Αρης Μπινιάρης: Φοβάμαι πολύ μην καώ

Η φωνή του ηχολήπτη που μετράει χωρίς διακοπή, σπάει τη σιωπή στη σκηνή της Φρυνίχου. ‘Ενα απρόσμενο φως ορίζει το χώρο αφού ο ‘Αρης Μπινιάρης θέλησε να καταργήσει το γνώριμο black box, σκηνοθετώντας την «Ηλέκτρα» του: Παράλληλες δεσμίδες από λευκό ξύλο περιγράφουν τη σκηνή του θεάτρου καθώς μικρά φωτάκια από ρεσό τρεμοπαίζουν ανάμεσα τους. Η εικόνα είναι σχεδόν ρομαντική.

Βεβαίως, ο ‘Αρης Μπινιάρης είναι στο Θέατρο Τέχνης για την τρίτη αρχαία τραγωδία της καριέρας του, μετά τους «Πέρσες» του Φεστιβάλ Επιδαύρου και τις «Βάκχες» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. ‘Ομως, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τη δουλειά του είναι κι αυτός, σχεδόν, ρομαντικός. Με μέθοδο, πρόγραμμα και με την ανάγκη να κυνηγήσει το καλύτερο ή ακόμα και το άπιαστο.

Από το 2011 που βρίσκεται στα πράγματα, πάντως, αυτό μοιάζει ν’ αποδίδει. Με σκηνοθεσίες έμπλεες τόλμης, δυναμισμού και πολιτικής σκέψης κατάφερε να εξελιχθεί σκηνοθετικά σε μια από τις πλέον υπολογίσιμες νέες δυνάμεις του ελληνικού θεάτρου – χωρίς, όπως λέει, να φοβάται ν’ αναθεωρήσει τον τρόπο και τα κεκτημένα του.

Γιος του ηθοποιού Γιώργου Μπινιάρη, γαλουχήθηκε στο θέατρο αλλά ψωνίστηκε με τη μουσική. Τελικά, μεγαλώνοντας έβαλε τις επιρροές του στο multi – αν και δεν αποκλείει τη μέρα που θα κάνει μπάντα, θα χαθεί από τα θέατρα κι αυτό θα του φτάνει.

Τα τελευταία χρόνια, έχεις διακριθεί στην ελληνική σκηνή. Περίμενες αυτή την εξέλιξη;

Σχεδίασα, έχτισα, μ’ έναν τρόπο, τη διαδρομή μου. Πήρα μια πολύ συνειδητή απόφαση από το 2011, βήμα – βήμα για να φτάσω εδώ σήμερα. Εννοείται πως το ένα έφερνε το άλλο, ωστόσο η στόχευση έγινε πολύ συνειδητά.

Πως γεννήθηκε το γλωσσικό σου ιδίωμα – ανάμεσα στη μουσική, το ρυθμό και τη χορικότητα;

Προέκυψε και προκύπτει κάθε φορά στην διάρκεια προετοιμασίας μιας παράστασης. Γι’ αυτό και πάντα σκοντάφτω στα θέματα χρόνου της προετοιμασίας. Κάθε φορά που ολοκληρώνουμε μια παράσταση αισθάνομαι πως ξεκινάμε εκείνη τη στιγμή. Λες και οι πρόβες μας είναι το πρώτο σχεδίασμα.

Θα δοκίμαζες κι άλλο ύφος από μουσικό ορατόριο μέσα από το οποίο φιλτράρεις τις αναγνώσεις σου;

Έχω την επιθυμία να δω την γλώσσα μου να εξελίσσεται και να αλλάζει – παρότι με φοβίζει μια αλλαγή εργαλείων. Αλλά θέλω να την τολμήσω. Κινούμαι με βάση τα έργα κάθε φορά, αυτά καθορίζουν και τη γλώσσα μου. Ας πούμε, μπορεί κάποια στιγμή να κάνω και ρεαλιστικό θέατρο. Θα έκανα και θέατρο ρεπερτορίου. Αρκεί να υπάρχει ένας λόγος, να έχω κάτι να πω. Γενικά, δεν θέλω να βάζω όρια.

