Η Αθήνα από την Επανάσταση στους Ολυμπιακούς: Έκθεση και ντοκιμαντέρ στο Μουσείο Μπενάκη

Τη μεταμόρφωση της Αθήνας, από ένα ασήμαντο οθωμανικό χωριό, κατά τις παραμονές της Επανάστασης, στη νεοκλασική και ρομαντική πόλη, την πρωτεύουσα του νέου κράτους, επιχειρεί να αφηγηθεί η Μαρία Ηλιού και οι συνεργάτες της στο ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση», που προβάλλεται καθημερινά στο Μουσείο Μπενάκη, στο πλαίσιο της ομώνυμης έκθεσης που το συνοδεύει.

Έχοντας στο ενεργητικό της μια σειρά ιστορικών ντοκιμαντέρ, τα περισσότερα από τα οποία επικεντρώνονται στην ελληνική διασπορά, τον παροικιακό ελληνισμό και τις τύχες του (με τελευταία τα «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης» και «Από τις δυο πλευρές του Αιγαίου», 2012), η σκηνοθέτιδα στρέφει πλέον τη ματιά της στην πόλη που σταδιακά μεταβλήθηκε σε κέντρο αναφοράς αυτών των διασπορικών δικτύων: την Αθήνα, την πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Η ταινία που προβάλλεται στο Μουσείο Μπενάκη, καθώς και το πρωτογενές υλικό της (χαλκογραφίες, λιθογραφίες, φωτογραφίες κ.λπ.) που εκτίθεται παράλληλα, αποτελεί το πρώτο μέρος ενός κατά πολύ ευρύτερου προγράμματος, που στόχο του έχει να αφηγηθεί την ιστορία και τους μετασχηματισμούς της πόλης μέχρι τις μέρες μας. Πρόκειται για μια ιδέα που απολήγει, αφηγηματικά, στο 2021, τις βασικές γραμμές της οποίας επεξεργάστηκε σε συνεργασία με τον αείμνηστο Άγγελο Δεληβορριά.

Η οδός Σταδίου στα τέλη του 19ου αιώνα, Άγνωστος φωτογράφος / Photographer unknown / Eυγενική παραχώρηση: Συλλογή Νίκου Πολίτη

Η αναζήτηση του υλικού για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος υπήρξε μια πολύχρονη περιπέτεια, που η αφήγησή της θα απαιτούσε μια άλλη ταινία από μόνη της. Αταξινόμητο υλικό από αρχεία στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Ευρώπη, από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα, υπήρξε η πρώτη ύλη μέσα στην οποία είχε βυθιστεί για μια ολόκληρη δεκαπενταετία η σκηνοθέτιδα και οι συνεργάτες της. Έτσι, τον «πρωταγωνιστή» στην ταινία αποτελεί, στο μεγαλύτερο μέρος του, το ανέκδοτο αρχειακό υλικό που μέχρι σήμερα ήταν άγνωστο.

Καθώς η ιστορία της Αθήνας τέμνεται, χωρίς όμως να ταυτίζεται, με την ιστορία της Ελλάδας –γι’ αυτό άλλωστε, όπως παρατήρησε ο ιστορικός σύμβουλος του ντοκιμαντέρ Αλέξανδρος Κιτροέφ, είναι λιγότερο μελετημένη απ’ ό,τι η ιστορία άλλων ελληνικών πόλεων– η σκηνοθέτιδα προσέφυγε στη βοήθεια μιας σειράς ειδικών, όπως ο δημοσιογράφος και γνωστός αθηναιογράφος Νίκος Βατόπουλος, προκειμένου να αποτυπώσει «την ιδέα της επανίδρυσης της Αθήνας», που γεννιέται ήδη από την καποδιστριακή περίοδο και, πολύ πιο έντονα, κατά τη βαυαροκρατία, προκειμένου να την «διαβάσει» ως τμήμα της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας.

Ο ποταμός Ιλισσός, η γέφυρα και το Πανόραμα του Θων στις αρχές του 20ου αιώνα / Άγνωστος φωτογράφος / Ευγενική παραχώρηση

Παράλληλα, προσπαθεί να αποδώσει την «αίσθηση της πόλης», να πραγματοποιήσει μια «αισθησιακή ανάγνωσή» της, όπως σημείωσε ο Νίκος Βατόπουλος, μέσα από τους ήχους, τα χρώματα και τις μυρωδιές της… Σε αυτήν την απόπειρα συμβάλλει καθοριστικά η μουσική που συνέθεσε ο Νίκος Πλατύρραχος, βασισμένος σε μοτίβα της κάθε φορά εποχής, τα οποία προσάρμοσε ώστε να ακούγονται περισσότερο οικεία στον σύγχρονο θεατή, αλλά και οι ήχοι που συνέλλεξε η μοντέρ Αλίκη Παναγή.

Στο διάρκειας 90 λεπτών ντοκιμαντέρ εμφανίζονται και μιλούν ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ, ο αρχαιολόγος Jim Wright, ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος, καθώς και οι ιστορικοί Λεωνίδας Εμπειρίκος, Χριστίνα Κουλούρη, Sir Michael Llewellyn Smith και Ελένη Μπαστέα.

Οι τέσσερις επόμενες ταινίες ντοκιμαντέρ και φωτογραφικές εκθέσεις που θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια είναι οι εξής: «H Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα, 1896-1922», «Η Αθήνα των συγκρούσεων, 1922-1950», «Η Αθήνα μεγαλούπολη, 1950-1974» και «Η Αθήνα της Ευρώπης, 1974-2021».

Ένας τσολιάς και ένας αστός συζητούν μπροστά στους στύλους του Ολυμπίου Διός / Τέλη 19ου, αρχές 20ου αιώνα / Άγνωστος φωτογράφος / Ευγενική παραχώρηση

Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.30, 12.30, 14.30, 16.15
Πέμπτη: 10.30, 12.30, 14.30, 16.30, 18.30, 20.30, 22.15
Κυριακή: 10.30, 12.15, 14.00