Επτά πρόσωπα της Γυναίκας στο θέατρο

Στην τηλεόραση προβάλλεται ένα επεισόδιο από το ντοκιμαντέρ «Story of us», τη μίνι σειρά ντοκιμαντέρ του Μόργκαν Φρίμαν. Η κάμερα επισκέπτεται την Umoga, το χωριό της Βόρειας Κένυας, όπου γυναίκες έχουν συστήσει μια μικρή κοινότητα ελευθερίας, εργασίας και ίσων δικαιωμάτων έχοντας εξοβελίσει τους άνδρες -και δυνάστες τους. Ο Φρίμαν κάνει λόγο για την «ευκαιρία μιας άλλου τύπου κοινωνικής συγκρότησης». Μεσημέρι 28ης Φεβρουαρίου.

Σχεδόν μια εβδομάδα μετά, ο εορτασμός για την Ημέρα της Γυναίκας την 8η Μαρτίου επαναφέρει -και έχει νόημα μόνο αν επαναφέρει- το ίδιο αίτημα. Τη Γυναίκα στο επίκεντρο της κοινωνίας, απομακρυσμένη από την πατριαρχική δομή, ελεύθερη, ισότιμη, άφοβη, εργαζόμενη, αμοιβόμενη, ενεργή, παρούσα.

Την ίδια ανάγκη μοιάζει να αφουγκράζεται και η ελληνική σκηνή αναδεικνύοντας την πραγματική πλευρά: Πρόσωπα της γυναίκας που συναντώνται στην οδύνη, καταστάσεις και θέσεις που φέρνουν την Ημέρα της Γυναίκας στο προσκήνιο, όχι για τα λουλούδια στο βάζο, αλλά για τον διαρκή και παγκόσμιο αγώνα της να υπάρξει. Σ’ έναν κόσμο – σημειωτέον – όπου το 90% των ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου διατυπώνουν τουλάχιστον μια προκατάληψη για τη Γυναίκα (πρόσφατη έρευνα του UN Development Programme που διεξήχθη σε 75 χώρες).

Αυτή την θεατρική περίοδο, μικρότερες και μεγαλύτερες σκηνές, μοιράζονται κάτι κοινό: Αναγνωρίζουν το επείγον να ειπωθούν ιστορίες για γυναίκες μέσα από ποικίλους ρόλους και ανθρωπότυπους. Επτά από αυτές και μαζί τους επτά γυναίκες ηθοποιοί και σκηνοθέτιδες – Αλεξία Καλτσίκη, Ιωάννα Παππά, ‘Ελενα Μαυρίδου, Αγορίτσα Οικονόμου, Αγγελική Μαρίνου, Άλκηστις Νικολαϊδη και Δώρα Παρδάλη – αναγνωρίζουν στιγμές της Γυναίκας στη σκηνή και στη ζωή, τιμώντας την.

Η Αλεξία Καλτσίκη πρωταγωνιστεί στα «Top girls». Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο «Πόρτα». Σκηνοθετεί ο Θωμάς Μοσχόπουλος.

Δεν είναι μεγάλες προσωπικότητες. Οι γυναίκες της Κάριλ Τσέρτσιλ είναι καθημερινές γυναίκες που κατάφεραν ν’ αλλάξουν την πορεία της ζωής τους. Και που πλήρωσαν το τίμημα γι’ αυτό. Οι γυναίκες αυτές μπήκαν σε δίλημμα αν έπρεπε να επιλέξουν την επιθυμία ή χρέος στους άλλους, αν έπρεπε να παραμείνουν πιστές στις καταγωγικές τους πεποιθήσεις ή να έρθουν σε ρήξη με αυτές. Είναι, άλλωστε, γυναίκες, της δεκατίας του ’80. Μια κομβική εποχή για τη θέση της γυναίκας τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, μια εποχή όπου πολλά δοκιμάστηκαν και επαναπροσδιορίστηκε η σχέση της γυναίκας με το κοινωνικό σύνολο. Θα έλεγα πως ήταν τα χρόνια που η γυναίκα πήρε την ευθύνη της ζωής της στα χέρια της, που χειραφετήθηκε.