Σχεδίασα, έχτισα, μ’ έναν τρόπο, τη διαδρομή μου

Φροντίζεις να κάνεις μικρά περάσματα από τις σκηνοθεσίες σου. Τι εξυπηρετούν, αλήθεια;

Παίρνω μέρος στις παραστάσεις γιατί μου αρέσει∙ και γιατί μου είναι χρήσιμο να ενταχθώ στην ομάδα και να καθοδηγήσω τους ηθοποιούς μου. Μπορώ να αφουγκραστώ καλύτερα το βιωμένο ρυθμό και παλμό μιας σκηνής. Με λίγα λόγια, θέλω να είμαι κι έξω και μέσα. Στο «Ξύπνα Βασίλη», για παράδειγμα, είχα οργανώσει να παίξω αλλά κάπως δεν έβγαιναν οι ρόλοι. Οπότε αποφάσισα να κρατήσω την κάμερα. Δεν υπήρχε περίπτωση να μην συμμετέχω σε όλο αυτό. Και πράγματι, ήταν πολύ ωραία η εμπειρία – σχεδόν ανέπτυξα μια ερωτική η σχέση με τους ηθοποιούς μου.

Παρόλα αυτά, που αισθάνεσαι πιο αποτελεσματικός: Ως ηθοποιός ή ως σκηνοθέτης;

Αναπόφευκτα λειτουργώ κάτω από ένα συγκερασμό δυνάμεων. Ακόμα κι αν χρειαστεί να σκηνοθετήσω κάτι χωρίς να παίζω, θα βρω κάτι άλλο όπου θα παίζω. Είναι καθοριστικής σημασίας για μένα να λειτουργώ ως ηθοποιός.

Και ως μουσικός;

Αγαπάω πολύ να τραγουδάω. Σκέφτομαι πολλές φορές ν’ αφήσω όλες τις ευθύνες, τους μεγάλους θιάσους, τα έργα και τα θέατρα και να περιοδεύω με μια τριμελή – τετραμελή μπάντα κάνοντας συναυλίες.

Χάρη στον πατέρα σου Γιώργο Μπινιάρη, μεγάλωσες μέσα στο θέατρο. Ήταν μονόδρομος για σένα;

Μερικά πράγματα είναι αναπόφευκτα: Πας προς τα εκεί. Εκείνο, ωστόσο, που με επηρέασε πολύ δεν ήταν τόσο η ενασχόληση του πατέρα μου με το θέατρο, όσο η γοητεία που του ασκούσαν τα ποιητικά κείμενα. Κάτι που βρήκα και στη μουσική ως πιτσιρικάς.

Πως το δέχθηκε όταν κατάλαβε ότι θ’ ακολουθήσεις το δρόμο του;

Δεν έκρυψε την ανασφάλεια του όταν του ανακοίνωσα τις προθέσεις μου. Με προέτρεψε να πάω σε δραματική σχολή, όμως δεν ήθελα γιατί είχα ήδη μπει στο θέατρο δρόμου. Όμως, νομίζω ότι, μέσα στα χρόνια, κατάλαβε την επιθυμία μου, την αποδέχθηκε και στο τέλος αισθάνθηκε περήφανος.

Υπήρχε κόσμος που με είδε με σκεπτικισμό και καχυποψία

Με τι σε προίκισε το θέατρο δρόμου;

Με εγρήγορση, με αντανακλαστικά στο τυχαίο, με την διάθεση ν’ ανταπεξέρχομαι σε δύσκολες συνθήκες, να μην υποτιμώ τις δυνάμεις μου. Δεν σου κρύβω ότι, κάποια στιγμή, θα ήθελα να βρω ένα τρόπο να συνδυάσω το λεξιλόγιο του θεάτρου δρόμου με αυτά που κάνω τώρα.

