Τι λένε οι καλλιτέχνες για τα νέα μέτρα στήριξης του ΥΠΠΟ;

Ακριβώς ένα μήνα μετά το λουκέτο στους απανταχού χώρους πολιτισμού, νέα ερωτήματα αρχίζουν να εγείρονται: Πως ένας ολόκληρος παραγωγικός κλάδος με χαοτικές ή καθόλου συμβάσεις εργασίας “βγάζει τη μέρα”; Από τους 100.000 εργαζόμενους – όπως τους υπολογίζει το ΥΠΠΟΑ (οι περισσότεροι μάλιστα σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις πολιτισμού) ελάχιστοι δούλευαν αυτή την περίοδο κάτω από επίσημες συμβάσεις· που σημαίνει ότι ελάχιστοι από αυτούς έχουν καταφέρει να μπουν υπό την ομπρέλα προστασίας του επιδόματος των 800 ευρώ ώστε να εξασφαλίσουν τη διαβίωση τους με τα στοιχειώδη μέχρι το τέλος Απριλίου.

Ακολουθώντας το παράδειγμα κι άλλων ευρωπαϊκών χωρών που διαθέτουν κονδύλι για την στήριξη της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής και της κοινότητας της, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανακοίνωνε, προ δεκαημέρου, μέτρα στήριξης της, ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ για να καλύψει τις ανάγκες όλου του φάσματος τέχνης: Από το θέατρο και τον κινηματογράφο, στα εικαστικά, το χορό, το desing, τη μουσική. Ασφαλώς, η σύγκριση με τα ποσά που διέθεταν τα ομότιμα υπουργεία – λόγου χάρη – Γερμανίας ή Βρετανίας ήταν χαοτική και τα εκεί κονδύλια ιλιγγιώδη: 50 δισεκατομμύρια ευρώ στη Γερμανία, 185 εκατομμύρια ευρώ στην Αγγλία (160 εκατομμύρια λίρες), τοποθετώντας τον πολιτισμό σε μιαν ολότελα άλλη κλίμακα.

Άλλες οικονομίες θα σκεφτεί κανείς – και πάλι σε σύγκριση με την ελληνική οικονομική πραγματικότητα. «Είναι όμως και χώρες με μια διαφορετική αντίληψη για τον πολιτισμό. Εκεί ο κλάδος μας χαίρει την αντιμετώπιση ενός κοινωνικού αγαθού» επισημαίνει ο ηθοποιός και θεατρικός σκηνοθέτης Παντελής Δεντάκης.

Από τους 100.000 εργαζόμενους στο χώρο του πολιτισμού – όπως τους υπολογίζει το ΥΠΠΟΑ – ελάχιστοι δούλευαν αυτή την περίοδο κάτω από επίσημες συμβάσεις. photo: Fatih Kılıç

Γι’ αυτό άλλωστε και στην Ελλάδα το πρόβλημα παραμένει. Το ΥΠΠΟΑ απευθύνει μια σειρά από προσκλήσεις έργου στην πολιτιστική κοινότητα – τονίζοντας ότι πρόκειται για την πρώτη φάση χρηματοδότησης – μέσα από τις οποίες σκοπεύει να ενισχύσει τον σοβαρά βαλλόμενο κλάδο· ένας κλάδος που, όπως όλα δείχνουν, θα μείνει σε πολύ υψηλά ποσοστά στην ανεργία και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Καθώς όλα τα φεστιβάλ στη χώρα τελούν προς μερική πλήρωση ή (το πιθανότερο) προς ολοκληρωτική ακύρωση συμπαρασύροντας όλο τον μουσικό χώρο και τη διοργάνωση συναυλιών – μετακλήσεων, καθώς οι ανεξάρτητοι θεατρικοί παραγωγοί δεν θα πάρουν το ρίσκο καλοκαιρινών περιοδειών κάτω από αυτές τις συνθήκες ενώ οι ηθοποιοί που μόλις είχαν ολοκληρώσει συνεργασίες, έκαναν πρόβες ή ετοιμάζονταν για πρεμιέρα και γυρίσματα είναι αόρατοι ως εργαζόμενοι για το σύστημα (πλην των κρατικών θεάτρων και των ιδρυμάτων) το τοπίο προδιαγράφεται ζοφερό.

Προς καθολική ακύρωση βαίνουν οι μεγάλες συναυλίες του καλοκαιριού και οι διοργανωτές τους έχουν αιτήματα. photo: Roger Harris

Είναι χαρακτηριστικό πως ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Διοργανωτών Πολιτιστικών Εκδηλώσεων σε επιστολή τους στα αρμόδια υπουργεία Πολιτισμού, Οικονομικών και Εργασίας ζητεί την έκδοση voucher (κατά τα πρότυπα άλλων χωρών του εξωτερικού) βάσει της οποίας τα ήδη προπωλημένα εισιτήρια για πολυαναμενόμενες καλοκαιρινές συναυλίες να εξαργυρωθούν μέσα από μελλοντικές μετακλήσεις μέχρι τον Δεκέμβριο του 2021.

