Το ελληνικό θέατρο στις μέρες του κορονοϊού

Κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες το ελληνικό θέατρο βρίσκεται αντιμέτωπο με την δυσκολότερη φάση της σύγχρονης ιστορίας του. Ούτε η δεκαετία της οικονομικής ύφεσης που έχει προηγηθεί, ούτε η εντός της συνθήκη με τα capital controls δεν είχε τέτοιο δραματικό αντίκτυπο στην θεατρική αγορά όσο το κύμα της επιδημικής πραγματικότητας, στη δίνη του οποίου τελεί ολόκληρος ο πλανήτης.

Το πάγωμα της θεατρικής αγοράς υπήρξε σχεδόν ακαριαίο και ταυτόγχρονο με την ανακοίνωση του πρώτου κρούσματος στον ελλαδικό χώρο. Από τα τέλη Φεβρουαρίου η διαδικασία της προπώλησης μειώθηκε κατά 50% – όλες οι πλατφόρμες ηλεκτρονικής αγοράς εισιτηρίων έκτοτε υπολειτουργούσαν – εισιτήρια στο ταμείο διατίθονταν ελάχιστα έως μηδενικά, οι ομαδικές προκρατήσεις (ειδικά από θεατές μεγαλύτερης ηλικίας) ακυρώνονταν χωρίς δεύτερη σκέψη, καταγράφοντας στο σύνολο μια πτωτική τάση που προοδευτικά (και με αποκορύφωμα την τελευταία εβδομάδα) άγγιζε το ανήκουστο ποσοστό του 80% και 90%. Μεγάλες σκηνές που συντηρούνταν με 300 θεατές ημερησίως είδαν τις, 500 και 600 θέσεων πλατείες τους σχεδόν άδειες με 50 ή 60 εισιτήρια από τη μια ημέρα στην άλλη. Εξάλλου «κανείς δεν θέλει να παίζει προ κενών καθισμάτων» όπως σημειώνει ο σκηνοθέτης και παραγωγός του Πορεία, Δημήτρης Τάρλοου. Την προηγούμενη Κυριακή περί τις δέκα αθηναϊκές παραγωγές παίχτηκαν για τελευταία φορά, κάποιες από αυτές χωρίς προηγουμένως να έχουν ενημερωθεί καν οι συντελεστές τους. Οι ελάχιστες παραστάσεις που εξακολουθούν να παίζουν σε γεμάτες πλατείες (π.χ. «’Ανθρωποι και ποντίκια», «Masterclass») στηρίζονται στην, από μηνών, προαγορά εισιτηρίων που τους είχε δώσει ένα σημαντικό προβάδισμα. Με λίγα λόγια, σκηνικό ζόφου.

Σε μια απελπισμένη προσπάθεια να τονώσουν το αίσθημα σχετικής ασφάλειας και αξιοπιστίας μικρότερες (βλέπε Πορεία) και μεγαλύτερες σκηνές (Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, Παλλάς, Ελληνικός Κόσμος) ανακοίνωναν  μέτρα απολύμανσης του χώρου και ανανέωσης του αέρα με σύγχρονα μέσα.

Πληθώρα θεάτρων, μεταξύ αυτών και των Θέατρο Πορεία, έχουν λάβει προληπτικά μέτρα απολύμανσης.

Παρόλα αυτά, το σοκ εξακολουθεί να βρίσκει την θεατρική κοινότητα σε μεγάλη αμηχανία που, μέχρι αυτή τη στιγμή, δουλεύει περίπου σε συνθήκες αυτοματισμού, παρακολουθώντας την εξέλιξη επιδημικής έξαρσης να πλησιάζει. Στους θεατρικούς κύκλους – χωρίς να έχει, για την ώρα, συσταθεί ένα σώμα ηθοποιών, παραγωγών και λοιπών θεατρικών δημιουργών για την, από κοινού, αντιμετώπιση της κατάστασης – οι απόψεις διίστανται. Από την μια, βρίσκονται εκείνοι οι παραγωγοί και συντελεστές παραστάσεων οι οποίες μόλις έχουν ξεκινήσει ή έχουν προγραμματισμένες πρεμιέρες το επόμενο διάστημα που εκτιμούν ότι, με τα κατάλληλα μέτρα υγιεινής και προστασίας, τα θέατρα πρέπει να μείνουν ανοιχτά έστω και με τους λίγους θαρραλέους θεατές. Κι από την άλλη, υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η οδηγία των υπουργείων Υγείας και Πολιτισμού για κλείσιμο των χώρων θα είναι λυτρωτική, ανακόπτωντας την οικονομική συμφορά των τελευταίων ημερών. Βεβαίως, αυτός ο άτυπος διάλογος μοιάζει να φτάνει μοιραία στο τέλος του, αφού η αναστολή λειτουργίας των θεάτρων και κινηματογράφων με κυβερνητική απόφαση θεωρείται θέμα χρόνου.

Η παράσταση «’Ανθρωποι και ποντίκια» στην απόλυτη μειοψηφία των παραστάσεων που δεν έχουν χάσει θεατές.

