ΔΕΥΤΕΡΑ
23
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Κοπάδια από αγριογούρουνα στην Εκάλη ή σε παραλία της Χαλκίδας. Μια αρκούδα απαντάται στην Καστοριά. Δελφίνια εμφανίζονται στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ένα πούμα τρέχει στους δρόμους του Σαντιάγκο. Γεράκια πετούν πάνω από τη Νέα Υόρκη. Αγριογούρουνα κατεβαίνουν από τους γύρω λόφους στο κέντρο της Βαρκελώνης. Πάπιες που ζουν στο Σηκουάνα περιδιαβαίνουν νωχελικά στην είσοδο της Comedie Francaise στο Παρίσι. Τα ιερά ελάφια στο πάρκο της ιαπωνικής Νάρα κυκλοφορούν ανενόχλητα στους δρόμους της πόλης. Η λίστα με τις αναπάντεχες καρτ ποστάλ είναι μεγάλη.
Οι αλεπούδες, επιρρεπείς σε επισκέψεις στην πόλη Photo: Martin Arusalu/ Unsplash
Η απουσία της ανθρώπινης παρουσίας στα αστικά κέντρα του κόσμου εξαιτίας της επιδημικής καραντίνας διακόπτεται από την παρουσία ειδών της άγριας ζωής. Εικόνες που συνήθως εκπλήσσουν ή τρομοκρατούν τους κατοίκους οι οποίοι αναγνωρίζουν τα ζώα ως απειλή. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο.
Συνηθισμένο φαινόμενο η κάθοδος αγριογούρουνων στις πόλεις. photo: Κevin Jackson/Unsplash
Η κατάληψη του κενού δημόσιου χώρου από είδη της άγριας ζωής είναι απλώς μια υπόμνηση της εντατικής και χρόνιας ανθρώπινης παρέμβασης στα οικοσυστήματα. «Επιλέγουμε ν’ αγνοούμε ότι η φύση είναι πολύ κοντά μας. Κι αυτό γιατί ο ανθρώπινος πολιτισμός επεκτάθηκε βίαια προς τα φυσικά οικοσυστήματα ή ακόμα και καταπάτησε παρθένες περιοχές» εξηγεί η Παναγιώτα Μαραγκού, η επιστημονική συντονίστρια προστασίας βιοποικιλότητας της WWF Ελλάδας.
Με εξαίρεση, λοιπόν, την περιέργεια των ζώων που προσεγγίζουν κατοικημένες περιοχές λόγω της καθολικής ησυχίας, οι συνήθεις παράγοντες που τα εξωθούν σε απρόσμενες (για τους ανθρώπους) εμφανίσεις ορίζονται από την ανάγκη της επιβίωσης – σε μια φυσική διαδικασία που έχει παρέμβει ο άνθρωπος.
«Από την στιγμή που η αστικοποίηση έχει καταστρέψει τα φυσικά ενδιαιτήματα τους ή τα έχει τεμαχίσει – για τη δημιουργία δρόμων ή σιδηροδρόμων – πολλοί πληθυσμοί υπομένουν μεγάλη πίεση και μετακινούνται. Τις περισσότερες φορές, μετακινούνται για να εξασφαλίσουν τροφή γι’ αυτό και πολύ συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με εικόνες όπου είδη της άγριας πανίδας τρέφονται από σκουπίδια. Πρόκειται για μια “εύκολη” τροφή που δεν αντιστέκεται, δεν παλεύει. Επίσης, μετακινούνται γιατί ο χώρος διαβίωσης τους έχει περιοριστεί δραματικά και υπάρχει μια έντονη αλληλεπίδραση μεταξύ των ειδών».
