Θανάσης Παπαγεωργίου: Θα ήθελα να πεθάνω πάνω στη σκηνή. Σχεδόν κυριολεκτώ

Μπαίνουμε στο θέατρο από την πλαϊνή σιδερένια πόρτα. Είναι ήσυχα το μεσημέρι στου Ζωγράφου – αν και παντού βλέπεις παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Μέσα στη Στοά ακόμα πιο ήσυχα. Αν και έχεις την εντύπωση ότι όλες εκείνες οι μάσκες που κρέμονται από τους τοίχους σου ψυθιρίζουν, πως τα καπέλα ανυπομονούν να φορεθούν, τα μπόα να περαστούν σε λαιμούς θεατρίνων.

Ανάβει τα στρογγυλά φώτα στα καμαρίνια και αυτή η θεατρίλα που σε κατακλύζει εδώ και ώρα, τώρα σε κοιτάζει μέσα από τον καθρέφτη. Τον ακολουθώ από τους στενούς διαδρόμους στο φουαγιέ ως την πλατεία. Στο ημίφως και ο Θανάσης Παπαγεωργίου ξέρει το κάθε του βήμα και την επόμενη κακοτοπιά. ‘Εχει εξασκηθεί πέντε δεκαετίες από την ζωή του να περπατάει αυτό το θέατρο που παντού φέρει τα δακτυλικά του αποτυπώματα.

Αυτήν την ‘Ανοιξη ανεβάζει Μποστ, «Το επάγγελμα της μητρός μου» – ένα συγγραφέα που λίγοι έχουν αποθεώσει όπως αυτός – και ήδη ετοιμάζει τις παραγωγές για τα 50χρονα του θεάτρου.

Αν τον ρωτήσεις πώς ξεκίνησαν όλα και κατέληξε θα σου πει πως στο Δημοτικό έλεγε τραγούδια, στο Γυμνάσιο μπήκε σε θεατρική ομάδα, στο στρατό στο καλλιτεχνικό τμήμα του Συντάγματος. «Δεν ξέρω τι με έκανε να πάω στη δραματική σχολή. Πάντως εγώ ντρεπόμουν κι έστειλα την κοπέλα μου να με γράψει» ομολογεί.

‘Εκτοτε ο Θανάσης Παπαγεωργίου διέγραψε μια προσωπική πορεία, χωρίς να αρνείται τη ρηξιγενή του φύση που συχνά του κόστιζε στη σχέση με το χώρο του θεάτρου.

Στο καμαράκι – γραφείο εμφανίζεται αμετανόητος γι’ αυτή την διαδρομή παρά τα, όποια, λάθη του. ‘Υστερα σηκώνει τα τηλέφωνα και σημειώνει σχολαστικά τις κρατήσεις θέσεων για την παράσταση. Υπάρχει μια τρομερή συνέπεια στο πρόσωπο του, σκέφτεσαι.

Σε λίγους μήνες, η Στοά συμπληρώνει μισό αιώνα ζωής. Πως το αποτιμάτε αυτό και που το αποδίδετε;

Καταρχάς στο πείσμα μου. Περάσαμε τόσο δύσκολες χρονιές και ήταν τρέλα να κρατάμε το θέατρο ανοιχτό. Ακόμα και ο ιδιοκτήτης του κτιρίου μου έλεγε: «Γιατί δίνεις το νοίκι και δεν το κλείνεις; Αφού δεν πάει καλά». Την άλλη χρονιά, όμως, άλλαζαν τα πράγματα και, κάπως έτσι, πορευτήκαμε 50 χρόνια. Εντυπωσιάζομαι κι εγώ με τον εαυτό μου, ξέρετε. Είναι το μοναδικό θέατρο στην Αθήνα που αντέχει συνεχώς εδώ και 50 χρόνια. Ακόμα και το Θέατρο Τέχνης έκανε μεγάλα διαλείμματα στην ιστορία του.

Εγκλωβιστήκατε ποτέ μέσα στο ίδιο θεατρικό περιβάλλον;

Βέβαια. Όχι μόνο επειδή έπρεπε να υποστηρίξω την επιλογή μου αλλά και γιατί δεν μπορούσα να φύγω κι από εδώ. Αν έφευγα θα σήμαινε τουλάχιστον μια αναγνωριστική τριετία για το κοινό. ‘Ηδη, τώρα που παίζω στο ‘Ανεσις υπάρχει η περιέργεια από τον κόσμο γιατί ο Παπαγεωργίου είναι εκτός Στοάς.

