Τελικά, «πουλάει» το on line θέατρο;

Σχεδόν 20 μέρες από την απόφαση αναστολής λειτουργίας των ελληνικών σκηνών και το θέατρο εξακολουθεί να δηλώνει παρόν. Η πρόταση του ηθοποιού και σκηνοθέτη Αργύρη Ξάφη εγκιβωτισμένη στο ρεπορτάζ του monopoli.gr της 11ης Μαρτίου (με τίτλο «Το ελληνικό θέατρο στις μέρες του κορονοϊού») για μια «ευελιξία της θεατρικής παραγωγής στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης και της κοινωνικής δικτύωσης» έγινε ακαριαία viral και τα uploading με απλές ή πιο επαγγελματικές καταγγραφές παραγωγών ξεκίνησαν μέσα στις επόμενες τρεις ημέρες – κατά δεκάδες.

Τα θέατρα μπορεί να μην έκοβαν εισιτήρια αλλά εισέπρατταν κλικς. Το “σύστημα” της on line θέασης στήθηκε με τον ίδιο χειροποίητο τρόπο – που συντηρείται ένα μεγάλο κομμάτι της θεατρικής τέχνης στη χώρα μας – δημιουργώντας ένα κανάλι επικοινωνίας των θεατρίνων με τον κόσμο τους. Και συνάμα μια δυνατότητα να φτάσουν σε κοινό που ποτέ μέχρι τώρα δεν τους είχε δει στο θέατρο.

«Τρεις αδελφές» από το Θέατρο Πορεία. photo: Βάσια Αναγνωστοπούλου

Η πειραματική φάση στην οποία τελούν οι on line θεατρικές προβολές δεν τα έχουν πάει κι άσχημα. Για την ακρίβεια, μέχρι τώρα, το πείραμα πετυχαίνει. Ειδικά, εκεί όπου υπάρχει οργανωμένη αντιμετώπιση (μαγνητοσκόπηση της παράστασης με επαγγελματικούς όρους) η ανταπόκριση είναι ακόμα μεγαλύτερη. Το θέατρο Πορεία, λόγου χάρη, ο μοναδικός θεατρικός οργανισμός που έχει διαθέσει το σύνολο των παραστάσεων του (με συχνότητα μία παραγωγή ανά ημέρα) απολαμβάνει εξαιρετικά υψηλές επιδόσεις σε views.

Η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία του τα τελευταία χρόνια, η μεταφορά της «Μεγάλης χίμαιρας» του Μ. Καταγάτση στη σκηνή, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου,  σημείωσε 144.000 views. Ακολούθησαν στη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας προβολών το θεατροποιημένο μυθιστόρημα της Μαρίνας Καραγάτση «Το ευχαριστημένο» (επίσης σε σκηνοθεσία Τάρλοου) με 63.000, η ιψενική «Αγριόπαππια» (σκηνοθεσία Δ. Τάρλοου) με 65.000, οι «Τρεισευτυχισμένοι» του Λαμπίς (σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά) συγκεντρώνοντας 54.900 views και οι τσεχωφικές «Τρεις αδελφές» (σκηνοθεσία Δ. Τάρλοου) με 70.300.

Θερμή ήταν και η ανταπόκριση των θεατών από όλην την Ελλάδα – έγκλειστοι και ασθενείς οι περισσότεροι αλλά και επαγγελματίες του κλάδου υγείας – ακόμα και από χώρες του εξωτερικού (Αγγλία, Γαλλία, Κατάρ) που διαρκώς στέλνουν ευχαριστήρια μηνύματα στο inbox του Πορεία.

Πλάνο από το «Mistero buffo» σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου. photo: Κική Παπαδοπούλου

Βεβαίως, αξιοσημείωτοι ήταν και οι αριθμοί της on line θέασης για, κατά μόνας, παραγωγές που “ανέβηκαν” συμμετέχοντας σε αυτό το άτυπο κάλεσμα του χώρου: Η μεγάλη επιτυχία της Μαρίας Μαγκανάρη στο τσεχωφικό αριστούργημα του «Θείου Βάνια» όπως ανέβηκε στο ΚΕΤ είχε 24.000 επισκέψεις μέσα σε δέκα ημέρες, οι αριστουργηματικές «Οκτώ Γυναίκες» του Ρομπέρ Τομά όπως τις σκηνοθέτησε ο Νίκος Καραθάνος για το Φεστιβάλ Αθηνών του 2008 είχαν σε 48 ώρες 22.000 views, το «Mistero Buffo» – η εμβληματική παράσταση του Θωμά Μοσχόπουλου για την τέχνη του ηθοποιού σε κείμενο του Ντάριο Φο που υπήρξε sold out για δύο σεζόν – ξεπέρασε τα 24.000 views επίσης σ’ένα Σαββατοκύριακο.

