Συν & Πλην: «Μαρίκα» στο θέατρο Χώρα

Από την στιγμή που η Μαρίκα Κοτοπούλη πατάει το πόδι της στο Κοτοπούλη – Rex της οδού Πανεπιστημίου αρχίζει η βιογραφική αφήγηση της πολυτάραχης ζωής της. Είναι 1936, η Κοτοπούλη συμπληρώνει την πέμπτη δεκατία της ζωής της και είναι μια, επό 30ετίας, καταξιωμένη πρωταγωνίστρια της αθηναϊκής σκηνής που «χτυπάει» με τη δουλειά της στα ίσα τις παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου.

Ο Πέτρος Ζούλιας, έμπειρος στις παραστάσεις – προσωπογραφίες (με σημαντικότερη εκείνη για την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και πάλι με την ερμηνεία της Νένας Μεντή) συγκεντρώνει ιστορικό και αρχειακό υλικό και παρακολουθεί τα τελευταία χρόνια στο βίο της μεγάλης θεατρίνας, σημαδεμένα από την ίδρυση της δικής της σκηνής, τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και την Κατοχή, την ίδρυση της δραματικής σχολής που φέρει το όνομα της αλλά και την πρώτη συνεργασία της με το Εθνικό θέατρο. Παρακολουθεί, δηλαδή, την πορεία της Μαρίκας Κοτοπούλη από τον μεσοπόλεμο μέχρι και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, εστιάζοντας στην προσωπικότητα της κορυφαίας αυτής ηθοποιού, σε πληροφορίες για την προσωπική κι ερωτική της ζωή – κυρίως στον πολύκροτο δεσμό με τον ‘Ιωνα Δραγούμη – καθώς όλα συμπαρασύρθηκαν από την ταραχώδη πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Επενδύοντας καθολικά στην στιβαρή παρουσία της Νένας Μεντή, η παράσταση του Πέτρου Ζούλια επιχειρεί την σύσταση μιας προσωπογραφίας της πληθωρικής και πολύπλευρης προσωπικότητας της Μαρίκας Κοτοπούλη. Επιλέγει, ωστόσο, την πλέον ασφαλή οδό: Φωτίζει κάποια γεγονότα της θεατρικής της πορείας και μέσα από αυτά τις προσωπικές της επιλογές, αφηγείται με χρονολογική σειρά τα γεγονότα – γεγονός που επιβάλλει ένα μη παραγωγικό χαρακτήρα στη σκηνοθεσία του (όπως και στις ερμηνείες) και κοιτάζει με βλέμμα παράλληλο τον ιστορικό ρου της χώρας. Μια συνταγή που έχουμε δει να χρησιμοποιείται δεκάδες φορές, ειδικά στα μεγάλα βιογραφικά θεάματα που άνθισαν την τελευταία δεκαετία.

«Εγώ δεν γεννήθηκα άνθρωπος· θεατρίνα γεννήθηκα». Τα λόγια που το έργο χρεώνει στην Μαρίκα Κοτοπούλη λες και δικαιώνουν και την ίδια την ερμηνεύτρια της, τη Νένα Μεντή. Φέρει, εξάλλου, πολλά κοινά με την ηρωίδα της: Λαϊκή γυναίκα από καλλιτεχνική οικογένεια, πολύπειρη σε όλα τα είδη θεάτρου, με αφοσιωμένο κοινό, αθυρόστομη και επιρρεπής σε εξαρτήσεις. ‘Οπως και να ‘χει, η Νένα Μεντή είναι μια αληθινή θεατρίνα παλαιάς κοπής, με μεγάλο εκτόπισμα – σπάνιο “κομμάτι” για την εποχή μας – και είναι ευλογία για τον σκηνοθέτη που την έχει στη διάθεση του. Εδώ σώζει… τη μέρα.

Από τον 12μελή θίασο – που, με εξαίρεση τη Νένα Μεντή οδηγείται σε συμβατικές ερμηνείες – διασώζονται ελάχιστοι ηθοποιοί: Ο Δημήτρης Σαμόλης στο ρόλο μιας ονειρικής φαντασίωσης του ‘Ιωνα Δραγούμη που επινοεί η Μαρίκα Κοτοπούλη και ο Μάκης Πατέλης που φέρει μια τρυφερή γνησιότητα στο ρόλο του Βασίλη Λογοθετίδη – ο οποίος ήταν και πιστό στέλεχος του θιάσου της. Ο Γιώργος Δεπάστας δίνει μια επίπεδη ερμηνεία στο ρόλο του παραγωγού Γιώργου Χέλμη ενώ η Νεφέλη Κουρή – αιθέρια παρουσία μεν αλλά παραείναι γλυκερή ως ‘Ελλη Λαμπέτη.

‘Εχει ενδιαφέρον ο τρόπος που ο Πέτρος Ζούλιας πλαισιώνει την, κατά τα άλλα, ανέμπνευστη αφήγηση με τα ιστορικά γεγονότα μιας ολόκληρης περιόδου. Γίνεται, δηλαδή, σαφές πως η τέχνη δεν είναι άμοιρη των κοινωνικών και πολιτικών συνθήκων· απεναντίας είναι ο γνησιότερος καθρέφτης της. Πόσω μάλλον, όταν η Μαρίκα Κοτοπούλη είχε δηλωμένη πολιτική θέση: Φιλοβασιλική, θεωρώντας «ιερό και όσιο» τον δικτάτορα Μεταξά, παρά την ταπεινή καταγωγή της (γεννήθηκε σε μια φτωχογειτονιά του Μεταξουργείου) και την ίδια ώρα σπλαχνική στους αγωνιστές της αντίστασης, τους οποίους περιέθαλπε κρυφά στο σπίτι της.

Τα λιτά, μολονότι αρκετά περιγραφικά, σκηνικά της ‘Αννας Ζούλια προσπαθούν να δώσουν μια πιο σύγχρονη ταυτότητα στο όλο εγχείρημα ενώ τα κοστούμια της Ηλένιας Δουλαρίδη παρακολουθούν απόλυτα την εποχή και προσθέτουν στην παράσταση τον αέρα μιας μεγάλης παραγωγής.

Το κείμενο της παράστασης – που έχει προκύψει από μια σύνθεση υλικού συγκεντρωμένου από βιβλία, συνεντεύξεις και διηγήσεις – πέραν από την παροχή πληροφοριών για τη ζωή της Κοτοπούλη όσο και την εμπλοκή της με τις κοινωνικο-πολιτικές εξελίξεις, δεν υπερβαίνει την συνθήκη της γραμμικής αφήγησης. Γιατί το θέατρο δεν έχει λειτουργία ή τη χρησιμότητα ενός ντοκιμαντέρ ή μιας έρευνας, αλλά έχει ανάγκη από ένα λυρικό “πέταγμα”.

Ακολουθώντας το μοτίβο της αφήγησης, ούτε και η σκηνοθεσία διαφεύγει από το απόλυτα προβλέψιμο: Μιας καλοκουρδισμένης μεν αλλά τυπικής διαχείρισης δε, επεισοδίων της ζωής της Κοτοπούλη.

Συμβατική και καμωμένη για το μεγάλο κοινό σκηνική βιογραφία της Μαρίκας Κοτοπούλη που χρωστάει πολλά στο σκηνικό ταπεραμέντο της Νένας Μεντή.