Θέλετε να φεύγετε από τη Στοά, σας ανανεώνει ή χάνετε τη ρουτίνα σας;

Είναι χρήσιμο να έχω κενά στη σχέση μου με τη Στοά. Θα έπρεπε να μου δίνεται χρόνος για να μην δουλέψω. Να μην δουλέψω καν ως ηθοποιός. Να μπορέσω να παρακολουθήσω συναδέλφους μου στο θέατρο. Είναι μεγάλη δυστυχία και με έλλειψη. Ειδικά τα τελευταία χρόνια θα έπρεπε το θέατρο να έχει κλείσει έστω για μια σεζόν. Το είχαμε ανάγκη κι εγώ και η Λήδα.

Εκείνο που πλήρωσα ήταν πως δεν ανήκα σε κόμμα. ‘Ομως τα κόμματα έχουν ανάγκη οπαδούς, όχι από ιδεολογίες

Ποια ήταν η πιο δύσκολη περίοδος στην πορεία του θεάτρου;

Η Μεταπολίτευση. Το 1974 και το 1975 πριν ανεβάσουμε το «Χάσαμε τη θεία, στοπ». ‘Ηταν μια περίοδος όπου δεν αναγνωριζόταν τίποτα από το παρελθόν. ‘Ο,τι κι αν είχες κάνει μέχρι τότε γινόταν delete εφόσον δεν ανήκες σε κάποιο κόμμα. Κι εμείς δεν ανήκαμε σε κανένα κόμμα. Τότε ένιωσα μια απομόνωση φρικτή. Εκεί ένιωσα διωγμένος. Η Στοά δεν ανήκε ούτε στο ΚΚΕ ούτε πουθενά, αλλά έκανε μια αντιστασιακή δουλειά. Μόλις, όμως, ανεβάσαμε το «Χάσαμε τη θεία, στοπ» την πάτησαν όλοι εκείνοι. Κι άρχισαν να μας πλευρίζουν ξανά.

Πως αντιλαμβάνεστε την έννοια του πολιτικά ενεργού;

Δεν μπορώ να νιώσω έναν καλλιτέχνη που δεν είναι πολιτικοποιημένος. ‘Οσοι καλλιτέχνες δεν υπήρξαν πολιτικοποιημένοι δεν επιβίωσαν. Η δουλειά μας είναι πολιτική από τη φύση της. Είναι πολιτική πράξη από τη στιγμή που έχεις τη δυνατότητα ν’ ανέβεις στη σκηνή, να πεις ότι θέλεις και ο άλλος από συνθήκη θα το ακούσει. Δεν μπορώ, επομένως, να διαχωρίσω την τέχνη από την πολιτική. Ο ηθοποιός είναι πολιτικό πρόσωπο και οφείλει να παίρνει θέση. Η δουλειά της τέχνης οφείλει να παίρνει θέση απέναντι στην εξουσία.

Σας κόστισε αυτό;

Εκείνο που πλήρωσα ήταν πως δεν ανήκα σε κόμμα. ‘Ομως τα κόμματα έχουν ανάγκη οπαδούς, όχι από ιδεολογίες. Κι εγώ δεν μπορώ να υπακούσω στην οδηγία ενός κόμματος. Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα της δουλειάς μας γύρω από το πολιτικό γίγνεσθαι είναι πιο αποτελεσματικό από έναν κομματικοποιημένο τρόπο ζωής, από μια προβατοποίηση.

Που τοποθετείτε τον εαυτό σας ιδεολογικά;

Σαφώς ανήκω σε μια προοδευτική τάση. Δεν μπορώ την συντήρηση. Δεν μου αρέσει να μου δίνω τίτλο «είμαι Αριστερός ή είμαι Δεξιός». Με την τρέχουσα έννοια είμαι Αριστερός – αλλά δεν θα πει κάτι αυτό.

Αισθάνεστε ότι η έννοια της Αριστεράς έχει κακοποιηθεί;

Ανέκαθεν υπήρξε κακοποιημένη. Η Αριστερά δεν φέρθηκε αριστερά στους αριστερούς. Κι αυτό είναι και το παράπονο του κόσμου της. Γι’ αυτό και δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Αντίθετα, η Δεξιά φέρθηκε σωστότερα στους συντηρητικούς και τους έχει πάντα δίπλα της.

