Ο σκηνοθέτης Βασίλης Καλφάκης μιλά για το έργο «Ζιγκ-Ζαγκ στις Νεραντζιές»

Το πολύκροτο μυθιστόρημα της Έρσης Σωτηροπούλου «Ζιγκ-Ζαγκ στις Νεραντζιές», ένα βιβλίο ορόσημο της δεκαετίας του ’90, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία σε Ελλάδα και εξωτερικό και βραβεύτηκε το 2000 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος και το Βραβείο του Περιοδικού Διαβάζω, γίνεται για πρώτη φορά θεατρική παράσταση από την Ομάδα Lab.oratorium. Η παράσταση κάνει πρεμιέρα στο θέατρο 104 στις 24 Φεβρουαρίου.

Ο Βασίλης Καλφάκης, που ανέλαβε την σκηνική μεταφορά του, μάς μιλά για το πολυσυζητημένο έργο και ζητά από αυτούς που θα έρθουν να δουν την παράσταση, να αφήσουν τα συναισθήματά τους ελεύθερα στο ξετύλιγμα της ιστορίας.

Αρχικά θεωρώ ύποπτη κάθε πολιτεία που υιοθετεί για την λογοτεχνία χαρακτηρισμούς, όπως «πορνογραφική» και «άσεμνη». Ύποπτη για επικίνδυνα πράγματα. Ας στρέψουμε για λίγο το βλέμμα μας ογδόνταεπτά χρόνια πίσω – όχι πολύ μακριά – και τα βιβλία οδηγούνταν στην πυρά. Είναι επιλογή των εκάστοτε πολιτικών – ακόμη και κυβερνώντων – να κατευθύνουν την ημιμάθεια του κόσμου σε «ασφαλή» συμπεράσματα. Αντί λοιπόν να πολεμηθεί αυτή η ημιμάθεια – χειρότερη της αμάθειας και σαφώς πιο επικίνδυνη – επιβάλλεται η εποχή της σκόρπιας γνώσης. Ο καθένας αποκτά μια παγειωμένη άποψη που του έχει επιβληθεί χωρίς να μπορεί να κρίνει την κατάσταση σφαιρικά. Είδαν τότε κάποιες σκηνές στο έργο χωρίς ποτέ να μιλήσουν για το τι προηγείται και τι έπεται. Σκόρπια πράγματα δηλαδή. Τσαπατσουλιές. Πώς μπορείς να κρίνεις ένα έργο τέχνης απομονώνοντας κομμάτια του χωρίς να το δεις στην ολότητα του;

Αυτό που με έβαλε σε σκέψεις σίγουρα είναι όσο η κοινωνία των ηρώων – ερήμην της ή όχι – θέτει εμπόδια στην ελευθερία τους, τόσο η ανάγκη να αποσυμπιεστούν γίνεται επιτακτική. Και αυτό συμβαίνει μέσα από έναν αδέσμευτο ερωτισμό. Φυσικό. Ο άνθρωπος πάντα θα επιστρέφει στην φύση του για να ξεφύγει από τον πολιτισμό της δυστυχίας. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι αυτές οι «βουβές» πράξεις είναι κραυγές βοήθειας. Υπό το ίδιο πρίσμα διαβάζω κείμενα των Σαντ, Μάζοχ, Λώρενς, Απολλυναίρ. Σαν μια κραυγή βοήθειας πίσω από τους τοίχους μιας περίκλειστης «ηθικής» πολιτείας. Μιας πολιτείας που χτίζουν οι έχοντες εξουσία. Όπως είχε πει και η ίδια η Σωτηροπούλου: «Ηθικολογία και πορνογραφία πηγαίνουν χέρι χέρι».

Η εκκρεμότητα, στην οποία βρίσκουμε όλα τα πρόσωπα του έργου. Η εκκρεμότητα μέσα από την ακινησία. Αυτό το μετέωρο βήμα. Το να μοιάζεις ακίνητος αλλά να είσαι έτοιμος να εκραγείς. Δεν είναι τυχαίο ότι η συγγραφέας το ξεκίνησε το ’95 στο Αλγέρι. Το «Ζιγκ-Ζαγκ στις Νεραντζιές» είναι το μυθιστόρημα της άνω τελείας. Κατά την γνώμη μου σκοπίμως και εξόχως τα πρόσωπα δεν αποκαλύπτονται εξαρχής. Ξετυλίγονται. Αφήνουν πάντα ανοιχτούς λογαριασμούς στα επόμενα κεφάλαια. Κάτι τους λείπει και πάντα κάτι θα λείπει. Την ίδια στιγμή όμως υπάρχει αυτό το κινηματογραφικό μοντάζ που δένει τα κεφάλαια και δίνει την εντύπωση του καθ’ οδόν. Της συνέχειας και της «προσταγής» ότι όλα πρέπει να τελειώσουν ακόμη και αν μέσα στα πρόσωπα υπάρχουν «εύφλεκτες» αλήθειες, έτοιμες να εκραγούν.