Θα ξαναγύριζες εκεί, στο δρόμο;

Ναι, αλλά με δομημένο τρόπο, όχι με την αγωνία και τον αυτοσχεδιασμό εκείνης της περιόδου. Στην ηλικία που ήμουν τότε, 18 με 23 το θέατρο δρόμου, ήταν ό,τι καλύτερο. Είχαμε φτιάξει μια ομάδα, με την οποία κάναμε μεγάλα θεάματα σε συνεργασία με δήμους και φορείς. Εκεί διδάχθηκα τι σημαίνει να φτιάχνεις ένα δικό σου έργο, μια μεγάλη κατασκευή. Αν δεν ξέραμε κάτι στο θέατρο δρόμου, οφείλαμε να το μάθουμε. Κι αυτό το θυμήθηκα όταν, πέρυσι για το «Ξύπνα Βασίλη», χρειάστηκε να μάθω το χειρισμό μιας steady cam. Με συγκινεί ακόμα το θέατρο δρόμου. Μ’ ένα τρόπο βίωσα και τι σημαίνει μπουλούκι: Ταξιδεύαμε σε χωριά σ’ όλη την Ελλάδα, πηγαίναμε σε πλατείες όπου δεν μας περίμεναν και τους καλούσαμε να μας δουν.

Με συγκινεί ακόμα το θέατρο δρόμου. Μ’ έναν τρόπο βίωσα και τι σημαίνει μπουλούκι

Σε γείωσε η εμπειρία του δρόμου, αυτή η έκθεση στο αναπάντεχο σε σχέση με την τέχνη συνολικά;

Με γείωσαν πάρα πολύ όλες οι άλλες δουλειές που έκανα πριν το θέατρο. Ο τρόπος που διαχειρίζομαι το χρόνο, η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης μου, η συνεργασία με ανθρώπους που δεν είχα καν φανταστεί ότι θα μπορούσα να συνεργαστώ. Ανέπτυξα δυνατότητες, ανέλαβα ευθύνες. Κι αυτήν την εμπειρία την εξαργύρωσα δουλεύοντας ξαφνικά από μικρές παραγωγές σε μεγάλα σχήματα. Σε προηγούμενες δουλειές είχα αναλάβει πιο μεγάλες ευθύνες από μια σκηνοθεσία στην Επίδαυρο. Αλήθεια.

Από την άλλη, σε αντιμετώπισαν με καχυποψία από το θεατρικό χώρο επειδή δεν είχες σπουδάσει σε δραματική;

Υπήρχε κόσμος που με είδε με σκεπτικισμό και καχυποψία. Χρειάστηκε περισσότερος χρόνος για να τους πείσω να με εμπιστευτούν. Βέβαια, οι περισσότεροι αφέθηκαν σ’ αυτό και μετά μου ήταν πιο εύκολο – αφού όλο και περισσότεροι διαπίστωναν πως ο τρόπος μου λειτουργεί. Ωστόσο, θέλω να διευκρινίσω πως δεν είμαι εναντίον των δραματικών σχολών, ούτε κατά των σπουδών. Αντίθετα πιστεύω ότι, κατά καιρούς, ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέφει σε μια εκπαιδευτική συνθήκη. Ακόμα κι αν έχει ανάγκη να μάθει κάτι για το σώμα του. Γι’ αυτό κι έκανα αρκετά σεμινάρια και συνεχίζω να κάνω.

Πόσο θα είσαι rock and roll; Κάποια στιγμή πρέπει να καταλαγιάσεις

Μαθαίνω ότι ως σκηνοθέτης είσαι πολύ μεθοδικός και οργανωτικός. Αποκλείονται οι κρίσεις πανικού στην περίπτωση σου;

Κρίσεις πανικού δεν παθαίνω, αλλά μπορεί να χάσω τον ύπνο μου. Όταν αγχώνομαι πολύ, σημαίνει ότι δεν έχουν γίνει κάποια πράγματα όπως τα έχω υπολογίσει. Δεν γίνεται να μην είμαι οργανωτικός. Η εργατοώρα με ηρεμεί.

Επιλέγεις τις συνεργασίες σου με την ίδια μεθοδικότητα ή έρχονται τα πράγματα και σε βρίσκουν;

Άλλοτε έρχονται και με βρίσκουν κι άλλοτε δημιουργώ εγώ τις συνθήκες. Μου αρέσει όταν κάποιοι μου εκφράζουν το ενδιαφέρον τους να τους σκηνοθετήσω. Αλλά θέλω κι εγώ να επιλέγω ανθρώπους.

