Είναι ο Κορονοϊός η Ισπανική Γρίπη της εποχής μας;

Η έκθεση «Spit Spreads Death: The Influenza Pandemic of 1918-1919 in Philadelphia», η οποία εξελίσσεται έως το Φθινόπωρο του 2024 στο μουσείο ιατρικής ιστορίας «Mütter» της Φιλαδέλφειας των Ηνωμένων Πολιτειών, συνδυάζοντας τη σύγχρονη τέχνη με την ιατρική ιστορία παρουσιάζει διαφορετικές όψεις της πανδημίας της Iσπανικής Γρίπης που έπληξε την πόλη και ολόκληρο τον πλανήτη την περίοδο 1918-1919, μόλυνε, σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και άφησε στο πέρασμά της περίπου 50 εκ. έως 100 εκατομμύρια νεκρούς.

Όταν η έκθεση ξεκίνησε το 2019, επέτειο εκατό χρόνων από τέλος της πανδημία της Ισπανικής Γρίπης, κανείς δεν φανταζόταν ότι σχεδόν ένα χρόνο αργότερα η οικουμένη θα ξαναζούσε μια πανδημία, αυτή του Κορονοϊού (COVID-19), η οποία ξεκίνησε από την πόλη Ουχάν της Κίνας και μέχρι σήμερα έχει εξαπλωθεί σε 116 χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, με συνολικά 128.343 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 4.720 θανάτους παγκοσμίως, σύμφωνα με δεδομένα του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.

Το πολυπρόσωπο αυτό project χρησιμοποιεί την επιστήμη, την τέχνη και την ιστορία για να φέρει στο φως τις προσωπικές ιστορίες των θυμάτων, των ανθρώπων που άφησαν πίσω και του ιατρικού προσωπικού που φρόντιζε τους αρρώστους, σε μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις που αντιμετώπισε η Φιλαδέλφεια τον 20ο αιώνα. Βασισμένη σε δεδομένα περίπου 20.000 πιστοποιητικών θανάτων εκείνων που πέθαναν από την «ισπανική γρίπη», η έκθεση, μέσω συμμετοχικής performance, φιλμ, αντικειμένων, φωτογραφιών και διαδραστικών στοιχειών (ψηφιακοί χάρτες) βοηθάει τον θεατή να οπτικοποιήσει τη διάδοση και την επίδραση της εν λόγω πανδημίας στην πόλη. Επιπλέον, στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώνονται ξεναγήσεις, διαλέξεις και διάφορες εκδηλώσεις με τη συνδρομή της τοπικής κοινότητας.

Η Ισπανική Γρίπη, η οποία πήρε το όνομά της από το γεγονός ότι σε περίοδο αυστηρής λογοκρισίας σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική λόγω πολέμου μόνο ο Τύπος της ουδέτερης Ισπανίας είχε την ευχέρεια να δημοσιεύει αναφορές για το ξέσπασμα της πανδημίας, εμφανίστηκε γύρω στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1918), όπου οι άθλιες συνθήκες στα χαρακώματα, η μαζική μετακίνηση στρατευμάτων απ’ όλο τον κόσμο προς τα πεδία μάχης της Ευρώπης και η επακόλουθη επιστροφή τους στην πατρίδα συνέβαλαν καθοριστικά στη γρήγορη διάδοσή της, με την πλειοψηφία των θυμάτων της να ανήκει στις νεαρότερες ηλικιακές ομάδες.

Η Φιλαδέλφεια χτυπήθηκε από την «ισπανική γρίπη» το καλοκαίρι του 1918. Καταλύτης για τη γρήγορη εξάπλωση της ασθένειας υπήρξε μια πατριωτική παρέλαση, η οποία πραγματοποιήθηκε στην πόλη στις 28 Σεπτεμβρίου 1918 με στόχο τη συγκέντρωση χρημάτων για τις αμερικάνικες στρατιωτικές επιχειρήσεις στα μέτωπα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα σε έξι εβδομάδες ο αριθμός των θυμάτων είχε φτάσει τις 12.000 καθιστώντας τη Φιλαδέλφεια την αμερικάνικη πόλη με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από την πανδημία (πάνω από 20.000 νεκροί σε έξι μήνες).

