Σαν σήμερα, 9 Μαρτίου 1959, “γεννιέται” η Barbie

Όλα ξεκίνησαν όταν η Αμερικανίδα Ruth Handler (1916-2002), σύζυγος του Eliot Handler, ενός από τους ιδρυτές της Mattel (της αμερικανικής πολυεθνικής βιομηχανίας παιχνιδιών), θέλησε να δημιουργήσει μια κούκλα με ενήλικα χαρακτηριστικά, προορισμένη να λειτουργεί ως παιδικό παιχνίδι, καθώς παρατήρησε ότι η κόρη της, Μπάρμπαρα, έπαιζε με χάρτινες κούκλες και διασκέδαζε δίνοντάς τους ρόλους ενήλικων γυναικών, σε μία εποχή που οι κούκλες αναπαριστούσαν μόνο μορφές νηπίων. Έτσι, της δημιουργήθηκε η ιδέα για την κατασκευή μιας ενήλικης κούκλας, που θα κάλυπτε το κενό στην αγορά.

Το 1956, στην Ελβετία, η Ruth είδε την Bild-Lilly. Η Lilly, δε ήταν παρά μια κούκλα φτιαγμένη από πλαστικό, ύψους 29,5 εκατοστών. Έμοιαζε πολύ με την Brigitte Bardot και επρόκειτο για την ηρωίδα γερμανικού κόμικ. Η εν λόγω κούκλα χαριζόταν με ένα κουτί πούρα, μιας και στόχευε στην προσέλκυση αντρικού αγοραστικού κοινού, το οποίο θα την τοποθετούσε ως διακοσμητικό στο γραφείο του. Έτσι η Ruth Handler, αφού αγόρασε 3 κούκλες Lilli, επέστρεψε στην Αμερική έχοντας ως σκοπό να βγάλει το νέο της project για την Mattel: την κούκλα Barbie.

Με την επιστροφή της στις ΗΠΑ, η Handler στρώθηκε στη δουλειά και ξανασχεδίασε την κούκλα, με την καθοριστική συμβολή του μηχανικού Jack Ryan (1926-1991), που δούλευε στην κατασκευή οπλικών συστημάτων για λογαριασμό του Πενταγώνου. Η νέα κούκλα με το όνομα Barbie, έκανε την παρθενική της εμφάνιση στη Διεθνή Έκθεση Παιχνιδιών της Νέας Υόρκης στις 9 Μαρτίου 1959. Αυτή θεωρείται και η επίσημη ημερομηνία γέννησής της.

Για την ακρίβεια, το πλήρες όνομα της κούκλας είναι “Μπάρμπαρα Μίλισεντ Ρόμπερτς”, από το όνομα της κόρης της κατασκευάστριας. Οι διαστάσεις της κούκλας αντιστοιχούσαν στο ένα έκτο περίπου του φυσικού μεγέθους, ενώ το υλικό από το οποίο κατασκευάστηκε ήταν γιαπωνέζικο βινύλιο. Στην αρχή, ο άντρας της Ruth θεώρησε την ιδέα της Barbie αποτυχημένη, αλλά στη συνέχεια πείστηκε για το αντίθετο.

Ο κόσμος υποδέχθηκε θερμά την Barbie και τον πρώτο χρόνο της κυκλοφορίας πωλήθηκαν γύρω στις 350.000 κούκλες. Η αυθεντική Barbie φορούσε ριγωτό ολόσωμο μαγιό και διατίθετο σε δύο εκδοχές, μελαχρινή ή ξανθιά.

Η ενήλικη εμφάνιση και το πλούσιο στήθος της προκάλεσαν την αντίδραση πολλών γονέων, με αποτέλεσμα η Mattel να αλλάξει πολλές φορές το παρουσιαστικό της από τότε. Αργότερα, η αδύνατη πλέον Barbie κατηγορήθηκε ότι εξωθεί τα κορίτσια στη δίαιτα και την ανορεξία.

Συνειδητοποιώντας την μεγάλη δημοτικότητα της κούκλας με τα χρυσά μαλλιά, αλλά και τα τεράστια κέρδη που αυτή έφερνε, οι κατασκευαστές της φρόντιζαν να επιμελούνται και να πλασάρουν κάθε λεπτομέρεια που την έκανε μοναδική. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί δεν την κρατούσε στα χέρια του, εκείνη μπορούσε να στέκεται πάνω σε μια μεταλλική βάση. Αμέσως οι διαφημιστές σκαρφίστηκαν και το ανάλογο σλόγκαν: «Η κούκλα που στέκεται ολομόναχη στα πόδια της, όπως οφείλει να κάνει κάθε σύγχρονη γυναίκα».

Το 1964, η Barbie αλλάζει εντελώς φυσιογνωμία και μακιγιάζ. Έχει συνθετικές βλεφαρίδες, τα μάτια της είναι πιο μεγάλα και τα μαλλιά της πιο μακριά. Το 1975 βγήκε στο εμπόριο η “Growing up Skipper“, η μικρότερη αδερφή της Barbie, η οποία δεν είχε τις ίδιες αναλογίες  με την αδερφή της. Το πρόβλημα εντοπιζόταν κυρίως στην έλλειψη πληθωρικού στήθους, γεγονός που επέτρεπε στις μικρές θαυμάστριες να χειρίζονται έναν ενσωματωμένο στη Skipper μηχανισμό, όπου γυρίζοντας τα μπράτσα της κούκλας, το στήθος της μεγάλωνε και το σώμα της αποκτούσε τις “ιδανικές” διαστάσεις της Barbie. Όμως υπήρξαν πάρα πολλές αντιδράσεις και η Mattel αναγκάστηκε να αποσύρει την “Growing up Skipper” από την αγορά.

