Πάμε μια βόλτα στα κτήρια – μνημεία της Αθήνας;

Από την Ρηγίλλης ως τη Λουκιανού, από την Σπευσίπου ως την Στρατηγού Καλάρη. Από την Διδότου ως την Παρθενώνος. Από τα Ιλίσσια, στο Κολωνάκι, τα Εξάρχεια, το Παγκράτι, το Ψυχικό, τα Πατήσια έως την Κυψέλη. Από το 2013 οι αρχιτέκτονες και οι αρχαιολόγοι της Monumenta ξεκίνησαν να καταγγράφουν ακούραστα τον αθηναϊκό αρχιτεκτονικό πλούτο.

Σήμερα, επτά χρόνια και 10.600 καταγεγγραμένα κτήρια μετά, η ίδια ομάδα εργασίας ιδρύει μια social media ομάδα όπου κοινωνεί τους καρπούς αυτής της καταγραφής. Η σελίδα στο Facebook «Κάθε μέρα κι ένα σπίτι γιατί μένουμε σπίτι» ακολουθεί την γενική οδηγία των ημερών της πανδημίας, παρουσιάζοντας, όμως, σπίτια – μνημεία, αρχιτεκτονικά στολίδια στην επικράτεια του αστικού ιστού. Οργανώνει, δηλαδή, μια τρόπον τινά, ψηφιακή περιήγηση στην πόλη.

«Σκεφτήκαμε τι μπορούμε να προσφέρουμε από την πλευρά μας στους ανθρώπους που αγαπούν την πόλη. Κι έτσι οργανώσαμε αυτή την βόλτα στην Αθήνα μέσα από τα κτήρια της» σημειώνει η αρχαιολόγος και ψυχή της Momumenta, Ειρήνη Γρατσία.

Νεοκλασική κατοικία, υπό την φθορά του χρόνου στην Αγίας Λαύρας 19 στα Πατήσια. photo: Jeff Vanderpool

Το υλικό των αναρτήσεων τροφοδοτείται από τον τεράστιο όγκο του αρχείου καταγραφών που περιλαμβάνει κτήρια του 19ου και του 20ου αιώνα, από το 1830 έως το 1940. Το πρόγραμμα που έτρεξε για μια εξαετία με την δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος έχει δημιουργήσει μια πολύ μεγάλη βάση δεδομένων, που τώρα βρίσκεται στην χρονοβόρα φάση της καταχώρισης, αφού από τα 10.600 κτήρια, έχουν προς το παρόν αναρτηθεί στην σχετική πλατφόρμα https://docathens.org/gr τα 2.000.

Σε αυτήν μάλιστα αναμένεται στο προσεχές μέλλον να προστεθεί και το αρχείο 10.000 εγγράφων μιας μεγάλης εργοληπτικής εταιρίας που έκανε δημόσια έργα κι έχτιζε κτήρια στην Αθήνα και το οποίο φτάνει σταδιακά στα χέρια των ανθρώπων της Monumenta μέσω του συλλέκτη Γιάννη Λάμπρου.

Ωστόσο, το timeline της σελίδας στο Facebook επεκτείνεται ολοένα. Το κάλεσμα βρήκε ταχύτατα μεγάλη ανταπόκριση σε ανθρώπους από όλη την Ελλάδα – οι οποίοι, αυτή τη στιγμή, έχουν ξεπεράσει τα 1.400 μέλη. «Ανθρώπους» που όπως λέει η κ. Γρατσία «ενδιαφέρονται για την αρχιτεκτονική και την φωτογραφία και τελικά ανθρώπους που μας προσφέρουν πληροφορίες για κτήρια εντός κι εκτός Αθηνών τις οποίες δεν γνωρίζαμε». Χάρη στα νέα μέλη στο «Κάθε μέρα κι ένα σπίτι» φτάνει νέο υλικό για ήδη καταγεγραμμένα κτήρια της Αθήνας, βασισμένα σε προσωπικές τους πληροφορίες και έρευνα καθώς και υλικό για σημαντικά κτήρια από άλλα αστικά κέντρα της χώρας: Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Καβάλα, Χίο, Μυτιλήνη, Σύρο, Καστοριά, Τρίκαλα, Πρέβεζα, Ξάνθη, ‘Εδεσσα.

Σωκράτους 43, κτήριο του μεσοπολέμου με εκλεκτικιστικά στοιχεία που ανήκε στον ιδρυτή της Εταιρείας Ελληνικού Τύπου, Τάκη Πικραμένο. photo: Στέργιος Καραβάτος

Από τις αρχές της δεκαετίας, άρα και στο διάστημα που το πρόγραμμα της Monumenta είναι σε εξέλιξη, το ενδιαφέρον των Αθηναίων για τον κτηριακό πολιτισμό έχει μεγαλώσει κι έχει οργανωθεί γύρω από ομάδες δράσης ερασιτεχνών. Η Ειρήνη Γρατσία το αποδίδει στην ύπαρξη πολλών συλλογικοτήτων που τα τελευταία χρόνια οργανώνουν δωρεάν περιπάτους και ξεναγήσεις γνωριμίας με την πόλη και τα μνημεία της. «Παρά τις δυσκολίες της τελευταίας δεκατίας, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους, περπάτησε την Αθήνα, την γνώρισε καλύτερα. ‘Αλλωστε, τα ιστορικά αυτά κτήρια είναι ένα κομμάτι της όμορφης πλευράς της. Αν μάλιστα οι Αθηναίοι έδειχναν την ίδια ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση στη διάσωση ιστορικών κτηρίων το πλαίσιο θα ήταν εντελώς διαφορετικό. Σ’ αυτό το κομμάτι βέβαια, έπαιξε μεγάλο ρόλο η οικονομική κρίση» εξηγεί.

‘Εχοντας, η ίδια, συμβάλει σημαντικά στην αφύπνιση για την διατήρηση της αστικής μας κληρονομιάς, στοχεύει να βάλει έναν ακόμα λίθο στην προσπάθεια, αναζητώντας ίχνη προφορικών μαρτυριών για την πόλη και τα κτήρια της. Αναζητώντας ανθρώπους που γεννήθηκαν τις δεκαετίες του ’30 και του ’40 στην Αθήνα κι έχουν ζωντανές αναμνήσεις τόσο για να συνθέσουν μικροιστορίες γύρω από μεμονωμένα κτήρια όσο και από την συνολική εικόνα της πρωτεύουσας κατά τις προηγούμενες δεκαετίες.

Προς το παρόν, κι αφού η κυκλοφορία στην πόλη γίνεται με μεγάλη φειδώ και εντατικοποίηση των μέτρων ελέγχου, η “βόλτα” προϋποθέτει search και scroll down. H αρχαιολόγος Ειρήνη Γρατσία επιλέγει μερικά από τα εμβληματικότερα κτήρια του δήμου Αθηναίων στο πλαίσιο της καταγραφής της Monumenta και μας τα παρουσιάζει με μικρά “βιογραφικά”.

photo: Στέργιος Καραβάτος

Ο αρχιτέκτων και πολιτικός μηχανικός Ανδρέας Κριεζής σχεδίασε πολλές κατοικίες επιχειρηματιών. Μια από αυτές είναι η οικία Σοφιανοπούλου. Από τα τεκμήρια στο αρχείο της κατασκευαστικής εταιρίας «Εργοληπτική» φαίνεται ότι το 1920 έγιναν εργασίες ανακαίνισης.