Η ‘Αλκηστις Νικολαϊδη υποδύεται την Ηλέκτρα Αποστόλου στην παράσταση “Ηλέκτρα: μια σύγχρονη τραγωδία” στο θέατρο «Σταθμός». Σκηνοθετεί ο Κωνσταντίνος Μωραϊτης.

«Ούτε μια στιγμή δεν σκέφτηκα ότι μπορώ να κάνω αλλιώς». Αυτά τα λόγια λέει η Ηλέκτρα Αποστόλου, που παρότι ήταν γόνος αστικής αθηναϊκής οικογένειας, μπήκε στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης και αναδείχθηκε υπέρμαχος των γυναικείων δικαιωμάτων. Είχε τραγικό τέλος. Λίγους μήνες πριν τη λήξη του πολέμου, το σώμα της βρέθηκε παραμορφωμένο απ’ τα βασανιστήρια. Μόλις είχε συληφθεί και μεταφερθεί στην Ειδική Ασφάλεια από Έλληνες δοσίλογους, συνεργάτες των Γερμανών. ‘Ηταν στα τέλη του Ιουλίου του 1944. ‘Ομως, εμείς δεν την συναντάμε κατά το βασανισμό της αλλά ρίχνουμε φως στον αγώνα της, στο ξεκίνημα της (στα 14 της χρόνια είχε ήδη οργανωθεί στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδος), στη φωνή της που αφύπνισε δεκάδες άλλες γυναίκες στην Ελλάδα και στην Ευρώπη προκειμένου ν’ αλλάξουν την θέση τους στον κόσμο. Παρακολουθούμε την αντιφασισιστική δράση της, την εξορία μ’ ένα παιδί στην αγκαλιά. Η Ηλέκτρα Αποστόλου όσες φορές κι αν γεννιόταν, την ίδια διαδρομή θ’ ακολουθούσε. Ακόμα και η κόρη της – την οποία καταφέραμε και συναντήσαμε στη Μόσχα, όπου ζει – δεν φέρει καμία πικρία για τη δράση της μάνας της. ‘Ηταν σκληρός κι ανθεκτικός άνθρωπος η Ηλέκτρα Αποστόλου, δεν πρόδωσε κανέναν στους Γερμανούς τις ημέρες των βασανιστηρίων της. Αγωνίστηκε σαν γυναίκα – όχι σαν άνδρας. Και μια τέτοια στιγμή όπου στο παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό οπισθοδρομούμε, όπου η άνοδος της ακροδεξιάς έχει αντίκτυπο ακόμα και στις γυναίκες του δυτικού κόσμου πρέπει να το κρατάμε στη μνήμη μας: Το πρόσωπο του γυναικείου αγώνα.

Η Ιωάννα Παππά υποδύεται την ‘Εντα Γκάμπλερ στο ομώνυμο έργο. Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο «‘Αλμα». Σκηνοθετεί ο Θέμης Μουμουλίδης.

Παγιδευμένη σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, η ‘Εντα Γκάμπλερ ασφυκτιά. Πλήττει θανάσιμα. ‘Εχει απωλέσει τη θηλυκότητα, τον γυναικείο τρόπο σκέψης, έχει οικειοποιηθεί την ανδρική συμπεριφορά – είναι άριστη στην σκοποβολή – και, κατά συνέπεια, βιώνει μια τεράστια εσωτερική σύγκρουση. Αντί να επιχειρήσει να κερδίσει τον σεβασμό, τον επιβάλλει. Προφανώς κι έχει ανάγκη από μιαν άλλη ζωή, προφανώς και διψάει για αγάπη αλλά δεν βρίσκει το χώρο να εκφράσει όλες αυτές τις ανάγκες. Καταστρέφει και καταστρέφεται. Είναι η μόνη; ‘Οχι, φυσικά! Ας δούμε τις γυναίκες της εποχής μας που αναγκάζονται να ενσωματώσουν τις ανδρικές αξίες για να επιβιώσουν σ’ ένα πατριαρχικό πλαίσιο. Μοιάζει να μην μπορεί να υπάρξει αποδοχή του ενός φύλου από το άλλο. Και η γυναίκα θα μένει περισσότερο εκτεθειμένη.

Η Αγορίτσα Οικονόμου υποδύεται την Μορίν Φόλαν στο έργο του Μάρτιν ΜακΝτόνα. Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο «Επί Κολωνώ». Σκηνοθετεί η Ελένη Σκότη.

Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει αφηγήσεις φίλων ή γνωστών για μητέρες τόσο τοξικές απέναντι στα παιδιά τους που γίνονται η καταστροφή τους. Η Μορίν είναι μια τέτοια περίπτωση. Είναι το θύμα μιας μάνας που την διαλύει, που της ροκανίζει κάθε ψήγμα αυτοπεποίθησης και ελευθερίας ώστε να μπορεί να την χρησιμοποιεί ανενόχλητη ως δεκανίκι. Η Μορίν βιώνει τον πιο ισχυρό δεσμό του του ανθρώπου – αυτόν με τη μάνα – ως μια σχέση βίας, ελέγχου, εκφοβισμού, υποτίμησης. ‘Οσο κι αν θέλει ν’ αρπάξει τη ζωή και να ζήσει, είναι τόσο τραυματισμένη, τόσο φτωχή σε εμπιστοσύνη και πίστη στον εαυτό της που δεν μπορεί να σπάσει την αλυσίδα: Από τη βία έρχεται και στη βία καταφεύγει. Τα παιδιά που δεν αγαπήθηκαν – πόσω μάλλον – τα παιδιά που καταπιέστηκαν, θα είναι πάντα τραυματισμένα παιδιά. Μελέτες που διάβαζα υποστηρίζουν πως ο τρόπος που μια μητέρα κρατά στην αγκαλιά της το νεογέννητο, η αποδοχή – ή όχι – που συναντά το μωρό στο βλέμμα της, καθορίζουν την θέση που εκείνο θα διεκδικήσει μεγαλώνοντας στην κοινωνία. Καημένη Μορίν.

Η Δώρα Παρδάλη, ερμηνεύει τον μονόλογο «Girls and boys» του Ντένις Κέλι. Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο «104». Σκηνοθετεί η Αννα Μαρία Στεφαδούρου.

Αυτή η γυναίκα δεν έχει όνομα. ‘Εχει, όμως, πίστη στον εαυτό της. Διεκδικεί αυτό που χρειάζεται κάθε γυναίκα για να υπάρξει ολόκληρη: Να υπάρξει ισότιμα, να δουλέψει για την εργασιακή της καταξίωση κι ας είναι μητέρα δύο παιδιών. Αποτινάζει, δηλαδή, πολλά στερεοτυπικά χαρακτηριστικά που ορίζουν τα δύο φύλα. Είναι εξίσου δυναμική, επιτυχημένη κι ανταγωνιστική – αξίες που επιτρέπονται μόνο σ’ έναν άνδρα, σωστά; Γι’ αυτό κι όταν ο άνδρας της ζωής της βιώνει την επαγγελματική πτώση, καταρρέει. Αρνείται να αποδεχτεί την καταξίωση της γυναίκας του. Εκείνη έρχεται αντιμέτωπη με μια ανδρική Μήδεια. Κι εμείς ερχόμαστε αντιμέτωποι με την κοινωνική κατασκευή των φύλων και την διαπίστωση πως η ανδρική εξουσία είναι η βάση του κοινωνικού γίγνεσθαι.

Η ‘Ελενα Μαυρίδου υπογράφει τη δραματουργία, τη σκηνοθεσία και πρωταγωνιστεί στην «Πτέρυγα». Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο Χώρος.

