Μπορεί η δραματοποιημένη ιστορία να συγκινήσει τους εφήβους;

Στα θουκυδίδειας προέλευσης «Μαθήματα Πολέμου I και II» που δραματοποίησε ο Γιάννης Λιγνάδης και σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Λιγνάδης στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έγινε απόλυτα κατανοητό πως η ιστορική αφήγηση περιέχει μία εγγενή δραματικότητα, η οποία μπορεί κατά την ανάγνωση να είναι σε μεγάλο βαθμό αδρανής, ωστόσο, αν κάποιος χρησιμοποιήσει τους κατάλληλους θεατρικούς κώδικες, τότε αυτή αναδεικνύεται και βρίσκει με τον καλύτερο τρόπο διεξόδους εκτόνωσης.

Τώρα, ο Γιωργής Τσουρής (έγινε γνωστός σαν ηθοποιός στο ευρύ κοινό από τους πρωταγωνιστικούς του ρόλους από τον «Χαρτοπόλεμο» και τα «170 Τετραγωνικά», έργα σύγχρονα και άκρατα ρεαλιστικά) πήρε τη σκυτάλη και ανέλαβε να σκηνοθετήσει – στο Εθνικό Θέατρο αυτή τη φορά- τα «Μαθήματα Πολέμου I και II» που περιλαμβάνουν τα πλέον δραματικά συμβάντα πρόσληψης και εξοικείωσης των τελευταίων ετών του 5ου αιώνα: την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς και τον αντίκτυπό της στην Αθήνα, το γκρέμισμα των τειχών στην Αθήνα, την κατάλυση της δημοκρατίας και την επιβολή της σκληρής ολιγαρχίας, τις ωμότητες του καθεστώτος των Τριάκοντα, τα πολιτικά πραξικοπήματα και τις εμφυλιακές διαμάχες, μέχρι, τέλος, την παλινόρθωση της δημοκρατίας.

Στοίχημα δύσκολο, πρώτον μεν γιατί η γραφή του Ξενοφώντα διαφέρει από αυτή του Θουκυδίδη και δεν έχει δοκιμαστεί ως προς τη θεατρικότητα και την ποιητική της πνοή, δεύτερον γιατί η  σχέση του σκηνοθέτη με τον αρχαίο και πόσο μάλλον με τον αρχαίο ιστορικό λόγο, μολονότι είναι απόφοιτος της ελληνικής φιλολογίας, δεν έχει δοκιμαστεί τόσο.

Ωστόσο, ο τρόπος που χειρίστηκε σκηνοθετικά το αρχαίο κείμενο ήταν υποδειγματικός, καθώς ανέδειξε όλο το δραματικό υπόβαθρο των λόγων του Ξενοφώντα, ενός ιστορικού που ανέλαβε συνειδητά να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη, περιγράφοντας τα γεγονότα που οδηγούν στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου και την περίοδο που ακολούθησε αμέσως μετά στην Αθήνα με το καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων.

Από το «δραματικό σενάριο» του Ξενοφώντα απουσιάζουν οι μείζονος κλίμακας δραματικές σκηνές που συναντάμε στον Θουκυδίδη, όπως για παράδειγμα ο συγκλονιστικός διάλογος των Αθηναίων και των Μηλίων – ένας διάλογος που αντικατοπτρίζει τόσο εύστοχα τη σύγχρονη κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι διαλογικές σκηνές διαθέτουν μεν ζωντάνια – αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στις δημηγορίες που παρατίθενται σε ευθύ λόγο- είναι δε πολύ πιο σύντομες και αναφέρονται μόνο στα απαραίτητα ιστορικά γεγονότα.

Η σκηνή έχει εικόνα σχολικής αίθουσας. Στο βάθος δεξιά βρίσκεται μία έδρα διδασκαλίας και αριστερά της είναι παρατεταγμένα σχολικά θρανία. Η Αλίκη Αλεξανδράκη είναι αυτή που έχει επωμιστεί τον ρόλο της δασκάλας και σηκώνει τους μαθητές για μάθημα αρχαίων ελληνικών και ιστορίας. Οι μαθητές σηκώνονται ένας ένας και εξιστορούν τα δράματα των Αθηναίων και την πολιτική αυτοκτονία της μεγαλύτερης πόλης κράτους. Με ξεχωριστή θεατρικότητα δημηγορούν και δραματοποιούν άλλοτε τον λόγο του Θηραμένη, άλλοτε του Αλκιβιάδη και άλλοτε του Καλλικρατίδα και εξιστορούν την πολιορκία της Μυτιλήνης, τη ναυμαχία στις Αργινούσες, την καταδίκη των Αθηναίων, την ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, την πολιορκία των Αθηνών, αλλά και την καθαίρεση των Τειχών.