Αντιμετωπίζετε με δυσθυμία την άνοδο της ΝΔ στην εξουσία;

Είμαι δύσθυμος με καθετί που πλήττει τα μεγάλα στρώμματα. Με καθετί που εξυπηρετεί τους λίγους. Είμαι δύσθυμος για την συμπεριφορά της Δεξιάς απέναντι στους μετανάστες και πρόσφυγες, δεν μπορώ να δεχθώ την ύπαρξη της Μόρια. Αν ξέραμε στ’ αλήθεια τι συμβαίνει στη Μόρια θα φρίτταμε. ‘Εχουμε βάλει εκατοντάδες ανθρώπους εκεί σ’ έναν προθάλαμο θανάτου… ‘Ολοι οι προηγούμενοι έστιψαν καλά-καλά τη λεμονόκουπα που λένε Ελλάδα, την παρέδωσαν στους επόμενους για να μην περάσουν αυτοί το λούκι. Η κρίση, δηλαδή, ήταν μια πολύ ωραία ευκαιρία να συνθλιβεί η Αριστερά. Από την στιγμή που εξελέγη η Αριστερά δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτα καλύτερο και τίποτα χειρότερο. ‘Ολες οι εντολές ήταν άνωθεν. ‘Αλλωστε, πάντοτε, πίστευα ότι οι πολιτικοί είναι μαριονέτες. Δεν μας κυβερνά ο ‘Ελληνας πολιτικός, μην κοροϊδευόμαστε.

Η Αριστερά δεν φέρθηκε αριστερά στους αριστερούς. Κι αυτό είναι και το παράπονο του κόσμου της. Γι’ αυτό και δεν μπόρεσε να επιβιώσει

Απομυθοποιήσατε, λοιπόν, το χώρο της πολιτικής;

Θυμάμαι την πρώτη φορά που άκουσα κάποιον υπουργό να μιλάει για το επάγγελμα του πολιτικού. Συνειδητοποίησα πως ο άνθρωπος αυτός έλεγε αλήθεια: Η πολιτική είναι επάγγελμα κι εγώ ως νέος, ονειροπόλος δεν το έβλεπα. Είναι επάγγελμα πανάθλιο. Κανείς πολιτικός δεν σκέφτεται το συλλογικό καλό. Δεν είναι πολιτική η ανταλλαγή κατηγοριών στη Βουλή· είναι ο καβγάς μεταξύ δύο παιδιών στις πλάτες 10 εκατομμυρίων ανθρώπων.

Πιστεύετε ότι ο Αλέξης Τσίπρας θα επανακάμψει;

Θεωρώ πως ναι γιατί έχει τη στόφα του πολιτικού που έχει ανάγκη ένας λαός. Δεν ξέρω πόσο ικανός είναι, αλλά ως ηθοποιός παρατηρώ πως έχει μια δυνατότητα να σε κάνει να λες πως «αυτός ο ρόλος είναι ωραίος». Μιλώ για το πρόσωπο Αλέξης Τσίπρας όχι για την Αριστερά ή τον Σύριζα. Τον θεωρώ, λοιπόν, ικανό να ξαναγίνει πρωταγωνιστής, φίρμα.

Η φίρμα σημαίνει περιεχόμενο και ουσία;

Στο θέατρο δεν σημαίνει, στην πολιτική θα έπρεπε. Στο θέατρο υπάρχουν οι γνωστοί ηθοποιοί και οι καλοί ηθοποιοί.

Πρόσφατα περάσατε από την προεδρία του ΔΣ του Εθνικού. Αν ο Σύριζα σας πρότεινε ένα υπουργείο θα δεχόσασταν;