Τα προβλήματα, όμως, στο ελληνικό θέατρο τώρα αναμένεται να γιγαντωθούν. Μπορεί, ο κορονοϊός να πλήττει το θέατρο συμπτωματικά προς το τέλος της σεζόν, ωστόσο η περίοδος που προηγήθηκε ήταν, έτσι κι αλλιώς, προβληματική και πεσμένη. Η, ήδη, σημειωμένη ζημία των τελευταίων ημερών αναμένεται να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στις ελληνικές σκηνές για πολύ μεγάλο διάστημα. Ο Δημήτρης Τάρλοου δίνει μια τάξη μεγέθους της εκκωφαντικής πτώσης που έχει σημειώσει ο «Γιούγκερμαν» – μια πολύ επιτυχημένη παράσταση που ήδη έχουν δει 60.000 θεατές: Σε σύγκριση με το ίδιο διάστημα της περασμένης σεζόν η παράσταση καταγράφει απώλειες έως και 400%. «Μιλάμε, λοιπόν, με όρους οικονομικής καταστροφής. Θα προσπαθήσουμε να αποζημιώσουμε τους ηθοποιούς είτε κλείσουμε λόγω αδυναμίας είτε κλείσουμε λόγω κυβερνητικής οδηγίας. Αλλά πρέπει να υπάρξει μέριμνα προστασίας και διορθωτικών κινήσεων για τις επιχειρήσεις σαν εμάς. Σε μια τεράστια κρίση όπως η σημερινή, οι επιπτώσεις που παίρνουν χαρακτήρα ντόμινο αφορούν τους πάντες και πρέπει να επιμεριστούν σε όλους» επισημαίνει ο ίδιος.

Με τον ίδιο αγωνιώδη προβληματισμό σχολιάζει την κατάσταση και ο Μίλτος Σωτηριάδης επικεφαλής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου που φέτος είχε κάνει και άνοιγμα σε τρεις ακόμα σκηνές (Τζένη Καρέζη, Bios, ‘Ανεσις) με μεγάλη επιτυχία – πριν την εμφάνιση της επιδημίας. «Καταρχάς, οι ηθοποιοί εργάζονται ήδη σ’ ένα πολύ ευαίσθητο περιβάλλον. Είναι εποχικοί εργαζόμενοι που αναμένεται να μείνουν συλλήβδην άνεργοι τουλάχιστον για τους επόμενους δύο μήνες. Από εκεί και πέρα, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι οι καλοκαιρινές παραγωγές γίνουν κανονικά, πόσοι από αυτούς θα καταφέρουν να εργαστούν; Και οι υπόλοιποι πως θα ζήσουν για έξι μήνες; Πως θα επιβιώσει αυτός ο κόσμος;» ρωτάει περίπου ρητορικά και συνεχίζει: «Οι αρμόδιες αρχές πρέπει να εργαστούν για το κοινό καλό κι αυτό πρέπει να συμπεριλαμβάνει και το συμφέρον του θεάτρου και των εργαζομένων. Μιλάμε για μια πρωτόγνωρη συνθήκη, για μια πολεμική συνθήκη τολμώ να πω, όπου ο καθένας – μιλώ ως παραγωγός – με το οικονομικό και ηθικό οπλοστάσιο του θα κληθεί ν’ ανταποκριθεί σ’ αυτές τις ακραίες περιστάσεις. Αλλά πόσο νομίζετε πως θ’ αντέξουμε;».

Ανάμεσα στις παραστάσεις που κατέβηκαν σε μια νύχτα και οι «Μεγάλες προσδοκίες».

Τα κρατικά και κοινοτικά αντανακλαστικά στην διαχείριση της μεγάλης κρίσης είναι ο ένας σημαντικός παράγοντας που θα χρειαστεί να δράσει ανακουφιστικά στην ακραία αυτή συνθήκη· την ώρα που ο άλλος παραμένει ανοιχτός και αφορά στο πλαίσιο που οι παραγωγοί και θεατρώνες θ’ ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. ‘Ηδη, γνωστοί θεατρικοί παραγωγοί με βεβαρημένο παρελθόν χρεών έχουν κατεβάσει άρον – άρον τις παραστάσεις τους και παράλληλα μετακυλούν την αποπληρωμή αμοιβών των εργαζομένων στους επόμενους 6 ή 8 μήνες. Υπάρχουν κι άλλοι που εν μια νυκτί αποχωρούν από συμπαραγωγή αφήνοντας στα κρύα του λουτρού τον έταιρο παραγωγό και τους ηθοποιούς, αναγκάζοντας την παράσταση σε βίαιη διακοπή.

«Μέσα στις αρμοδιότητες ενός παραγωγού είναι ν’ αναλαμβάνει και το ρίσκο να μην πάει καλά μια παράσταση του όχι μόνο για καλλιτεχνικούς λόγους αλλά και απρόβλεπτους παράγοντες. Από τη στιγμή που το δημόσιο θέαμα ακουμπά σε κάθε έκφανση κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, οι άνθρωποι της δουλειάς μας πρέπει να είναι προετοιμασμένοι» εξηγεί με ψυχραιμία ο νέος παραγωγός Βαγγέλης Κώνστας. «Πρέπει να προχωρήσουμε βάσει νομιμότητας. Αν το κράτος μας δώσει τη δυνατότητα να παραμείνουμε ανοιχτοί θα το κάνουμε. Αν όχι δεν θα βρω την ευκαιρία να πλήξω τους συνεργάτες που με εμπιστεύτηκαν» σημειώνει.