Φέτος, έφτασες στο πικ της πολυπραγμοσύνης: Τέσσερις δουλειές σου ανέβηκαν στην πόλη, δύο νέες παραγωγές η «Ηλέκτρα» και «Ο Χορός της Φωτιάς» αλλά και δύο επαναλήψεις. Και έπεται η σκηνοθεσία στην Επίδαυρο το καλοκαίρι. Αλήθεια, δεν φοβάσαι μην καείς;

Φοβάμαι πολύ. Πάντως, δεν θεωρώ δεδομένο αυτό που έγινε φέτος, δεν είναι μια συνταγή που θα επιδιώξω. Πρώτη φορά μου συνέβη και είπα «ας το δούμε». Τώρα μαθαίνω, τώρα παρατηρώ και πρέπει να συνυπολογίζω τις επαναλήψεις. Δεν ξέρω αν θα οργανώσω ξανά δύο σκηνοθεσίες εφόσον υπάρχει προοπτική επανάληψης.

Στο διάστημα αυτών των οκτώ ετών αισθάνεσαι πως έχεις αποκτήσει κοινό;

Υπάρχει κόσμος, νομίζω, που παρακολουθεί τα βήματα μου, που τους ενδιαφέρει ο τρόπος μου.

Θα έβλεπες τον τρόπο σου να έχει συγκεκριμένη έδρα ή μια ομάδα γύρω του;

Με ενδιαφέρει το θέμα των σταθερών συνεργασιών. Με ενδιαφέρει να δημιουργούνται σχέσεις και στη ζωή και στη δουλειά. Θέλω να έχω ένα πυρήνα ανθρώπων που θα συναντηθούμε σε μια επόμενη δουλειά ή σε μια μεθεπόμενη. Κι όχι μόνο ηθοποιούς αλλά και τεχνικούς συνεργάτες. Δεν ξέρω αν αυτό μεταφραστεί κάποια στιγμή σε χώρο – μάλλον όχι για την ώρα – αλλά σίγουρα η σταθερότητα στα πράγματα, δίνει την δυνατότητα να εμβαθύνεις. Όσο πιο πολύ δουλεύουμε μαζί, τόσο πιο πολύ εμβαθύνουμε∙ είναι όπως ακριβώς και σε μια προσωπική σχέση. Πόσο θα είσαι rock and roll; Κάποια στιγμή πρέπει να καταλαγιάσεις.

Εχεις θέσει την ίδια ερώτηση στον εαυτό σου;

Όχι, γιατί δεν συνεχίζω να είμαι rock and roll.

Θα ήσουν αρκετά rock and roll για να ψαχτείς ώστε οι δουλειές σου να βγουν στο εξωτερικό;

Με ενδιαφέρει πάρα πολύ αυτό. Γιατί ενώ είμαστε πολύ ανοιχτοί να παρακολουθούμε πράγματα από το εξωτερικό – και πολύ καλά κάνουμε αφού έτσι διατηρούμε μια σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο – δεν είμαστε εξίσου ανοιχτοί στο να στραφούμε έξω κι εμείς. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μέριμνα, μια δομή να μας υποστηρίξει. Ξεκινάω, πάντως, με τη σκέψη ότι θα πετύχω τους στόχους μου. Θέλω να πιστεύω ότι θα βρω τον τρόπο ν’ “ανοίξουν” τα πράγματα.

Έχω ένα πολύ μεγάλο φόβο με τον δογματισμό, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Με τρομάζει ο,τιδήποτε δεν θέλει να συσχετιστεί με κάτι άλλο

Κοιτάζω πρόχειρα τις σκηνοθεσίες σου και αναρωτιέμαι αν θεωρείς πως κάνεις πολιτικό θέατρο.