Δεν κάνω για πολιτικός, θεωρώ ότι είμαι ανίκανος. Δεν κάνω – όχι γιατί δεν έχω γνώσεις ή πείρα – αλλά γιατί η πρώτη μου τάση όταν μπω σ’ ένα δημόσιο οργανισμό είναι να διορθώσω τα κακώς κείμενα. Αυτό βεβαίως είναι σαν να βαράς γροθιά στο μαχαίρι – τουλάχιστον στο Εθνικό αυτό διαπίστωσα. Επιχείρησα να βελτιώσω το Εθνικό από την κατάρα του συνδικαλισμού που το δέρνει. Το ίδιο έπαθα όταν πήγα ως διευθυντής στην δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών. Τελικά, συνειδητοποίησα πως είναι τόσο οργανωμένο το κατεστημένο ανεξαρτήτως πολιτικών απόψεων, είναι ένας μαρμάρινος Βούδας που δεν μπορείς να μετακινήσεις με τίποτα. Κάποτε ήμουν, μαζί με την Ξένια Καλογεροπούλου, στην επιτροπή των δραματικών σχολών του ΥΠΠΟ· φύγαμε. Συνεπώς, αν με τοποθετούσε κανείς στη Βουλή θα προσπαθούσα να τη διαλύσω. Θυμάμαι πως όταν μου πρότειναν ν’ αναλάβω το ΚΘΒΕ – μόλις είχε φύγει ο Βολανάκης – απάντησα ναι, με τον όρο ότι θα κλείσουμε το θέατρο για έξι μήνες και θα το ξανανοίξουμε αλλιώς. Δέχθηκαν μέχρι που τους ζήτησα την υποστήριξη του υπουργείου. Δεν πήγα. Καταλαβαίνετε πως δεν μπορώ να δω τα πράγματα αλλιώς γιατί απλούστατα είναι πολύ κακά φτιαγμένα.

Είστε συγκρουσιακός; Η ρήξη είναι για εσάς ένας τρόπος προκειμένου να γίνουν τομές;

Ναι, ναι! Δεν πιστεύω ότι τα πράγματα τακτοποιούνται με τη διπλωματία. Η διπλωματία επιβάλλει την τακτική «τι θα μου δώσεις, για να σου δώσω». Το έζησα πολύ στο Εθνικό με τα σωματεία. Τελικώς, όταν έληγε η θητεία μου στο ΔΣ του Εθνικού θεάτρου με πήρε στο τηλέφωνο η, τότε υπουργός, Λυδία Κονιόρδου και μου είπε ότι θα ανανεώσει τη θητεία όλων πλην της δικής μου· με την αιτιολογία ότι δεν μπορώ να είμαι σ’ έναν οργανισμό και να τον «χτυπώ». Θεωρούσε ότι δεν μπορώ να συνυπάρξω με τους συνδικαλιστές. Και με… έφυγε.

Σήμερα, πιστεύετε πως το Εθνικό είναι αυτό που μπορεί να είναι;

Δεν ξέρω πως είναι οι σχέσεις της νέας διοίκησης με τα σωματεία του θεάτρου. Ακούω πως έχει βάλει πολύ νερό στο κρασί της. Τόσο ώστε ο πρόεδρος του συνδικαλιστικού οργάνου να συμμετέχει παρανόμως στις συνεδριάσεις του ΔΣ. Και σας διαβεβαιώ πως το Εθνικό αντανακλά την εικόνα του δημοσίου γενικώς, ενός δημοσίου αιχμάλωτου των συνδικαλιστών. Το ΠΑΣΟΚ μας κληροδότησε και αυτό.

Αν με τοποθετούσε κανείς στη Βουλή θα προσπαθούσα να τη διαλύσω

Εκτιμάτε πως έχετε αναγνωριστεί στο χώρο του θεάτρου όσο αξίζετε;

Κάποιοι σοβαροί συνάδελφοι μου σέβονται τη δουλειά που έχω κάνει. Αλλά υπάρχουν και νεότεροι που δεν ξέρουν καν το όνομα μου. Θυμάμαι όταν κάναμε μια γιορτή στη μνήμη του Νίκου Κούρκουλου ρωτήσαμε τριτοετείς φοιτητές της σχολής τι ξέρουν για εκείνον: ‘Ενα ποσοστό απάντησε πως «δεν έχει ιδέα» ή «κάτι μου λέει το όνομα». Και ο Κούρκουλος εκτός από πασίγνωστος ήταν και αναμορφωτής του Εθνικού θεάτρου!

Αν αντιστοίχως ρωτούσαν φοιτητές δραματικών σχολών για το Θανάση Παπαγεωργίου και δεν σας γνώριζαν πως θα αισθανόσαστε;

Απογοητευμένος με την αμορφωσιά και την έλλειψη ενημέρωσης.

