αυτό που θέλω, αλλιώς δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.

Με εμπνέουν πολύ οι αισθήσεις, δηλαδή το τι αίσθηση σου δίνει ένας ήχος και το πως μπορεί να σε παρακινήσει. Ζούμε σε μία οπτικά χυδαία εποχή, διότι δυστυχως η πολλή έκθεση στη φωτογραφία και την εικόνα, κάπως έχει κατεβάσει τον πήχη και το επίπεδο των οπτικών ερεθισμάτων. Εμένα με ενδιαφέρει πολύ το να ανακαλύψω τον πρωτόγονο και ζωώδη χαρακτήρα του ανθρώπου, γι αυτό χρησιμοποιώ πολύ τα πνευστά και τα κρουστά.
Με ενδιαφέρει πολύ το σώμα του ακροατή και οι σωματικές του αντιδράσεις. Με τα κρουστά είναι σαν να τους μεταφέρεις πολλά χρόνια πίσω, γιατί ο ρυθμός είναι το πρώτο πράγμα που αναπτύσσεται στον άνθρωπο από τη μουσική. Δεν είναι η μελωδία. Γι΄αυτό είναι εύκολο να χορογραφηθεί η μουσική μου.

Νιώθω πως η μουσική εξαιτίας των περιορισμών της -δεν έχει εικόνα, σκηνογραφία και φως- είναι πιο δυνατή σαν αίσθηση. Αυτή η αφαίρεση την κάνει να κινείται προς τα πάνω, με μία ευθύτητα και μία αμεσότητα. Ενώ το θεατρο και ο κινηματογραφος κινούνται κυκλικά. Η μουσική είναι πιο κοντά στο θείο, έχει την έννοια του όλου, χωρίς ωστόσο να το δείχνει. Αυτό είναι το ίδιο με την πίστη και με πράγματα που δεν βλέπουμε, αλλά αισθανόμαστε.

Το έργο μου δεν έχει να κάνει με την ορθοδοξία, αλλά με μία προσωπική αίσθηση να ψάξει ο άνθρωπος μέσα του αυτό άπιαστο

Με ενδιαφέρει ο θεός σαν ερευνητικό πεδίο, αλλά δεν είμαι θρήσκος με την παραδοσιακή έννοια.

Για μένα το «Kyrie Eleison» έχει έναν μεταφορικό λόγο. Σε κάθε στιγμή της ζωή μας έχουμε πάρα πολλές μικρές στιγμές ιερότητας, Και αυτό ισχύει σε οτιδήποτε προσπαθούμε να αγγίξουμε. Ας πούμε και ο έρωτας έχει να κάνει με την πίστη και το ιερό. Οποτε το έργο μου δεν έχει να κάνει με την ορθοδοξία, αλλά με μία προσωπική αίσθηση να ψάξει ο άνθρωπος μέσα του αυτό άπιαστο…

Θεωρώ πως η ελεημοσύνη συμβολίζει και υπενθυμίζει την τεράστια αδυναμία του ανθρώπου. Πετυχαίνουμε τόσα πολλά πράγματα, αλλα τελικά η ύπαρξή μας είναι πολύ αδύναμη. Για μένα έχει ενδιαφέρον να τοποθετείς τον εαυτό σου σε μία κατάσταση προσευχής ή ανάγκης για κάτι άλλο εξαιτίας αυτής σου της αδυναμίας. Γι’ αυτό με ενδιαφέρει η ιδέα της θρησκείας. Ολη η θρησκευτική μουσική, από τα μοναστήρια, από τους μεγάλους συνθέτες, όλη η λατρευτική μουσική έχει κάτι το πολύ εύθραυστο στη έκφρασή της και γι΄αυτό με συγκινεί. Ίσως επειδή είμαι μοναχοπαίδι, δεν ξέρω, αλλά αναρωτιόμουν για όλα αυτά από μικρός.

Οι εκκλησίες και οι ναοί είναι πολύ ερωτικά μέρη.