Το θέατρο μου εμπεριέχει και την πολιτική αλλά δεν θεωρώ πως κάνω πολιτικό θέατρο. Οι αναγνώσεις μου είναι πιο πολύ είναι ψυχαναλυτικές και υπαρξιακές. Για παράδειγμα, στο «Θείο τραγί» μπορεί κάποιος να διέκρινε το ταξικό του μήνυμα, αλλά για μένα κυριαρχούσε η υπαρξιακή ανάγκη μιας γυναίκας να γονιμοποιηθεί.

Ιδεολογικά τι κοινό έχουν οι παραστάσεις σου;

Έχω ένα πολύ μεγάλο φόβο με τον δογματισμό, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Με τρομάζει ο,τιδήποτε δεν θέλει να συσχετιστεί με κάτι άλλο, με τρομάζει το κλείσιμο, η απομόνωση. Και, δυστυχώς, όλα μας οδηγούν προς τα εκεί: Είτε χρησιμοποιώντας επιχειρήματα με επίφαση συντηρητισμού είτε με επίφαση προοδευτικότητας. Τα έργα μου, λοιπόν, βάλλουν τον δογματισμό, τον ολοκληρωτισμό. Οτιδήποτε μπορεί να μας οδηγήσει σε μη σύνθεση, μη συνδιαλλαγή, στο να μην γνωρίζεις, να μην εξελίσσεσαι, με τρομάζει. Γι’ αυτό και με απασχολεί πολύ η Ιστορία και η μνήμη – χωρίς αυτά πως θα συστηθείς. Πως θα πεις «αυτά είναι τα τραγούδια μου, ποια είναι τα δικά σου;».

Έχεις επιφυλάξεις καθώς διαχειρίζεσαι την έννοια της εθνικής ταυτότητας;

Πάντα φοβάμαι την ισορροπία ανάμεσα στο ιστορικό και στο εθνικό. Περισσότερο, όμως, φοβάμαι να μην συνδιαλέγομαι μ’ έναν υγιή τρόπο με τις έννοιες, γιατί τότε μπορείς να επιτρέψεις και τη χρήση του από χώρους που δεν του ανήκουν όλα αυτά. Στο «Ύψωμα 731», ας πούμε, συγκινήθηκα πολύ με την θέση εκείνων των πιτσιρικάδων από την Άρτα και τα Γιάννενα που όρθωσαν μια θέση ενάντια στον φασισμό. Θάφτηκαν στη Γη για να επιβιώσουν των βομβαρδισμών και να επιστρέψουν νικητές από τον Άδη. Αλλά σε αυτή την πράξη είδα και την ματαίωση του καθενός που δεν θα διστάσει να επιστρέψει νικητής.

Είναι επικίνδυνο πια να δηλώνει κανείς πατριώτης;

‘Ενας τρόπος να αποφύγεις τ’ άκρα είναι να μιλάς για τις έννοιες αυτές. Δεν πιστεύω ότι είναι κάποιος εθνικιστής όταν μιλάει για την πατρίδα του, για την Ιστορία ή για την μνήμη.

Θα έκανες παράσταση για το προσφυγικό ζήτημα;

Είμαι Μικρασιάτης και η έννοια της μετανάστευσης υπάρχει καταγεγραμμένη μέσα μου. Φυσικά και θα έκανα παράσταση για το μεταναστευτικό αν αισθάνομουν ότι θα προσέθετα κάτι στο διάλογο. Πάντως, δεν θα έκανα κάτι για το προσφυγικό επειδή απλώς… πουλάει. Υπάρχει, πάντα, η παγίδα να κάνεις αυτά που πουλάνε. Επιδιώκω να μην συμμετέχω σε αυτό που έχει γίνει μόδα ξαφνικά. Ο συγχρωτισμός με τέτοιες θεματολογίες είναι μια προσωπική μου ανάγκη. Με απασχολεί να διερευνήσω αν κι εγώ έχω στιγμές που λειτουργώ δογματικά, ακόμα και στις προσωπικές μου σχέσεις. Τι νόημα έχει αν κάνω μια παράσταση για το μεταναστευτικό αν είμαι δογματικός σε μια κοινωνική μου επαφή; Δεν θέλω να γίνει άλλοθι το ανέβασμα μιας παράστασης ώστε μετά ανενόχλητος να υψώνω τείχη στους συνεργάτες ή στους ανθρώπους μου…