Τι άλλο θα θέλατε να σας αναγνωρίζουν;

Αυτό που αναγνωρίζω σε όσους προηγήθηκαν εμού. Χρωστάω πάρα πολλά στο Φώτο Πολίτη, στο Βασίλη Ρώτα, στο Χρηστομάνο, στο Διονύση Παπαγιαννόπουλο, στο Λογοθετίδη, στο Ροντήρη· σ΄αυτούς που έστρωσαν το χαλί για να πατήσω εγώ. Η νεότερη γενιά αισθάνομαι ότι δεν το κάνει. Δεν αναγνωρίζει εμάς που στρώσαμε το χαλί. ‘Οχι πως δεν θα στρωνόταν έτσι κι αλλιώς αλλά σίγουρα οι επόμενοι ζουν με τη ματιά που τους έδωσε η γενιά μου.

Σας διαβεβαιώ πως το Εθνικό αντανακλά την εικόνα του δημοσίου γενικώς, ενός δημοσίου αιχμάλωτου των συνδικαλιστών

Ποια είναι η σχέση σας με την επόμενη γενιά;

Δεν μπορώ να πω ότι ξέρω το καινούργιο θέατρο. Από τα λίγα που βλέπω συμπεραίνω ότι υπάρχουν παιδιά που αγαπούν το θέατρο και χαίρομαι γι’ αυτό. Κι εύχομαι να μην μπουν στο γρανάζι της επικράτησης ή της αναγνωρισιμότητας και καταστραφούν. Ας ακολουθήσουν ένα πιο μοναχικό δρόμο.

Θ’ αφηνόσασταν στα χέρια ενός νέου σκηνοθέτη;

Το καλοκαίρι θα δουλέψω με τον Κακλέα. Είναι νεότερος μου κατά 20 χρόνια.

Νεότερος σας αλλά όχι νέος σκηνοθέτης…

Δεν μου έχει τύχει, δεν ξέρω πως θα είναι. Δεν είμαι κλειστός στην προοπτική. Άλλωστε έχω δουλέψει με νέους σκηνοθέτες στον κινηματογράφο.

‘Οπως με τον Ζαχαρία Μαυροειδή για την ταινία ο «Απόστρατος» που έχει βγει ήδη στις αίθουσες.

Ναι, όπου τα πήγαμε καλά. Δεν αντιδικώ με κανέναν. Αρκεί να μην μου πουν πράγματα που δεν ευσταθούν. Μπορώ να κάνω το πιο απίθανο πράγμα αρκεί να μου το τεκμηριώσεις.

Στην ταινία δε, κάνετε έναν αναπάντεχο ρόλο υποδύεστε έναν ομοφυλόφιλο.

Νομίζω ότι πιο κόντρα είναι αυτά που κάνω στο θέατρο. Από τη μια, κάνω το «Μάρκο Βαμβακάρη» στο μονόλογο κι από την άλλη την σουρεαλιστική κωμωδία του Μποστ «Το επάγγελμα της μητρός μου».

Θα κάνατε πιο ερευνητικές παραστάσεις για να είστε στην επικαιρότητα;

Πάντα οι παραστάσεις μου ήταν ερευνητικές. Θυμάμαι σε μια ημερίδα ο καθηγητής θεατρολογίας Γρηγόρης Ιωαννίδης είπε μιλώντας για μένα και τον Σταμάτη Φασουλή (που ήμασταν καλεσμένοι) πως «στην εποχή μας ήμασταν μοντέρνοι». Δεν αντέγραψα αυτό που βρήκα. Πιστεύω ότι πάντα ήταν τολμηρές οι παραστάσεις μου.

Τι σημαίνει τόλμη σήμερα;

Σήμερα τόλμη θεωρείται να κάνεις κάτι παράξενο, περίεργο. Ακόμα κι αν δεν τεκμηριώνεται. Για μένα, όμως, τόλμη είναι να κοινοποιήσω μια αναπάντεχη σκέψη που μπορώ να εξηγήσω. Kι όχι ν’ αντιγράψω αυτό που είδα στο Λονδίνο ή στο Βερολίνο.