Τα γεγονότα αυτά ο Γιωργής Τσουρής τα περιβάλλει με συμβολικά αντικείμενα – πλαστικά λευκά ποτήρια γίνονται τα πλοία στη Ναυμαχία της Σαλαμίνος, τα θρανία πεσμένα κάθετα στο δάπεδο γίνονται τα Τείχη του Πειραιά, ενώ μινιατούρες πολεμιστές και χάλκινες περικεφαλαίες «αναδεικνύονται» μέσω της ταυτόχρονης βιντεοσκόπησης σε εξαιρετικά σκηνικά μέσα. Νευραλγικός ο ρόλος της ζωντανής μουσικής του Σταύριου Λάντσια που καταλαμβάνει το δεξί μέρος της σκηνής και συνομιλεί θαυμάσια με τον λόγο του Ξενοφώντα δίνοντάς του πνοή και σφρίγος.

Εξαιρετικοί οι 10 ηθοποιοί – πρωταγωνιστές (Βασίλης Αθανασόπουλος, Αλίκη Αλεξανδράκη, Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Μάνος Βαρδάκης, Αντώνης Γιαννακάς, Νάντια Κατσούρα, Στάθης Κόικας, Νεφέλη Μαϊστράλη, Βασίλης Παπαδημητρίου, Κατερίνα Πατσιάνη). Θα ξεχωρίσουμε την τρυφερή δασκάλα Αλίκη Αλεξανδράκη, τον δυναμικό και στιβαρό Βασίλη Αθανασόπουλο, την παθιασμένη Κατερίνα Πατσιάνη (την είχαμε ξεχωρίσει και στα προηγούμενα Μαθήματα Πολέμου) και τον Μάνο Βαβαδάκη που έδωσε τον καλύτερό του εαυτό αναπαριστώντας τον λόγο του Ξενοφώντα.

Βέβαια, παραμένει το ερώτημα αν η δραματοποίηση αυτή δύναται να αποτελέσει ένα ερέθισμα για τον έφηβο θεατή, ικανό να τον σπρώξει στην περαιτέρω μελέτη των κειμένων αυτών και των γεγονότων.

Οι πιθανότητες «είναι» με το μέρος της παράστασης που ουσιαστικά αποτελεί μία αναπαράσταση ενός ιδεατού σχολικού μαθήματος. Και τέτοιου είδους σκηνοθετικές προσεγγίσεις δύσβατων αρχαίων ελληνικών κειμένων αποτελούν αφενός μεν παράδειγμα προς μίμηση για τους εν ενεργεία φιλολόγους του πώς αυτά τα κείμενα μπορούν να γίνουν προσιτά στις ευαίσθητες ηλικιακά ομάδες, αφετέρου δε την κατάλληλη αφορμή βαθύτερης ενασχόλησης των εφήβων με αυτά.

Τα γεγονότα που περιγράφονται στα κείμενα αυτά του Ξενοφώντα είναι οικεία στους μαθητές -γυμνασίου και λυκείου-, καθώς  διδάσκονται στα ελληνικά σχολεία είτε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας, είτε στο πλαίσιο του γνωστού και του αγνώστου κειμένου του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών.  Η δραματοποιήση του Γιάννη Λιγνάδη σε συνδυασμό με τη σκηνοθετική οπτική του Γιωργή Τσουρή τα «φωτίζει» μοναδικά και τα καθιστά απόλυτα γοητευτικά προς μελέτη στους μαθητές.  Παράλληλα, αποτελούν το κατάλληλο ερέθισμα προκειμένου οι φοιτητές των θεωρητικών φιλολογικών σχολών να επανεκκινήσουν τις πιο δημιουργικές τους δυνάμεις και να προβούν σε μία βαθύτερη ανάλυση των κειμένων αυτών.

Η παράσταση αυτή, ωστόσο, απευθύνεται και στο υπόλοιπο κοινό, αυτό που δεν κλίνει προς τις φιλολογικές σχολές και φυσικά και στο πιο ενήλικο κοινό. Τα μαθήματα αυτά ιστορίας και πολέμου είναι πολύτιμα για όλους μας, γιατί γίνεται απόλυτα κατανοητό το γεγονός πως η ιστορία, οι λαοί και τα πάθη τους κάνουν απλώς… κύκλους. Όσο κι αν εξελίσσεται επιστημονικά και τεχνολογικά η ανθρωπότητα, ο πυρήνας της μένει αναλλοίωτος γιατί είναι … ανθρώπινος. Και τα ανθρώπινα πάθη είναι πανταχού παρόντα στα βάθη των αιώνων. Το μόνο που αλλάζει είναι το ιστορικό πλαίσιο εκδήλωσής τους.