Όχι, τώρα πηγαίνω και παρατηρώ. Οι εκκλησίες και οι ναοί είναι πολύ ερωτικά μέρη. Να τονίσουμε τη διαφορά της ιδέας της εκκλησίας από τους ανθρώπους και τα σκάνδαλα. Εγώ μιλώ για την ιδέα και τον συμβολισμό. Για να καταλάβεις, όταν είμαι σ΄ένα νησί το καλοκαίρι και υπάρχει κάποιο εκκλησάκι και χτυπούν οι καμπάνες, νιώθω μία τεράστια ηδονή. Αυτό ξεκίνησε να συμβαίνει σταδιακά στη ζωή μου. Αυτή η ανάγκη ήρθε πολύ σιγά και όντας μακριά από το σπίτι μου. Θεωρώ πως αν έμενα στην Ελλάδα θα είχα άλλες αναφορές.

Ναι, Είναι πολύ εύκολο να σε παρεξηγήσουν όταν έχεις έναν θρησκευτικό τίτλο ή να σε κατατάξουν σε μία κατηγορία. Δε θα μπω και δεν ανήκω σε καμία από αυτες. Τίτλο σαν το «Kyrie Eleison» ή το «Αμήν» έχουν μια τεράστια καθολικότητα και διάρκεια στον χρόνο…

Δε θα ήμουν πιστός στις ανάγκες μου αν έγραφα κάποιο έργο που είχε να κάνει με πολιτικά γεγονότα του τώρα

Και να σου πω κάτι; Πηγαίνω συχνά θέατρο, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, βλέπω παραστάσεις και έργα και τιτλους που κατανοώ πως έχουν μία κοινωνική πρόθεση, αλλά δεν τα ζηλευω γιατί είναι πολύ γειωμένα στο τώρα. Βλεπω, δυστυχώς, πάρα πολλές παραστάσεις χωρίς υπόβαθρο και χωρίς πραγματική πρόθεση. Πρέπει να κοιτάμε τα πράγματα λίγο πιο σφαιρικά και με μεγάλο ορίζοντα… Εμένα με νοιάζει το πριν το μετά και το πάντα. Δε θα ήμουν πιστός στις ανάγκες μου αν έγραφα κάποιο έργο που είχε να κάνει με πολιτικά γεγονότα του τώρα. Δεν το κρίνω, απλώς δε με εκφράζει. Έχω βαρεθεί όλες αυτές τι καλλιτεχνικές μόδες. Είναι ανούσιες και με θλίβουν, γιατί δεν έχουν πυρήνα.

Το έργο μου βασίζεται σε τρία ελληνικά στοιχεία: στην τραγωδία, στην βυζαντινή μουσική και στο μοιρολόι της Ηπείρου

Βέβαια, το έργο βασίζεται σε τρία ελληνικά στοιχεία: στην τραγωδία, στην βυζαντινή μουσική και στο μοιρολόι της Ηπείρου. Αυτά τα τρία στοιχεία έχουν την τελετουργία μέσα τους. Αυτό που έχει το «Κύριε Ελέησον» ως χαρακτηριστικό είναι ο διάλογος μεταξύ του ενός και των πολλών, της μάζας, της μονάδας και του συνόλου. Αυτό το βλέπουμε και στην τραγωδία και στους εκκλησιαστικούς ύμνους – ιδιαίτερα στα πασχαλινά εγκώμια, που ακούμε τον ψάλτη και τη χορωδία των ψαλτών να του απαντά- και βέβαια και στα Ηπειρώτικα μοιρολόγια. Και η μεγαλύτερη σχέση μεταξύ του ενός και του συνόλου είναι η θρησκεία. Με ενδιαφέρει αυτό σαν έρευνα. Η παρουσία του διαλόγου αγγίζει πάρα πολλές καινούριες για μένα έννοιες και μία από αυτές είναι η δημοκρατία, η ελευθερία λόγου

Εδώ στην Αγγλία υπάρχει μία ιεραρχία, μπορεί να γνωρίζεις ανθρώπους σε κομβικές θέσεις, ωστόσο δεν μπορούν να σε βοηθήσουν. Πρέπει να ανέβεις μία σκάλα. Αυτήν τη σκάλα εγώ την πήδηξα! Δεν ξέρω πως έγινε. Είναι πολύ τρομακτικό και έντονο και συχνά αναρωτιέμαι «γιατί εγώ», αλλά συνέβη. Όταν είσαι 30χρονος συνθέτης, δεν περιμένεις να γράψεις για το ΒΒC. Tο έχεις σαν μία πολύ ωραία εξέλιξη, αν πάνε ωραία τα πράγματα για τα 50….