Μπορώ να κάνω το πιο απίθανο πράγμα αρκεί να μου το τεκμηριώσεις

‘Ηταν η τόλμη που σας οδήγησε πριν από 50 χρόνια να ιδρύσετε τη δική σας σκηνή;

Το αποφασίσαμε το 1969 στην Κοκκινιά. Πρακτικά δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε δικό μας θέατρο στο κέντρο αλλά και μόνο η ιδέα ενός δικού μας θιάσου απαιτούσε θράσος εκείνη την εποχή. ‘Ημασταν άγνωστοι. Κι έτσι κατευθυνθήκαμε στη συνοικία. Σκεφτήκαμε πως θα ήταν ωραία να πάει το θέατρο στον κόσμο, αντί ο κόσμος να έρθει σε εμάς – αν και ο κόσμος του Ζωγράφου μας έγραψε στα παλιά του τα παπούτσια. Και πορευτήκαμε. Κάναμε κάποιες επιτυχίες, μας αναγνώρισαν.

Μετανιώσατε που δεν κυνηγήσατε πιο εμπορικούς δρόμους;

‘Οχι, κι απόδειξη είναι πως δεν εξαργύρωσα ποτέ τις τηλεοπτικές μου επιτυχίες. Μετά τη «Μαντάμ Σουσού» μου είχαν προτείνει να πάμε περιοδεία με μότο για τον «Παναγιωτάκη». Αρνήθηκα. Μετά το «Χάσαμε τη θεία, στοπ» μας πρότειναν να διαφημίσουμε την εφημερίδα «Νέα». Είπαμε όχι και θύμωσε ο Λαμπράκης. Μου ζητήθηκε, επίσης, πολλές φορές να κάνω θίασο με την Άννα Παναγιωτοπούλου. Επίσης, αρνήθηκα.

Συνομιλείτε με το παρελθόν σας;

Περπατάω αυτό το θέατρο επί 49 χρόνια. Μπήκα εδώ στα 33 μου και είμαι 82 ετών. Αλλιώς ανέβαινα τις σκάλες τότε κι αλλιώς τώρα. Οπότε θέλω, δε θέλω κοιτάζω στο παρελθόν! Κάποτε δούλευα εδώ από τις 9 το πρωί ως τη 1 τη νύχτα. ‘Εκανα πρόβες, παραστάσεις, μερεμέτια, έκανα αντίσταση στη Χούντα. Αλλά δεν γυρνάω καθόλου πίσω αναπολώντας καλές στιγμές. Είναι καλές στιγμές και οι τωρινές – ακόμα και οι αποτυχημένες. Πιστεύω ότι μπορώ και παρακολουθώ την εξέλιξη της Στοάς στεκόμενος απέναντι της. Δεν μεμψιμοιρώ, δεν είπα «απέτυχες» ή «δεν μπορείς, κλείσ’το». Είπα «θα το παλέψουμε». Και συνέχεια αυτό έβγαζε κάπου. Πιστεύω πως οι άνθρωποι που τολμούν, νικούν στο τέλος.

Αισθάνεστε νικητής;

Αισθάνομαι νικητής στη Στοά. Αισθάνομαι ότι επέβαλα μια Στοά.

Δεν αντέγραψα αυτό που βρήκα. Πιστεύω ότι πάντα ήταν τολμηρές οι παραστάσεις μου

Πλέον, δουλεύετε για τα προς το ζην ή γιατί δεν μπορείτε χωρίς θέατρο;

Δεν έχω άλλους πόρους πέρα από τη σύνταξη μου και το θέατρο. Βεβαίως, το θέατρο σπάνια βγάζει χρήματα. Αλλά εφόσον μπορώ να λειτουργήσω γιατί να μην κάνω θέατρο; Αν το αφήσω, θα πεθάνω.

Δεν κουράζεστε;

Ασφαλώς και υπάρχει η φθορά του σώματος. Το θέατρο δεν είναι πρόσχημα, είναι τρόπος ζωής. ‘Ετσι ζω.

Τι σας οδηγεί στο θέατρο όλα αυτά τα χρόνια;

Θα το πω λαϊκά: Τη βρίσκω. Περνάω πολύ καλά.

Είχατε μεγαλύτερο ταλέντο στη δουλειά ή στη ζωή;

‘Εχω στερηθεί πολλά πράγματα. ‘Εχω ταξιδέψει λίγο. ‘Εχω να δω χιόνι 50 χρόνια. ‘Εχω στερηθεί τη φύση. Δεν έχω γλεντήσει στη ζωή μου αλλά δεν παραπονιέμαι – γέμισα αυτό το κενό.