Κι αυτό γιατί όπως αναφέρουν «oι αμοιβές των ξένων παραγόντων (πρακτορεία εκπροσώπησης καλλιτεχνών, καλλιτεχνικές αμοιβές, κόστος τεχνικού εξοπλισμού και σκηνικών των καλλιτεχνών) καθώς και τα εγχώρια έξοδα όπως αυτά της διαμονής και της διαφήμισης έχουν στο μεγαλύτερό τους κομμάτι ήδη προ-εξοφληθεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πως σε μια περίπτωση μαζικών ακυρώσεων ή αναβολής εκδηλώσεων σε μεταγενέστερη ημερομηνία, ο εκάστοτε διοργανωτής έχει ήδη χάσει σημαντικό μέρος από τα προαναφερθέντα προ-πληρωμένα κόστη και αδυνατεί να διεκδικήσει την επιστροφή τους». Είναι φανερό πως τα μέτωπα και στον πολιτισμό είναι πολλά και είναι όλα ανοιχτά.

Τα κινηματογραφικά γυρίσματα της άνοιξης και πιθανόν του καλοκαιριού ακυρώνονται επ’ αόριστον. photo: Steven Van

Η Σοφία Γεωργοβασίλη, ηθοποιός και σκηνοθέτις ταινιών μικρού μήκους, είχε οργανώσει γυρίσματα για τη νέα της ταινία την προηγούμενη εβδομάδα έχοντας εξασφαλίσει ιδιωτική χρηματοδότηση. Τα γυρίσματα, φυσικά, αναβλήθηκαν επ’ αόριστον. «Είμαι στον αέρα. Από την μια δεν μπορώ να αποδείξω ότι το γύρισμα μου καταστράφηκε, από την άλλη ως ηθοποιός δεν ήμουν ενεργή αυτόν τον καιρό που σημαίνει ότι δεν εμπίπτω στην κατηγορία της αποζημίωσης. Δεν έχω φτάσει στην απελπισία αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πολλοί συνάδελφοι μου με παρόμοιο καθεστώς δεν έχουν. Έχουμε μπει ήδη σε μια πολύ δύσκολη φάση» τονίζει.

Ενώ η πρωτοβουλία του ΥΠΠΟΑ στοχεύει να επαναφέρει τους καλλιτέχνες σε δημιουργική λειτουργία, τελικά τους αφήνει εκτεθειμένους στο διάστημα της καραντίνας και των περιοριστικών μέτρων. «Πως να μιλάμε για δημιουργία αν δεν έχουμε φροντίσει το βιοπορισμό μας; Αυτός είναι που χρειάζεται ν’ αντιμετωπιστεί εδώ και τώρα. Όσο κι αν επισπευσθούν οι διαδικασίες, είναι δεδομένο ότι τα 100.000 αιτήματα δεν θα πάρουν απαντήσεις πριν το καλοκαίρι» εκτιμά η Σοφία Γεωργοβασίλη, κρίνοντας από τους 18 μήνες που χρειάστηκαν για να εγκριθεί η πρόταση της για την πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία. «Αυτό αποδεικνύει πως το πρόβλημα δεν το φέρνει η καραντίνα. Η καραντίνα το μεγεθύνει και αποδεικνύει πως το να είναι κανείς καλλιτέχνης στην Ελλάδα σημαίνει να είναι αβοήθητος. Τουλάχιστον, στον κινηματογραφικό χώρο αντιμετωπίζουμε κάθε τόσο έναν ωκεανό παράνοιας».

Δεν είναι σαφές πόσοι από τους εργαζόμενους του πολιτισμού θα καταφέρουν να φτάσουν στην έγκριση έργου, άρα και στην επιδότηση. Photo: Joel Filipe