Οι πληθυσμοί της καφέ αρκούδας έχουν πληγεί και από την αστικοποίηση στην Ελλάδα. Photo: Thomas Lefebvre/Unsplash
Έτσι τα συνήθη ρεπορτάζ φοβισμένων κατοίκων – με τα οποία διακινούνται παρόμοιες ειδήσεις που αντιμετωπίζουν τα ζώα ως «εισβολέα» και «εχθρό» – δεν είναι παρά μια επιφανειακή ανάγνωση ενός πολύ κρίσιμου προβλήματος: Της απώλειας της βιοποικιλότητας. Βάσει των τακτικών καταγραφών «οι πορείες πολλών πληθυσμών σημειώνουν μια σταθερή μείωση· είτε μιλάμε για την αμιγώς άγρια πανίδα ή και όχι. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, παρατηρείται μια σταθερή μείωση στους πληθυσμούς των μικρών πτηνών» συνεχίζει η κ. Μαραγκού.
Ως υπεύθυνο για την απώλεια της βιοποικιλότητας καθίσταται φυσικά και το εμπόριο της άγριας ζωής, ένας ανεξέλεγκτος τρόπος εκμετάλλευσης και διαχείρισης της που, όπως όλα δείχνουν, μας έχει οδηγήσει στην σημερινή τραγική κατάσταση: Την πανδημία του κορονοϊού.
Μεγάλα θύματα στο παράνομο εμπόριο ζώων οι αφρικανικοί ελέφαντες. photo: Sergi Ferrete/Unsplash
Μόλις χθες, η WWF Ιταλίας εξέδωσε μια μελέτη με τίτλο «Η απώλεια της φύσης και η έξαρση των πανδημιών» που κάνει σαφές – με όλους τους τρόπους – πως η παράνομη εμπορία και διακίνηση της άγριας ζωής, η καταστροφή των οικοτόπων είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εμφάνιση επιδημιών.
«Ο νέος κορονοϊός δεν είναι ο πρώτος ιός με τον οποίον έρχεται αντιμέτωπη η ανθρωπότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες, πολλές ακόμα νέες ασθένειες (Έμπολα, AIDS, SARS, νόσος πτηνών, χοίρων) έχουν κάνει την εμφάνισή τους θέτοντας την ανθρώπινη υγεία σε κίνδυνο. Πέραν αυτού, όμως, όλες είχαν κάτι κοινό: Όλες ήταν ζωονόσοι, δηλαδή ασθένειες που μεταδόθηκαν στον άνθρωπο από κάποιο ζώο, και μάλιστα αρκετές συνδέονται με την υπερεκμετάλλευση της φύσης από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, οι οποίες βρίσκονται πίσω από την εμφάνιση και εξάπλωση νέων ασθενειών. Πάνω από 200 ζωονόσοι καταγράφονται διεθνώς και αρκετές έχουν σχετιστεί με περιβαλλοντική υποβάθμιση ή αλλαγή» σημειώνεται στην έρευνα.
Οι καταστροφές δασικών εκτάσεων οδηγούν σε ραγδαία μείωση της βιοποικιλότητας. photo: Sippakorn Yamkasikorn/Unsplash
Την ίδια ώρα, η έρευνα επισημαίνει την ζωτική σημασία της διατήρησης των φυσικών οικοσυστημάτων προκειμένου αυτά να υποστηρίξουν κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη: «Η υποβάθμιση ή η καταστροφή τους θέτουν την υγεία και την ευημερία του ανθρώπου σε άμεσο κίνδυνο, καθώς διευκολύνουν την ανάπτυξη και διάδοση νέων μολυσματικών ασθενειών. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν προκαλέσει κατακλυσμιαίες αλλαγές στον πλανήτη μας. Υπολογίζεται, μάλιστα, πως έχουν προκαλέσει αλλοίωση στα 3/4 της χερσαίας έκτασης του πλανήτη και στα 2/3 των ωκεανών, φέρνοντας την άγρια ζωή σε στενότερη επαφή με τον άνθρωπο, και διευκολύνοντας, με αυτόν τον τρόπο, τη μετάδοση ασθενειών».