Τα υποστελεχωμένα νοσοκομεία, καθώς αρκετοί γιατροί και νοσοκόμες βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του πολέμου στην Ευρώπη, και η ελλιπής πληροφόρηση του κοινού από τα μέσα ενημέρωσης, σε μια εποχή όπου η οποιαδήποτε δημόσια συζήτηση για την ασθένεια, εν μέσω πολέμου, θεωρούταν πράξη αντιπατριωτική, έστησαν το κατάλληλο σκηνικό για την τραγωδία που εκτυλίχθηκε στην πόλη.

Στόχος της έκθεσης είναι να τιμήσει τα θύματα της πανδημίας και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες που κατέβαλε το ιατρικό προσωπικό της πόλης για την αντιμετώπισή της. Επιπλέον επιχειρείται σύνδεση του γεγονότος με σύγχρονα ζητήματα δημόσιας υγείας, θέτοντας το ερώτημα τι θα μπορούσε να συμβεί σε περίπτωση μελλοντικής πανδημίας, μέσω της εξερεύνησης θεμάτων όπως η «φύση» μιας μολυσματικής ασθένειας, ο φόβος μετάδοσης της, η συμπόνια για τον συνάνθρωπο και η συμπεριφορά μιας κοινωνίας κάτω από συνθήκες υπερβολικού άγχους.

Σε αντίθεση με την «ισπανική γρίπη», ο Κορονοϊός ήρθε σε μια εποχή όπου η επιστήμη της ιατρικής έχει πραγματοποιήσει εκπληκτικά άλματα. Το 1918 οι γιατροί δεν γνώριζαν τις αιτίες της πανδημίας, δεν είχαν παρά ελάχιστα μέσα για την αντιμετώπιση της και επιπλέον δεν μπορούσαν να ελέγξουν τη μετάδοσή της. Σήμερα οι επιστήμονες είναι σε θέση να γνωρίζουν αρκετά για τον Κορονοϊό. Αν και πρόκειται για μια καινούρια ασθένεια και η εύρεση ενδεδειγμένης θεραπείας και εμβολίου βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο, ωστόσο υπάρχουν εργαλεία και μέθοδοι, άγνωστα στο ιατρικό προσωπικό που ήρθε αντιμέτωπο με την «ισπανική» γρίπη σχεδόν εκατό χρόνια πριν.

Το 1918 οι συζητήσεις για ένα ενιαίο δημόσιο σύστημα υγείας βρίσκονταν σε πρώιμο στάδιο, οι δομές ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και τα διαγνωστικά και θεραπευτικά εργαλεία δεν ήταν τόσο εξελιγμένα. Οι δημόσιοι πόροι, την εποχή εκείνη, διοχετεύονταν, σε μεγάλο ποσοστό, στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ενώ δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμη κατηγορίες φαρμάκων όπως τα αντιιικά και τα αντιβιοτικά. Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, του οποίου ο προστατευτικός εξοπλισμός που είχε στη διάθεσή του ήταν ανεπαρκής, δεν ήταν εκπαιδευμένο κατάλληλα ώστε να κατανοεί τη σημασία της ύπαρξης διαδικασιών για τον έλεγχο της μόλυνσης και την αποφυγή εξάπλωσης της.

Με λίγα λόγια αν και ο Κορονοϊός έχει προκαλέσει τον ίδιο τρόμο που η «ισπανική» γρίπη προκάλεσε το 1918 με την εμφάνισή της, αν και πάρθηκαν παρόμοια μέτρα για τον περιορισμό των κοινωνικών συναθροίσεων,  αν και ο αριθμός των ατόμων που έχουν προσβληθεί από αυτόν και των θυμάτων αυξάνεται μέρα με τη μέρα, αν και ακόμη δεν έχουμε καθαρή εικόνα για την εξέλιξη της νέας πανδημίας και των μακροπρόθεσμων κοινωνικών και οικονομικών συνεπειών της, αν και τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεση μας, δυστυχώς, δεν επαρκούν, προς το παρόν, για να σώσουν το σύνολο όσων προσβάλλονται από τον ιό, ωστόσο βρισκόμαστε σε πλεονεκτικότερη, θέση από όσους έζησαν την πανδημία του 1918.