Την ίδια ώρα – κι ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού αναγνωρίζει ότι η σύγχρονη τέχνη απασχολεί περί το 3% του ποσοστού εργαζομένων στη χώρα – δεν είναι σαφές πόσοι από αυτούς θα καταφέρουν να φτάσουν στην έγκριση έργου, άρα και στην επιδότηση. «Αν υποθέσουμε ότι τα 15 εκατομμύρια ευρώ είναι μια πίτα, έχει σημασία πως αυτή θα διανεμηθεί. Δεν σημαίνει ότι από αυτήν θα “φάνε” όλοι. Προφανώς και εξαρτάται από την πρόταση που θα καταθέσει ο καθένας κι αν αυτή θα κριθεί ικανοποιητική προς επιχορήγηση. Αν όχι, θα υπάρξουν πάλι εκείνοι που θα μείνουν εντελώς αβοήθητοι. Συνεπώς, θα χρηματοδοτηθεί μια μερίδα των 100.000 εργαζόμενων. Αν το Υπουργείο Πολιτισμού ήθελε να κάνει κάτι πιο χρήσιμο κοινωνικά θα έπρεπε να ξεκινήσει μια καταγραφή γύρω από το ποιοι εργάζονταν και ποιοι όχι. Και με αυτό το κριτήριο να παράσχει στήριξη» προτείνει ο Παντελής Δεντάκης.

Στην ίδια μοίρα και η κοινότητα του χορού. photo: Samantha Weisburg

Τα σήματα από το χώρο του χορού είναι εξίσου αγωνιώδη. Η, εδώ και 25 χρόνια, ψυχή του «Κινητήρα» και χορογράφος Αντιγόνη Γύρα “παραλύει” στην σκέψη ότι όλες οι δραστηριότητες του δικτύου της έχουν παγώσει είτε γιατί απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους είτε σε μεγαλύτερους ηλικιακά ανθρώπους. Και φυσικά, χωρίς να γνωρίζει πότε θα ενεργοποιηθούν ξανά τα προγράμματα.

«Τη στιγμή που όλα τελούν σε αναμονή προτείνεται αυτό. Ασφαλώς και είναι μια καλή κίνηση από πλευράς υπουργείου αλλά μου φαίνεται υπεραισιόδοξο το σενάριο να καλυφθούν οι ανάγκες τόσων ανθρώπων με 15 εκατομμύρια ευρώ. Οι καλλιτέχνες, δυστυχώς, έχουμε μάθει να ζούμε στην λιτότητα αλλά εδώ αντιμετωπίζουμε κάτι πρωτόγνωρο. Κι επιπλέον έχει σημασία ο χειρισμός των μέτρων, τα επόμενα βήματα. Από την στιγμή που καλούνται τόσοι καλλιτέχνες να δράσουν, ας βγει τουλάχιστον κάτι ουσιαστικό από αυτό κι όχι να γίνει μια σειρά αιτήσεων απλώς για να εξασφαλίσουμε κάποια χρήματα».

Προς το παρόν, η ενεργοποίηση των καλλιτεχνών στον ένα μήνα του συλλογικού σοκ και της βίαιης παύσης έχει τροφοδοτηθεί από ένα κύμα on line δράσεων παντός είδους: Άφθονες θεατρικές παραστάσεις που διατίθενται προς προβολή – με τη συμμετοχή και μεγάλων οργανισμών όπως το Εθνικό θέατρο, το ΚΘΒΕ, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, το Θέατρο Τέχνης, το Μέγαρο Μουσικής και η Λυρική Σκηνή – εικονικές ξεναγήσεις σε μουσεία, εκπαιδευτικά προγράμματα, ταινίες που φορτώνονται στο YouTube, μαθήματα τέχνης, live streaming.

Ακόμα και η live streaminh τέχνη ανθεί στις μέρες της πανδημίας. photo: Nicolas LB

Η ανταπόκριση των θεατών πίσω από τους υπολογιστές ή τα κινητά τους – ως μια από τις λίγες δυνατότητες επαφής με την πιο “ζωντανή” τέχνη – βάζει στο τραπέζι ιδέες για την ελάχιστη υποστήριξη τους. Ήδη ηθοποιοί από τον θεατρικό χώρο μοιάζουν να επεξεργάζονται την πρόταση τυπικών δωρεών ανά προβολή παράστασης ώστε να δημιουργηθεί ένα ταμείο στήριξης για όλους τους συντελεστές των παραγωγών που “ανεβαίνουν” στο διαδίκτυο.

Άλλοι, πάλι, προτείνουν δραστικότερα μέτρα στα οποία θα πρέπει να συμβάλλει και η Πολιτεία: Την αναστολή καταβολής ενοικίων ή εναλλακτικά την καταβολή ενός επιδόματος στέγης, την περικοπή μέρους των πάγιων εξόδων, ώστε να μπορέσουν ν’ ανταποκριθούν τουλάχιστον στις καθημερινές ανάγκες.

«Αυτή τη στιγμή, η όποια ενίσχυση δεν έχει να κάνει με την Τέχνη» σημειώνει καίρια ο Παντελής Δεντάκης. «Έχει να κάνει με την επιβίωση. Άλλωστε, η τέχνη δεν είναι μια έννοια χωρίς ψυχή».