Εικόνες από πεινασμένες πολικές αρκούδες που εισβάλλουν σε κατοικημένες περιοχές σοκάρουν τα τελευταία χρόνια. Photo: Αndy Βrunner/Unsplash
Οι “επισκέψεις” ζώων σε ελληνικές πόλεις αλλά και πόλεις του κόσμου εν μέσω καραντίνας, λοιπόν, δεν είναι παρά ένα ακόμα προειδοποιητικό σημάδι της απορρύθμισης του φυσικού συστήματος. Σε αυτό το πλαίσιο, η WWF αποστέλλει μήνυμα στις κυβερνήσεις του πλανήτη καλώντας τις να υπογράψουν μια «Νέα Συμφωνία για τη Φύση και τον Άνθρωπο» με στόχους τα αυτονόητα και κατεπείγοντα: Τη μείωση κατά 50% του αποτυπώματος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη φύση, την διακοπή της απώλειας οικοσυστημάτων και την διακοπή της απώλειας βιοποικιλότητας.
Φιλόξενα πάρκα για κάποια είδη άγριας ζωής και στην Αθήνα. Γιατί όχι; Photo: Βram Naus/Unsplash
Πώς αυτό μεταφράζεται σε μια οριζόντια επεκτεινόμενη πόλη όπως είναι η Αθήνα; Η Παναγιώτα Μαραγκού του WWF Ελλάς απαντά «δίνοντας χώρο στη φύση. Επιτρέποντας στα αστικά ρέματα να λειτουργήσουν ως μια ζώνη προστασίας, ως νησίδες βιοποικιλότητας που θα βελτιώσουν σημαντικά και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων που ζουν πέριξ αυτών. Σταματώντας την περαιτέρω ανοικοδόμηση των περιαστικών ορεινών όγκων και ευνοώντας την επιβίωση της πανίδας σε αυτούς. Δημιουργώντας πάρκα και ανοιχτούς χώρους μέσα στον αστικό ιστό που αφενός θα ρυθμίσουν το περιβάλλον της πόλης και αφετέρου θα αποτελέσουν καταφύγιο για πολλά είδη. Όλα τα παραπάνω είναι στρατηγικές κινήσεις, τα αποτελέσματα των οποίων δεν θα χαρούμε άμεσα αλλά θα έχουν τεράστια μακροπρόθεσμα οφέλη. Την ίδια τακτική οφείλουμε ν’ ακολουθήσουμε και τώρα. Οι πολιτικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν δεν γίνεται να δώσουν προτεραιότητα μόνο στην οικονομία και στη συνέχεια να διαχειριστούμε τις συνέπειες. Τώρα, πρέπει να θεσπιστούν πράσινες πολιτικές».
Τα αστικά ρέματα ως θύλακες διατήρησης της πανίδας στην πόλη.
Η, διόλου τυχαία συγκυρία της πανδημίας είναι ένα χρονικό διάστημα παύσης προς αξιοποίηση, ώστε κατά την επανεκκίνηση της οικονομίας η υγιής σχέση ανθρώπου και φύσης να βρεθεί πολύ πιο κεντρικά στους άμεσους στόχους της ανάπτυξης. «Έχουμε να μάθουμε πολλά από αυτό που μας συμβαίνει. Το μήνυμα δεν είναι μόνο να μείνουμε σπίτι αλλά να συνειδητοποιήσουμε πως δρούμε μπροστά σε μια κρίση που απειλεί τη ζωή μας. Έχουμε δεχθεί την αναγκαιότητα κάποιων πολύ δραστικών μέτρων κοιτάζοντας κατάματα το θάνατο. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και με την κλιματική κρίση. Να κινηθούμε με την ίδια αποφασιστικότητα. Να νιώσουμε πως η διάσωση του περιβάλλοντος είναι μια εξίσου επείγουσα κατάσταση. Μπορεί να μην απειλείται η ζωή μας αύριο ή σε 14 ημέρες αλλά η διαβίωση μας αναμένεται να γίνει πολύ πιο δύσκολη στα επόμενα χρόνια» συνηγορεί η συντονίστρια εκστρατειών της Greenpeace Greece, Ναταλία Τσιγαρίδου.
Το αίτημα για σεβασμό προς τη φύση είναι επιτακτικό και συνώνυμο της ανθρώπινης επιβίωσης. Όπως τονίζει και η Παναγιώτα Μαραγκού «ο σεβασμός αυτός έχει πάψει να είναι μια στερεοτυπική διεκδίκηση ή ένα φιλοσοφικό αίτημα. Είναι μια επείγουσα πραγματικότητα».