Η απόπειρα του Παντελή Δεντάκη στον Τσέχωφ με το «Βυσσινόκηπο» του 2013 για το Θέατρο του Νέου Κόσμου επέστρεψε με 20.000 περίπου ενώ λιγότερο προβεβλημένες παραστάσεις βρήκαν κι αυτές το κοινό τους: Οι δουλειές της ομάδας «Πυρ» (ιδρυτικό μέλος των οποίων είναι ο ιθύνων νους της πρωτοβουλίας, Αργύρης Ξάφης) η φεστιβαλική «’Αφιξις» και η τρομακτικά επίκαιρη «Γλέντι στο καιρό της πανούκλας» έχουν, ως τώρα 8.000 και 4.000 views, αντίστοιχα.

«Θείος Βάνιας» όπως ανέβηκε στο ΚΕΤ. photo: Μαρία Γοζανίδου

Νωρίτερα, σε συγγενές πεδίο δράσης το Θέατρο Τέχνης γινόταν το μοναδικό ελληνικό θέατρο που θα εγκαινίαζε την on demand προβολή κάποιων από τις τρέχουσες παραγωγές του («’Εντμοντ» του Ντέιβιντ Μάμετ», «Χωρίς οικογένεια» του Εκτορ Μαλό και έπεται η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή).

Η υπηρεσία έχει συμβολικό κόστος προς 3.5 ευρώ την εγγραφή για κάθε παράσταση, στην οποία ανταποκρίνονται κάθε μέρα από τις 19 Μαρτίου κατά μέσο όρο 120 άτομα· και ενώ ως πλατφόρμα δημιουργήθηκε με αφορμή την πανδημία, το Θέατρο Τέχνης – σύμφωνα με την καλλιτεχνική του διευθύντρια Μαριάννα Κάλμπαρη – επεξεργαζόταν από καιρό την ιδέα, «προκειμένου να φτάσουμε σε ευπαθείς ομάδες»

Την ίδια ώρα, ενδιαφέρον στο link για το on demand έχουν εκδηλώσει περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι. «Δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε τη μια και μοναδική αίσθηση της παρακολούθησης μιας θεατρικής παράστασης – αυτό είναι δεδομένο και αδιαπραγμάτευτο. ‘Ομως, όταν πατήθηκε αυτό το… pause κάτι έπρεπε να κάνουμε, κάπου έπρεπε να διοχετεύσουμε την ενέργεια μας, πόσω μάλλον που τώρα μοιραζόμαστε παγκοσμίως μια κοινή μοίρα. Και μόνο αυτό να σκεφτείς, κάπως πρέπει να μετασχηματίσεις την σκέψη σου» εξηγεί η ίδια.

H τελευταία παραγωγή του Θεάτρου Τέχνης «Eντμοντ» σε πλατφόρμα on demand. photo: Σταύρος Χαμπάκης

Τα παραπάνω νούμερα, μόνο ως ενδεικτικά μιας τάσης, μπορούν να λειτουργήσουν, υπό το βάρος μιας ακραίας συνθήκης εγκλεισμού που αφήνει λίγες εναλλακτικές διεξόδου. Και που, όπως όλα δείχνουν, βρίσκεται στην αφετηρία της. Άπαντες οι άνθρωποι του θεάτρου που συμμετέχουν σε αυτή την κίνηση δηλώνουν – με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – πως η επαφή που επιβάλλει η φύση του θεάτρου δεν μπορεί να υποκατασταθεί με τίποτα άλλο και θα υπάρξει μόνο όταν το θέατρο ζωντανέψει ξανά.

«Το θέατρο είναι επικίνδυνο γιατί είναι “έξω”. Είναι δυναμικό όπως κι η ζωή. Είναι ζωντανό κι απρόβλεπτο. […] Το θέατρο δεν μπορεί να υπάρξει από απόσταση, ούτε από οθόνες – αυτά είναι μόνο για να παρηγοριόμαστε τις μοναχικές μέρες της καραντίνας», επισήμαινε χαρακτηριστικά η σκηνοθέτις Μαρία Μαγκανάρη την περασμένη εβδομάδα στο αφιέρωμα του Monopoli με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του Θεάτρου – χωρίς θέατρο.

«Xenos» από τον ‘Ακραμ Καν.

Οι φωνές που διαφωνούν κάθετα με την πρωτοβουλία αυτής της, τρόπον τινά, συντήρησης της σχέσης θεάτρου – θεατών, ακούγονται επίσης με προσοχή. Δεν είναι λίγοι, μέσα στην ελληνική θεατρική κοινότητα, που διαπιστώνουν την συνέχεια ενός υπερπληθωρισμού παραστάσεων. Αυτή τη φορά όχι στη σκηνή αλλά στην οθόνη, ενθαρρύνοντας την, ήδη, υπετροφική αυτοαναφορικότητα του ελληνικού θεάτρου υπό το παγιωμένο άλλοθι της «ανάγκης για δημιουργία».