Το στοιχείο που πρότεινα στους συνεργάτες μου και μέσα από αυτό συμπορεύτηκα μαζί τους, είναι αυτό της Φάρσας. Η ίδια η φάρσα είναι το κύριο γεγονός του έργου και είναι αυτή που επιτρέπει στα πρόσωπα του έργου να μεταμορφώνονται. Να γίνονται φορείς μιας αλήθειας υποδυόμενοι κάποιον άλλον. Τοποθετούν τον εαυτό τους πίσω από το προσωπείο για να ξετυλιχτεί η ιστορία, να πάνε παρά πέρα τα πράγματα. Δεν θα πω ότι μοιάζει με το θέατρο, θα πω ότι απλά μοιάζει με τη ζωή. Η απόκρυψη φαίνεται ότι δεν είναι πάντα λανθασμένη και όσο οδυνηρή και αν είναι, αποτελεί μια συνειδητή επιλογή των ανθρώπων για να συνεχιστεί η ιστορία. Να συνεχιστεί η ζωή.

Μες στο καλοκαίρι, πιθανώς το τελευταίο των ’90s, ο Σιντ τη βρίσκει να φτύνει πάνω στην τηλεόραση. Η αδελφή του, η Λία, έχει προσβληθεί από τον ιό Hcnvmb και νοσηλεύεται. Ο νοσοκόμος της, ο Σωτήρης, ζει μόνος αλλά επισκέπτεται συχνά τους γονείς του στο χωριό. Ο Σιντ και ο Σωτήρης γνωρίζονται μέσα από μια φάρσα, μοιράζονται ένα κορίτσι, την Τζούλια, και επιχειρούν να αφανίσουν τη 12χρονη Νίνα, ενώ μια μάινα τσιρίζει «Γεια σου, Μαρία». Αυτά. Μια «καθημερινή» ιστορία που συμβαίνει κάθε μέρα.

Για να αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο να συγκινηθεί. Όχι ντε και καλά με την έννοια να βγάλει χαρτομάντιλο από την τσέπη. Βεβαίως κι αυτό δεκτό και επιθυμητό είναι. Ας αφήσουμε και αυτά τα έρμα τα συναισθήματα κάποτε ελεύθερα και ανεξέλεγκτα. Το ζήτημα είναι να διαθέσει ο θεατής την ψυχή και το σώμα για μία ώρα, στο ξετύλιγμα μιας ιστορίας μαζί με τους ηθοποιούς. Να αφεθεί στην από κοινού κίνηση με τους ηθοποιούς. Στην κίνηση μέσα στην ιστορία. Αυτό κατανοώ ως συγκίνηση. Ότι έρχομαι να συναντήσω τον άλλον, να τον ακούσω, να τον αφουγκραστώ, να τον δεχτώ ως έχει. Άδολα, αγνά. Αυτό παρέχει η παράσταση. Αυτό παρέχει το θέατρο. Αυτό παρέχει η δημοκρατία.

Φωτογραφία από την παράσταση «Ζιγκ Ζαγκ στις Νεραντζιές», που σκηνοθετεί ο Βασίλης Καλφάκης στο Θέατρο 104.

Το έργο αυτό απλά με εκθέτει συγκινησιακά. Υπάρχουν στιγμές στις πρόβες που, ως αποδέκτης της ιστορίας που ξετυλίγουν οι ηθοποιοί, νιώθω απίστευτη την ανάγκη των ανθρώπων για αγάπη και  ανέλπιδες τις προσπάθειες για την κατάκτηση της. Είναι αυτό που λένε «that’s life» και είναι συγκινητικό.

Βία. Αγάπη. Γέλιο

«Σε πιάνει μία άγρια πείνα. Για καθημερινή ζωή με προβλήματα. Για μία ζωή βαρετή. Να βρεθείς έστω μία μέρα εκεί μέσα. Στο υπόγειο μίας πολυκατοικίας. Να περάσεις εκεί ένα απόγευμα. Να πιείς τον καφέ σου όρθια με αργές γουλιές».

Ο Βασίλης Καλφάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Έχει σπουδάσει φιλολογία και θέατρο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου αντίστοιχα. Έχει συμμετάσχει ως ηθοποιός στις παραστάσεις: ”Ιστορίες Άνω Κάτω” (Θέατρο Τζένη Καρέζη) και ”Μικρές ιστορίες για αγρίους” (Εθνικό Θέατρο) βασισμένες σε κείμενα του Γάλλου παιδαγωγού Μπερνάρ Φριό και σκηνοθετημένες από τη Μαρία Σαββίδου καθώς και στην ” Ένας ήρωας του καιρού μας” του Μιχαήλ Λέρμοντοφ, την οποία και σκηνοθέτησε (Lab.oratorium -Θέατρο 104).Υπήρξε βοηθός σκηνοθέτη στην παράσταση ”Γκιακ” σε σκηνοθεσία της Γεωργίας Μαυραγάνη (Κ.Θ.Β.Ε).