Από χθες η ΠΟΘΑ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος και Ακροάματος) έχει αποστείλει ανακοίνωση στο πλαίσιο της οποίας ζητεί στήριξη από το υπουργείο Πολιτισμού για τον κλάδο που πλήττεται ανελέητα ενώ σκοπεύει να ηγηθεί σε διορθωτικές ενέργειες. Συγκεκριμένα: «Να διεκδικήσει δεδουλευμένα και δικαιώματα που ενδεχομένως να καταστρατηγηθούν με αφορμή την επιδημία από τον κορονοϊό. Να στηριχθούν οι εργαζόμενοι των πληττόμενων επιχειρήσεων, όταν δεν δικαιούνται μισθό κατά το διάστημα που οι επιχειρήσεις θα είναι κλειστές, καθώς αυτό οφείλεται σε «ανωτέρα βία» και όχι σε υπαιτιότητα του εργοδότη. Η μισθοδοσία αυτών των εργαζομένων να καλυφθεί με επιδότηση στο 100% από τον Κρατικό Προϋπολογισμό ή από άλλους διαθέσιμους πόρους, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Να παρθούν μέτρα στήριξης του κλάδου όπως η επέκταση στη θερινή περίοδο των εργατικών εισιτηρίων, έκτακτο επίδομα, διεύρυνση της πολιτικής επιχορηγήσεων, διευκόλυνση οφειλών σε ασφαλιστικά ταμεία και εφορία».

Live streaming σε θέατρα; Η όπερα Fenice της Βενετίας το τόλμησε και ο Αργύρης Ξάφης εισηγείται να υιοθετήσουμε αντίστοιχες πρωτοβουλίες.

Ο, καλλιτεχνικά και πολιτικά, ενεργός ηθοποιός και σκηνοθέτης Αργύρης Ξάφης καλεί με τη σειρά του την «ελληνική “βιοτεχνία” θεάματος να οργανωθεί – κάτι που θα έπρεπε να κάνει και σε περιόδους κανονικότητας, πόσω μάλλον σε συνθήκες κρίσης». Επισημαίνει δε, την κομβική σημασία της τέχνης ως παρηγορητικό μέσο γι’ αυτό και τονίζει πως εφόσον η προάσπιση του κοινού καλού επιβάλλει την προσωρινή απαγόρευση της συνάθροισης «δεν θα πρέπει οι ανθρώποι του θεάτρου να πάψουμε να εκπέμπουμε τα μηνύματα που θέλουμε. Ας έρθουμε σε συνεννόηση με τα κρατικά κανάλια, ας μαγνητοσκοπήσουμε τις παραστάσεις που θα ανεβάζαμε το ίδιο διάστημα, ας φτάσουμε στον κόσμο με άλλο τρόπο. Στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης και της κοινωνικής δικτύωσης θα πρέπει να φανούμε ευέλικτοι και ευρηματικοί» εξηγεί.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν υιοθετήσουμε τα αισιόδοξα σενάρια και ο συναγερμός λήξει στις αρχές του καλοκαιριού, το τραύμα του κορονοϊού στο ελληνικό θέατρο θα πάρει πολλούς μήνες για να επουλωθεί. Καταρχάς, η άτυπη μίνι σεζόν μετά το Πάσχα και πριν την έναρξη των φεστιβαλικών δραστηριοτήτων κινδυνεύει ν’ ακυρωθεί εντελώς και οι παραστάσεις που ετοιμάζονταν για τότε να μείνουν στη σιωπή. Ο Δημήτρης Τάρλου, λόγου χάρη, βλέπει ήδη τις δύο νέες παραγωγές του «Πορεία», «Η νύχτα της Ιγκουάνα» και «This is not Romeo and Juliet» να μετατίθενται για την επόμενη σεζόν η οποία, όπως εκτιμά, «ιδανικά θα πρέπει να ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Αν η κατάσταση εκτονωθεί το καλοκαίρι, θα πρέπει ν’ ανταποκριθούμε στο ενδιαφέρον του κοινού που θα έχει μείνει εκτός θεατρικής πραγματικότητας για μήνες». Ο Μίλτος Σωτηριάδης, με τη σειρά του, επεργάζεται ήδη δραστική αλλαγή του χειμερινού σχεδιασμού του Θεάτρου του Νέου Κόσμου για τη σεζόν 2020-2021. Δίνουν, δηλαδή, και οι δύο ένα σαφή τόνο για το πως θα διαμορφωθεί το θεατρικό περιβάλλον το επόμενο διάστημα. Αν και η κατάσταση είναι τόσο κρίσιμη και ρευστή, ώστε τα πρώτα σχέδια αφορούν πάντα την επόμενη μέρα.