Η Λήδα Πρωτοψάλτη τι σηματοδότησε στη ζωή σας;

Πολλά πράγματα. Tην γνώρισα σε μια στροφή της ζωής μου και με βοήθησε πάρα πολύ. Κι ύστερα πόσα μπορεί να πει κανείς για έναν άνθρωπο με τον οποίο έχει συνεργαστεί 40 χρόνια; Λίγοι έχουν ζήσει αυτά που έχω μοιραστεί με τη Λήδα: Πολύ μεγάλες επιτυχίες, μεγάλη ανταπόκριση, επιβεβαίωση από τους ανθρώπους του θεάτρου.

Ο χωρισμός σας αποτυπώθηκε στη σκηνή;

Ποτέ. Η συνεργασία μας δεν είχε κανένα τέτοιο αγκάθι. Δεν είχαμε κόντρες συναδελφικές επειδή στη ζωή τραβούσαμε χωριστά. Το θεωρούσαμε ύβρι. ‘Αλλωστε, έχουμε κι ένα παιδί μαζί.

Αν αφήσω το θέατρο θα πεθάνω. Το θέατρο δεν είναι πρόσχημα, είναι τρόπος ζωής

Μπορείτε να σκεφτείτε τη Στοά μετά από εσάς;

Ακόμα και μετά το Μπρεχτ υπάρχει μια εποχή… μετά. Ένα τρανό παράδειγμα είναι το Θέατρο Τέχνης: Ο Κουν άφησε ικανούς ανθρώπους πίσω του, αλλά κανείς τους δεν ήταν ο Κουν. Τα πρόσωπα στην Ελλάδα δεν εντάσσονται στη ζωή ενός οργανισμού για να συνεχίσουν να τον διοικούν με το ίδιο τρόπο όταν ο ιδρυτής αποσυρθεί. Oπότε, εικάζω πως η Στοά θα έχει την ίδια μοίρα. Μπορεί τα παιδιά να το συνεχίσουν αλλά δεν θα είναι το θέατρο Στοά.

‘Εχετε βάλει όριο στον εαυτό σας; Μέχρι πότε θα είστε εδώ;

Το πρώτο και το μοναδικό όριο που είχα βάλει είναι να κλείσω 50 χρόνια εδώ. Δεν ξέρω αν θα συνεχίσω μετά. Αν είμαι όπως αυτή τη στιγμή θα συνεχίσω – γιατί δεν μπορώ να καθίσω. Αν δεν είμαι, θα πρέπει να πω αντίο. Άλλο όριο δεν μπορώ να βάλω. ‘Εχω πει στον εαυτό μου πως «όσο μπορείς να δουλεύεις, θα δουλεύεις». ‘Ηδη προετοιμάζω δύο έργα, που και πως θα τα κάνω. Σίγουρα αν φύγω θα μου στοιχίσει πάρα πολύ.

Πώς σκέφτεστε την ιδέα του τέλους;

Θα ήθελα να πεθάνω πάνω στη σκηνή. Σχεδόν κυριολεκτώ. Θέλω να είμαι εδώ μέσα. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να σταματά το θέατρο και να ζει άλλα 4-5 χρόνια χωρίς αυτό. Αν έχω την υγεία μου, θα δουλεύω. Αν πάλι δεν την έχω, αμφιβάλλω αν θα μπορέσω να επιβιώσω χωρίς το θέατρο. Το θέατρο είναι ήδη τα 2/3 της ζωής μου.

Αν ξαναρχίζατε τώρα θα κάνατε κάτι αλλιώτικο;

Δεν θα ήθελα να είμαι στη σημερινή εποχή, 25άρης ηθοποιός. Λυπάμαι τα σημερινά παιδιά που βγαίνουν τώρα στο επάγγελμα. Αλλά το ίδιο μυαλό θα είχα, παρόμοιες αποφάσεις θα έπαιρνα, θα προσπαθούσα να κάνω μια δουλειά κόντρα στο κατεστημένο. Είμαι αντικομφορμιστής από τη φύση μου. Και φυσικά, πάλι θα γινόμουν σκληρός με πολύ κόσμο και πάλι πιστεύω ότι θα δικαιωνόμουν.

Τα έχετε καλά με τον εαυτό σας;

Ναι. Ασφαλώς και έχω μετανιώσει για κάποια πράγματα – γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να μην κάνεις λάθη στη ζωή σου. Δεν αντέχεται η ζωή χωρίς λάθη.