Η πτέρυγα Βενιζέλου είναι η πτέρυγα κυήσεων υψηλού κινδύνου στο νοσοκομείο Αλεξάνδρα. ‘Εμεινα εκεί τρεις μήνες μέχρι να γεννήσω την κόρη μου και η εμπειρία με στοίχειωσε. Τρεις μήνες μετά, ένα κομμάτι μου είχε ξεχαστεί ακόμα εκεί μέσα. ‘Επρεπε να επιστρέψω. Η Πτέρυγα έχει τη δική της πραγματικότητα, ένα δικό της χωροχρόνο όπου όλες οι ασθενείς νοσούν και κυοφορούν ταυτόγχρονα. Εκεί ενεργοποιείται ένας τρομερός μηχανισμός άμυνας της γυναίκας κι ένας κοινός, ανομολόγητος τόπος για όλες: Να φτάσουν στη γέννα με υγιή μωρά. Εκεί η μητρότητα δεν έχει να κάνει με αυτό που οι περισσότεροι έχουμε στο μυαλό μας. Εκεί επιβάλλεται το σώμα και η ζωή που θέλει να υπάρξει. Η εγκυμοσύνη από μια ευτυχισμένη στιγμή μετασχηματίζεται σ’ ένα πολύ βαθύ και πολύ έντονο ένστικτο με φόβους, αγωνίες, προσδοκίες. ‘Ομως, για κάθε ετοιμόγεννη γυναίκα, η γέννα – τόσο σωματικά όσο και πνευματικά – είναι μια εμπειρία απολύτως οριακή: Τόσο κοντά στη ζωή όσο και στο θάνατο. Φανταστείτε την ενέργεια που καταλώνει μια μάνα για να γεννήσει και να δώσει ζωή σε κάποιον άλλον – πόσω μάλλον όταν είναι μια γυναίκα της Πτέρυγας. ‘Ολο αυτό είναι τρομακτικό, αληθινό, σαγηνευτικό, έχει φόβο και μαζί ένα τεράστιο μεγαλείο. Κι όλο αυτό θα ξεχαστεί. Γι’ αυτό και η παράσταση δεν είναι η φωνή μιας μητέρας, δεν είναι καν η δική μου φωνή. Είναι η φωνή όλων εκείνων των γυναικών που έφεραν το παιδί τους στον κόσμο, μαχόμενες.

Στην Ελλάδα καταγγέλονται πολύ λίγοι βιασμοί αναλογικά με αυτούς που διαπράττονται. Κυρίως, γιατί είναι ακόμα κοινωνικό ταμπού. Αλλά και γιατί δεν υπάρχουν δομές. Γιατί στα αστυνομικά τμήματα δεν υπάρχουν αρμόδιοι όπου μπορεί ν’ αναφερθεί ένα θύμα βιασμού χωρίς να την εμπαίξουν. Γιατί, σε κάθε πόλη δεν υπάρχει ιατροδικαστής για να εξετάσει ένα θύμα βιασμού οπότε αυτό θα πρέπει να περιμένει την ανταπόκριση ενός υπαλλήλου που αντιστοιχεί σε τρεις, τέσσερις, μπορεί και περισσότερες επαρχιακές πόλεις.

Είχαμε, ήδη, ανεβάσει το έργο όταν μάθαμε ότι ο βιασμός εντός γάμου αναγνωρίστηκε ποινικά μόλις το 2016. ‘Ετσι κι αλλιώς, δεν χρειάστηκε να πειράξουμε λέξη από το πρωτότυπο του Μάριου Ποντίκα. Γιατί ο «Γάμος» μιλάει για κάθε σεξουαλικά κακοποιημένη γυναίκα: Γι’ αυτήν που κυκλοφορεί στο δρόμο – όπως η ηρωίδα του έργου – γι’ αυτήν που παρενοχλείται στη δουλειά ή στο σπίτι από κάποιο οικείο πρόσωπο. Δεν θα ξεχάσω το σοκ που ένιωσα μετά την πρώτη ανάγνωση. Κι ήμουν σοκαρισμένη όχι μόνο από το ίδιο το κείμενο αλλά κυρίως γιατί είχα ξεκινήσει να διακρίνω τα πράγματα γύρω μου διαφορετικά. Ξέρεις πόσοι θεατές αναλογίστηκαν με άλλα μάτια την υπόθεση Τοπαλούδη; Ας σκεφτούμε τι σημαίνει «μη συναίνεση» μιας γυναίκας στη σεξουαλική πράξη. Τι σημαίνει πως ένα θύμα πάγωσε και δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στο βιαστή του. Ας σκεφτούμε πως αντιμετωπίζουμε γενικά τη γυναίκα σε μια κοινωνία πατριαρχική που μιλάει τη γλώσσα των ανδρών. Κι ας μην τα περιμένουμε όλα από αυτήν: Να την θέλουμε sexy αλλά όχι προκλητική, με αρχές αλλά όχι και παλιομοδίτισα, εργαζόμενη αλλά όχι χειραφετημένη.

*Η Αγγελική Μαρίνου συν-σκηνοθετεί το «Γάμο». Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο «Σταθμός».