Μεγάλος. Ειμαι μεν σίγουρος για τον εαυτό μου, όμως φοβάμαι πάντα. Oι συνθέτες δεν έχουμε πολλές πρόβες. Όλα είναι έτοιμα, εκτυπωμένα, μπαίνουν οι μουσικοί κάθονται στα όργανα, έρχεται ο μαέστρος- ο οποίος έμαθα προσφάτως πως είναι βραβευμένος με Grammy σε πολλές ηχογραφήσεις- και παίζουν. Αυτή είναι και η δυσκολία του μουσικού. Δεν υπάρχει η πολυτέλεια να δοκιμάσει το έργο του, όπως υπάρχει για παράδειγμα για έναν σκηνοθέτης. Απλώς θα παιχτεί η μουσική σου και εύχεσαι να μην έχεις γράψει κάτι που κλωτσάει.

Θέλω πάρα πολύ να γράψω για τον κινηματογράφο. Θέλω πολύ, όσο αυτόνομος και αν είμαι. Μου αρέσει πολύ και η άλλη πλευρά. Το να έχει και ένας άλλος άνθρωπος ένα όραμα και να το υπηρετήσω. Η μουσική για μία ταινία είναι ένα είδος φωτισμου πιστεύω. Ολη η αντίληψη που έχεις για μία ταινία μπορεί να αλλάξει με τη μουσική. Και αυτό μου αρέσει πολύ. Ξέρω πως είναι πολύ μεγάλη χαρά και πολυτέλεια να γράφεις μόνο όταν το θες. Δε θα ήθελα ποτέ να αναγκαστώ να γράψω πράγματα που δε θέλω, απλώς για να επιβιώσω.

Υπάρχει μία σκέψη μετά την Επίδαυρο και το BBC να επιστρέψω στο πιάνο, όντας εγώ ερμηνευτής των έργων μου. Η τελευταία φορά που το έκανα ήταν στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο πιάνο της Μαρίας Κάλλας. Είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να επικοινωνείς τη μουσική σου έτσι άλλωστε τους περασμένους αιώνες έβλεπες τον συνθέτη να επικοινωνεί το έργο του. Τώρα έχει χαθεί λίγο αυτό. Νομίζω πως ο μεγαλύτερος πειραματισμός γίνεται στα μικρά έργα, γι΄αυτό θέλω να φύγω λίγο από τη μεγάλη κλίμακα.

Είναι δύσκολο να κάνεις διεθνή τέχνη στην Ελλάδα, σε παίρνει η μπάλα της καθημερινότητας και κάπως χάνουμε λίγο τον στόχο

Το καλοκαίρι ήμουν στην Ελλάδα τρεις μήνες και έναν τώρα τα Χριστούγεννα. Τη ζω και τη χαίρομαι την Ελλάδα. Δυστυχώς βλέπω και τα πολύ αρνητικά της πράγματα. Το πώς πολλοί καλλιτέχνες χάνονται στην αναμπουμπούλα που γίνεται, αλλά βλέπω και πολύ ωραίο υλικό. Έχουμε ένα μεγάλο πάθος.

Κάπως πρέπει να πατήσουμε λίγο στα πόδια μας. Η χώρα μας έχει υλικό το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρωτεύον και όχι να κοιτάμε τι κάνουν οι άλλοι, οι ξένοι. Θα άλλαζα και τη συνέπεια. Για μένα είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο απέναντι στους άλλους, αλλα απέναντι και στον εαυτό μας. Όσοι καλλιτέχνες δεν έχουν συνέπεια, πέφτουν. Όλο αυτό χωρίς να χάσουμε το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Αυτό μου λείπει πολύ. Είναι δύσκολο να κάνεις διεθνή τέχνη στην Ελλάδα, σε παίρνει η μπάλα της καθημερινότητας και κάπως χάνουμε λίγο τον στόχο. Είμαστε μια τόσο μικρή χώρα και χανόμαστε στη μικρολεπτομέρεια.