Κατά ορισμένους, η Barbie «υμνεί τη λευκή γυναίκα – τη λευκή ξανθιά γυναίκα συγκεκριμένα» με το ισχνό σώμα, τον ευθυτενή κορμό, τα μακριά ξανθά μαλλιά, λευκή επιδερμίδα και γίνεται κατανοητή και αντιληπτή ως μια συνειδητή εκδήλωση της έξης, σαν προτίμηση που διαμορφώνεται μέσα σε ένα πλαίσιο περιορισμένων επιλογών, εικόνων, εμπειριών και στάσεων ή απλά lifestyles, που τα άτομα υιοθετούν και ενστερνίζονται βάσει των ερεθισμάτων και προϊόντων που τους είναι διαθέσιμα.

Το παιχνίδι βέβαια του καταναλωτισμού, δεν αφήνει απ’ έξω καμία αγορά, συμπεριλαμβανομένων των αφρικανικών, των λατινοαμερικάνικων και των ασιατικών.

Από τη δεκαετία του ‘70 η διάσημη κούκλα άρχισε να διεθνοποιείται και να κατακτά τον κόσμο. Η Mattel παρουσίασε την έγχρωμη Barbie, την Ισπανόφωνη Barbie, την Ανατολίτισσα Barbie κ.ο.κ. Όμως, ο ανεξάρτητος χαρακτήρας της προκάλεσε τις συντηρητικές ισλαμικές κοινωνίες. Το 2003 η Σαουδική Αραβία χαρακτήρισε την εικόνα της Barbie “προσβλητική” για το Ισλάμ και απαγόρευσε την κυκλοφορία της. Ακολούθησαν κι άλλες συντηρητικές μουσουλμανικές χώρες. Πάντως, οι χώρες αυτές δεν έμειναν χωρίς την “Barbie” τους. Ένα πιστό αντίγραφό της κυκλοφορεί και γίνεται ανάρπαστο. Ονομάζεται “Φούλα”  και είναι ντυμένη με ό, τι επιτάσσει το Ισλάμ (μαντήλα, μπούργκα και τα συναφή).

Και η λίστα δεν σταματά εδώ: Το 1994 κυκλοφορεί η Super Talk Barbie, με δυνατότητα αναπαραγωγής 100.000 φράσεων. Τον Ιούλιο του 2010, η Mattel ξεπερνά κάθε προσδοκία περί τροποποιημένων σωμάτων, όταν λανσάρει την Barbie Video Girl. Η νέα Barbie κυκλοφορεί με μια “εμφυτευμένη” κάμερα στο στήθος της και μια μικρή LCD οθόνη στην πλάτη, και δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να βιντεοσκοπούν στιγμιότυπα από την «οπτική γωνία της Barbie». Στο πίσω μέρος της, όπου είναι εμφυτευμένη η οθόνη, γίνεται προσβάσιμο το υλικό που έχει καταγραφεί ηλεκτρονικά. Στη φάση αυτή, θα μπορούσαμε να πούμε πως η Barbie είναι πια cyborg.

Κάποιοι κάνουν λόγο για την κατασκευή του ιδεώδους θηλυκού σώματος, για το σώμα – υποκείμενο, αναφέροντας πως η κανονιστική θηλυκότητα επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στο σώμα της γυναίκας, στη σεξουαλικότητά του (σώματος) και στην υποτιθέμενη ετεροφιλία του και εμφάνισή του. Αντίστοιχα, άλλοι μιλάνε για το πρότυπο της ιδεώδους ομορφιάς, χρησιμοποιώντας σαφείς όρους όπως “δυτική ομορφιά” και “χειρουργική μόδας”, προκειμένου να περιγράψουν το πέρασμα σε μια δυτικο-κρατούμενη κοινωνία που προσδιορίζει τα υποκείμενα από την εμφάνισή τους.

Πολλά έχουν γραφτεί για την Barbie, καθότι, από την κυκλοφορία της κι έπειτα, έχει κινητοποιηθεί ένας ολόκληρος μηχανισμός διερεύνησης της αγοράς και των φαντασιακών επιθυμιών που η ίδια η κούκλα εγείρει, μετά από την εξιδανίκευση και μεταφορά των αναλογιών της σε ρεαλιστικό, ανθρώπινο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, παρακολουθώντας κανείς την ιστορία του αντρικού περιοδικού Playboy, παρατηρεί πως οι αναλογίες των προβαλλόμενων ως επιθυμητών γυναικείων σωμάτων είναι προσομοιώσεις του σώματος της διάσημης κούκλας, με «στενή» λεκάνη και πληθωρικό στήθος. Ακόμη και οι κούκλες δεν έχουν ξεφύγει από τις πιέσεις των ιδανικών προτύπων μας. Το 1995, η Kelly Brownell και η Melissa Napolitano του Πανεπιστημίου Yale, μετέφεραν τις σωματικές αναλογίες του Ken και της Barbie στο φυσικό μέγεθος, για να αποδείξουν πόσο εξωπραγματικές ήταν. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζουν στο σχετικό άρθρο τους, για να γίνει μια κανονική γυναίκα Barbie, θα πρέπει να ψηλώσει κατά 50 εκατοστά, να προσθέσει 13 εκατοστά στο στήθος της και να αφαιρέσει 15 εκατοστά από τη μέση της.

Κατά μία άποψη, οι κούκλες αυτές αποτελούν απλώς “καρικατούρες” των ιδανικών προτύπων της εποχής. Ωστόσο, ακόμη κι αν είναι έτσι, η “καρικατούρα”, ουκ ολίγες φορές, καταλήγει τελικά να περάσει ως ιδανική εικόνα.