Ο κορονοϊός, η καθαρή ατμόσφαιρα των πόλεων κι ένα πράσινο μέλλον για τον πλανήτη

Οι φωτογραφίες στα social media από γκρουπ του, far away – so close, Δελχί ξεκίνησαν την προηγούμενη εβδομάδα να κάνουν τον γύρο του κόσμου, συγκεντρώνοντας εκτός από εντυπωσιασμό και μπόλικη δυσπιστία. Κι όμως, η πρωτεύουσα της Ινδίας, η πόλη με την υψηλότερη ατμοσφαιρική ρύπανση στον κόσμο, εμφάνιζε ένα ξεχασμένο (εδώ και 30 χρόνια) πρόσωπο: Καθαρό ορίζοντα και γαλάζιο ουρανό, τόσο ώστε διακρίνονταν οι βουνοκορφές του Έβερεστ. Και δεν ήταν fake news.

Το lockdown, που σταδιακά εξαπλώνεται όπως και ο ιός σε όλο τον πλανήτη, έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις μετρήσεις για τις συγκεντρώσεις των ρύπων γύρω και μέσα στα αστικά κέντρα. Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά.

Στην Ελλάδα, το Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Aθηνών δίνει ήδη ένα σαφώς βελτιωμένο πλαίσιο αναφορικά με τα οξείδια του αζώτου και τα αιωρούμενα σωματίδια που επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα των πόλεων. «Είναι μετρήσιμη η μείωση και στη δική μας περίπτωση και υπολογίζεται κατά μέσο όρο σε μια πτώση της τάξεως του 25-35%», επιβεβαιώνει ο γενικός διευθυντής της Greenpeace Hellas Νίκος Χαραλαμπίδης. «Ωστόσο, τ’ αποτελέσματα δεν είναι ενιαία για όλη την χώρα αφού κατά τόπους τόσο η βιομηχανική παραγωγή όσο και άλλοι παράγοντες (το δίκτυο μεταφορών λόγου χάρη) συντηρεί τα ποσοστά ρύπων ψηλά. Για παράδειγμα, σε κάποια σημεία του αθηναϊκού κέντρου οι μετρήσεις παραμένουν σταθερές. Σε άλλες περιοχές της πόλης η πτώση είναι μεγαλύτερη του 35% και αγγίζει έως και το 50%».

Σε κάποιες περιοχές της Αθήνας η πτώση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αγγίζει έως και το 50%

Χρειάστηκε μόλις ένας μήνας σε καραντίνα (και μάλιστα με τις περισσότερες βιομηχανικές μονάδες της χώρας σε λειτουργία) για να φτάσουμε σε αυτό το ελπιδοφόρο αποτέλεσμα. Τα νέα, βεβαίως, είναι καλά μα είναι προσωρινά. Ο κ. Χαραλαμπίδης υπενθυμίζει πως οι αλλαγές στις μετρήσεις ρύπων παγκοσμίως «είναι ευκαιριακές βελτιώσεις και πως το διοξείδιο του άνθρακα δεν υποχωρεί έτσι απλά. Η Κίνα που απόλαυσε την καθαρή ατμόσφαιρα μετά από σχεδόν τρεις μήνες lockdown δίνει ήδη το πράσινο φως για την επανεκκίνηση της βαριάς της βιομηχανίας που σημαίνει ότι σύντομα θα επιστρέψει στην πρότερη κατάσταση».

H ατμοσφαιρική ρύπανση μειώνει το προσδόκιμο ζωής στις πόλεις. Εικόνα από την Τζακάρτα. photo: Aviv Rachmadian/Unsplash