Ως δείγμα ωριμότητας και σε κοινωνικό επίπεδο, ο σκηνοθέτης Σίμος Κακάλας τόνιζε (κι αυτός στην τοποθέτηση του για το αφιέρωμα του Monopoli με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του Θεάτρου) πως «τώρα νομίζω πως είναι καιρός για σιωπή και όχι για θέατρο, είναι ίσως καιρός για μία μεγάλη μάχη με τον εαυτό μας, για να καταλάβουμε πως μπορούμε ή μάλλον πως θέλουμε να υπάρξουμε σαν σύνολο, και τι κοινωνία θέλουμε τελικά. ‘Ομως είναι και μία εποχή, όπου όλοι θέλουν ν’ ακουστούν και όχι ν’ ακούσουν, όλοι θέλουν να δείξουν και όχι να δούν και αυτό δυσκολεύει και καμιά φορά καθιστά αδύνατη την επικοινωνία»· εντοπίζοντας στη συγκυρία της πανδημίας μια ευκαιρία για παύση, αναστοχασμό, αναθεώρηση των θεατρικών πρακτικών.

«Partita 2» από την Ανν Τερέζα Ντε Κεερσμάκερ.

Διαβάζοντας την επόμενη μέρα της δυστοπικής επικαιρότητας, ο καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, Σάββας Πατσαλίδης, κοιτάζει με σοβαρό σκεπτικισμό την απότομη εξοικείωση μας – ως θεατρικοί θεατές πάντα – με το on line θέατρο. Αρθογραφώντας στην προσωπική του σελίδα, ο κ. Πατσαλίδης εκτιμά πως η ανθρωπότητα μπαίνει ακούσια σε μια νέα εποχή όπου η απόσταση και η μοναχικότητα θα πλήξουν ανεπανόρθωτα τις ανθρώπινες σχέσεις. Και πως η εργαλειοποίηση ενός κατ’ εξοχήν μέσου απευθείας, αμφίδρομης επικοινωνίας – όπως είναι διαχρονικά το θέατρο – είναι μια επίφοβη λύση.

Γράφει συγκεκριμένα: «Εκείνο που φοβάμαι είναι πως σε βάθος χρόνου (σύντομου χρόνου) αυτή η εξ ανάγκης εξοικείωση του δέκτη με το online θέατρο που ήδη άρχισε, ενδέχεται να (ανα)διαμορφώσει και τις προσδοκίες του. Όντας στο σπίτι του (στον χώρο εργασίας του πλέον), τι πιο βολικό (και ανέξοδο) να παρακολουθεί, καθώς εργάζεται ή τρώει, και μια παράσταση του Εθνικού ή του Κρατικού θεάτρου λχ.; […] Όσο για το χειροκρότημα, κανένα πρόβλημα: προσφέρονται τα like. Άπειρα. Με μηδέν κόστος, για όλους. Εκείνο που θα χαθεί (και μαζί του το αίσθημα της κοινωνικής συνεύρεσης) θα είναι το ζωντανό κύτταρο της ίδιας της τέχνης του θεάτρου, το “εδώ και τώρα”, η παροντικότητά του. Θα μιλάμε πλέον για ένα εντελώς άλλο θέατρο που θα παίζεται για να βιντεοσκοπείται (για το μάτι της κάμερας), προκειμένου να φτάσει, διαμέσου της τεχνολογίας, στο μάτι του μοναχικού και παροπλισμένου θεατή. Ελπίζω να διαψευσθώ και όλα αυτά να είναι απλώς σκέψεις κάτω από το ψυχολογικό βάρος της κατάστασης που έχει δημιουργήσει αυτή η εφιαλτική πανδημία».

«Μέσα» του Δημήτρη Παπαϊωάννου.

Ασφαλώς, η “διασπορά” της on line μετάδοσης δεν αφορά μόνο την παραστατική τέχνη στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο όλο. Στο ίδιο διάστημα που καταγράφουμε την ανταπόκριση των Ελλήνων viewers στα ψηφιακά θεατρικά καλέσματα – τα οποία σημειωτέον είναι όλα δωρεάν – σειρά από πολιτιστικούς οργανισμούς – κολοσσούς ανταποκρίνονται στο ίδιο αίτημα.

Από το National Theater, την Royal Opera House και την Royal Shakespeare Company της Βρετανίας, στην ‘Οπερα του Παρισιού και το Odeon, στο Θέατρο Bolshoi, το Theatre du Soleil και την βερολινέζικη Schaubuhne μέχρι τις μορφές της σύγχρονης καλλιτεχνικής έκφρασης όπως ο ‘Ακραμ Καν, η Ανν Τερέζα Ντε Κεερσμάκερ, ο Τιμ Κράουτς, ο Πίτερ Μπρουκ, οι Peeping Tom, η ομάδα της Πίνα Μπάους, οι Nederlands Dans Theater, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου συμμετέχουν σε αυτό το πανδημικό κύμα της on line τέχνης αναβαθμίζοντας τις θετικές και αρνητικές όψεις αυτής της πρωτοβουλίας σε ζήτημα παγκοσμίου ενδιαφέροντος προς προβληματισμό και διαβούλευση.