Που νομίζεις ότι οδηγούμαστε ιδεολογικά;

Διαισθάνομαι ότι δημιουργούνται νέες προοπτικές ιδεολογίας – και το λέω με θετικό πρόσημο. Χρειάζεται να αναθεωρήσουμε τα πράγματα για τα οποία σηκώναμε σημαίες στο παρελθόν. Διανύουμε μια περίοδο ανακατατάξεων, μεταβολών και μετατροπών. Στο μεταξύ, πρέπει να μας ενδιαφέρει ο δρόμος της γνωριμίας με τον εαυτό μας. Αυτό δεν μπορεί να γίνει αν αποκλείσουμε το ‘Αλλο και το διαφορετικό. Επίσης, δεν μπορεί να γίνει αν δεν οριοθετήσουμε κάποια πράγματα, αν δεν ορίσουμε ένα δικό μας κέντρο για να βρούμε το ‘Αλλο ή τον ‘Αλλο. Οφείλουμε να είμαστε ανοιχτοί στο διαφορετικό με απαραίτητη προϋπόθεση κάποια όρια. Αλλιώς η όλη προσπάθεια γίνεται μια σούπα, μια επίφαση συνομιλίας και σχέσης.

Δεν πιστεύω ότι είναι κάποιος εθνικιστής όταν μιλάει για την πατρίδα του, για την Ιστορία ή για την μνήμη

Με βάση όλα τα παραπάνω πως φτάνεις στην «Ηλέκτρα»;

Η Ηλέκτρα “βράζει” καιρό μέσα μου, χρόνια τώρα. Με συγκινούσε η εκδοχή του Σοφοκλή όπου η Κλυταιμνήστρα δεν δικαιώνεται. Τι ζητάει η Ηλέκτρα να αποκατασταθεί μέσα από το φόνο των φονιάδων του βασιλιά και πατέρα της;

Τρίτη αρχαία τραγωδία σε τρία χρόνια. Φαίνεται πως αγαπάς το αρχαίο δράμα.

Μου αρέσει η μουσική φόρμα του αρχαίου δράματος, τα χορικά είναι σαν πετάγματα μέσα στην αφήγηση, μέσα στην ιστορία. Είναι ανοίγματα προς το ασυνείδητο κι όλο αυτό μου μοιάζει μαγικό. Είχα έρθει πολύ νωρίς σε επαφή με το εργαλείο της αρχαίας μετρικής, της μουσικής ανάγνωσης του λόγου.

Από που αντλείς έμπνευση;

Την έμπνευση μπορείς να την πλησιάσεις χωρίς να είναι εις βάρος της προσωπικής σου ζωής ή εναντίον της υγείας σου. Αντλώ έμπνευση από τη μουσική, από τα βίντεο κλιπ τραγουδιών που μπορεί να μην μου αρέσουν αλλά η εικόνα με καθηλώνει. Βλέπω σειρές και παθαίνω πλάκα. Σχεδιάζω παραστάσεις ακούγοντας μουσική. Στην «Ηλέκτρα», ας πούμε, η μουσική είναι πιο ατμοσφαιρική, πιο abient.

Ποια είναι η σχέση σου με τη μουσική;

Η μουσική με καθορίζει πιο πολύ από το θέατρο. Γι’ αυτό και επιστρέφω συχνά στην πρώτη σχέση μου με τη μουσική για να βρω πράγματα στο θέατρο. Βλέπω βίντεο με τους Nirvana να παίζουν live, τους Black Sabbath και λες τι ζωή υπάρχει μέσα σε αυτό. Η θυμάμαι τη συναυλία του Iggy Pop το ’99 στο Ρόδον. Έκανα να συνέλθω τρεις μέρες!

Αντλείς και από τις παραστάσεις των άλλων;

Μέχρι να μπω στο θέατρο, ποτέ δεν παρακολουθούσα θέατρο. Τώρα βλέπω όσο προλαβαίνω και πολλές φορές ζηλεύω – σε βαθμό που δεν μου είναι εύκολο να το διαχειριστώ.