Την ίδια ώρα που ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτές τις διαπιστώσεις, μελέτη του πανεπιστημίου του Harvard συνδέει τα επιβαρυμένα αστικά κέντρα με τα αυξημένα κρούσματα και τους θανάτους από τον covid 19. Συγκεκριμένα, το τμήμα Δημόσιας Υγείας του κορυφαίου πανεπιστημιακού και ερευνητικού οργανισμού διαπιστώνει συγγένεια στην παρατεταμένη έκθεση σε ρυπογόνα περιβάλλοντα (έχοντας πάρει δείγμα από 3080 αμερικανικές περιφέρειες) με το υψηλότερο ποσοστό θανάτων από κορωνοϊό. Δίνει μάλιστα έως και 15% περισσότερες πιθανότητες θνησιμότητας σε κατοίκους των περιοχών που ζουν κοντά σε πολλές βιομηχανικές μονάδες έναντι εκείνων που διαβιούν σε περιοχές με πιο ήπια βιομηχανική ανάπτυξη.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση μας καθιστά πιο ευάλωτους και μειώνει το προσδόκιμο ζωής μας. Ειδικά τώρα με την έλευση του κορονοϊου δημιουργεί ένα τοξικό σύμπλεγμα

Σύμφωνα με την μελέτη, οι ατμοσφαιρικά μολυσμένες περιοχές θα δουν τους επιδημικούς δείκτες σοβαρά “πειραγμένους” προς τα πάνω τόσο όσο προς τις νοσηλείες όσο και ως προς τους θανάτους. «Η ρύπανση, λοιπόν, σκοτώνει» συνοψίζει ο κ. Χαραλαμπίδης. «Ακριβώς αυτό επιβεβαιώνει και η έρευνα κι έρχεται να συμφωνήσει με τους δείκτες των πρόωρων θανάτων που οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Μόνο στην Ελλάδα θρηνούμε 1000 ανθρώπους το χρόνο από πρόωρους θανάτους. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μας καθιστά πιο ευάλωτους και μειώνει το προσδόκιμο ζωής μας. Ειδικά τώρα με την έλευση του κορωνοϊου δημιουργεί ένα τοξικό σύμπλεγμα».

«Ο κορωνοϊός είναι ένα ήπιο πρελούδιο της κλιματικής κρίσης» προειδοποιεί ο γενικός διευθυντής της Greenpeace Ελλάδας, Νίκος Χαραλαμπίδης. photo: John Towner/Unsplash

Κι ενώ το περιβάλλον προσωρινά ανασαίνει, το ξέσπασμα της επιδημίας δεν λειτουργεί παρά ως ο κώδωνας του κινδύνου για την ευθραυστότητα των σύγχρονων κοινωνιών, σε οικονομικό, εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο.

Εξάλλου, περιβαλλοντολόγοι ανά τον κόσμο σπεύδουν να συνδέσουν την έξαρση των επιδημιών μικρής ή μεγαλύτερης κλίμακας όπως αυτή του covid 19 με την κλιματική κρίση, στη δίνη της οποίας βρισκόμαστε ήδη.

«Η σημερινή πανδημία δεν είναι παρά ένα ήπιο πρελούδιο των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Η καταστροφή του περιβάλλοντος, ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε στην άγρια ζωή, οι μετακινήσεις ειδών και πληθυσμών ευνοεί την προέλαση ασθενειών από τα τροπικά κλίματα σε άλλες ζώνες κι αυτό το φαινόμενο θα γίνεται ολοένα και πιο συχνό. Όμως, μετά τον κορονοϊό δεν θα έχουμε την δικαιολογία της άγνοιας. Πρέπει να οπλιστούμε προκειμένου να είμαστε πιο έτοιμοι για να το αντιμετωπίσουμε. Κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από παγκόσμιες συνέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος» εξηγεί ο γενικός διευθυντής της Greenpeace Ελλάδας.

Από τις διαδηλώσεις εφήβων για την κλιματική αλλαγή στην Ισπανία. photo: Ahmed Bibi/Unsplash

Για την Greenpeace – όπως και για κάθε περιβαλλοντική οργάνωση που εδώ και δεκαετίες λαμβάνει τα sos σήματα τα οποία εκπέμπει ο πλανήτης – η διαφυγή από το καταστροφικό κλιματικό αδιέξοδο απαιτεί μια συντονισμένη φιλοπεριβαλλοντική τακτική. Γι’ αυτό και η δραματική επιδημική συγκυρία εμφανίζεται τώρα ως μια δυνατότητα για restart. «Έχει τεράστια σημασία το πως θα διαχειριστούμε την ύφεση που θα προκύψει από την εποχή του κορονοϊού. Θα κληθούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στα “παλιά, κακά και βρώμικα” μοντέλα ρισκάροντας να βρεθούμε εκ νέου αντιμέτωποι με μη γραμμικά φαινόμενα – τα οποία μάλιστα δεν θα μπορούμε καν να προβλέψουμε – και στην αναθεώρηση του οικονομικού μας μοντέλου ώστε να δίνει καλές πιθανότητες να διαχειριστούμε την κλιματική κρίση. Το ερώτημα δηλαδή είναι αν θα δώσουμε λεφτά στην ίδια βιομηχανία που μας έχει οδηγήσει στην σημερινή οριακή εικόνα ή αν θα πριμοδοτήσουμε το green new deal, δηλαδή μια κυκλική, κοινωνική οικονομία;» σχολιάζει ο κ. Χαραλαμπίδης.

Το μοντέλο πράσινης ενεργειακής δημοκρατίας που προτείνουμε θα αποδειχθεί οικονομικά πιο συμφέρον αφού θα καθιστά άμεσα τον πολίτη – εκτός από καταναλωτή και – παραγωγό ενέργειας

Γρήγορη απεξάρτηση από τις ορυκτές πηγές ενέργειας (πετρέλαιο, άνθρακα), τάχιστη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων, δραστική μείωση της παραγωγής πλαστικού, ενίσχυση της βιοποικιλότητας (ή αλλιώς θάλασσες με ψάρια αντί με πλαστικά, δάση ζωντανά κι όχι ισοπεδωμένα από πυρκαγιές). Με λίγα λόγια υγιή οικοσυστήματα ως ζώνη προστασίας κι όχι ως εμπόδιο στην ανάπτυξη – όπως αντιμετωπίζονται κατά κόρον από τα επιχειρηματικά και πολιτικά κέντρα παγκοσμίως.

«Χωρίς φύση, χωρίς μέλλον». photo: Markus Spiske/Unsplash

Η μετάβαση σε μια νέα εποχή προϋποθέτει και ισχυρές δονήσεις στο ενεργειακό τοπίο όπως είναι διαμορφωμένο. «Οπωσδήποτε θα ταραχτούν πολύ δυνατές οικονομικές ισορροπίες και θα κλονιστούν οι ενεργειακοί παίκτες που γνωρίζουμε μέχρι τώρα. Όμως, με σύμμαχο τις σύγχρονες τεχνολογικές λύσεις, το μοντέλο πράσινης ενεργειακής δημοκρατίας που προτείνουμε θα αποδειχθεί οικονομικά πιο συμφέρον αφού θα καθιστά άμεσα τον πολίτη – εκτός από καταναλωτή και – παραγωγό ενέργειας. Ο καθένας δηλαδή θα παράγει ενέργεια για τον εαυτό του, δίνοντας σε πρώτη φάση, έμφαση στα ευάλωτα νοικοκυριά. Με το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο αυτό το ενεργειακό μοντέλο – που προς το παρόν βρίσκεται στο περιθώριο – θα μπορέσει να γίνει κυρίαρχο» εξηγεί ο κ. Χαραλαμπίδης.

Επομένως, είναι διπλά κρίσιμο αυτό το χρονικό σημείο στο οποίο βρισκόμαστε, αφού η πανδημία σηματοδοτεί μιαν αναπάντεχη στροφή προς τον αξιόπιστο επιστημονικό λόγο και την έρευνα, έναντι των πολιτικών που συνήθως κάνουν “παιχνίδι”.

Για τον Νίκο Χαραλαμπίδη είναι μια εξέλιξη στρατηγικής σημασίας αφού θεωρεί την επιστήμη «απαραίτητο εργαλείο στη λήψη αποφάσεων για το μέλλον του πλανήτη»· πόσω μάλλον σε μια χρονική συγκυρία όπου χώρες – υπερδυνάμεις διαθέτουν ηγεσίες με, κατά κοινή ομολογία, επικίνδυνες προθέσεις.