Να γίνουν ή όχι εκδηλώσεις το καλοκαίρι; Τι διεκδικούν οι εργάτες του πολιτισμού;

Κι ενώ την προσεχή Πέμπτη αναμένεται μια μεγάλη συγκέντρωση της κοινότητας των ελληνικών τεχνών στο δημόσιο χώρο της Αθήνας αλλά και πανελλαδικά, ενώ το κίνημα του #SupportArtWorkers μετρούσε 18.000 μέλη σε, μόλις, έξι μέρες social media λειτουργίας και το σχετικό ψήφισμα στην πλατφόρμα του Avaaz 35.000 υπογραφές, ο ελληνικός πολιτισμός παραμένει σε αναστολή.

Παρακολουθώντας την υπόλοιπη κοινωνία και τους εργασιακούς τομείς να δρομολογούν τη δημιουργική επαναφορά τους, οι (βάσει υπολογισμών του ΥΠΠΟΑ) 100.000 εργαζόμενοι στον πολιτισμό διερωτώνται φωναχτά για την επιβίωση τους.

Το logo των διεκδικήσεων της πρωτοβουλίας καλλιτεχνών.

Η τριτολογία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη που αναθεωρούσε την κυβερνητική στάση για την διαχείριση της επιδημικής κρίσης στον πολιτισμό – δηλώνοντας την πρόθεση να γίνουν εκδηλώσεις το καλοκαίρι υπό προϋποθέσεις – μετακύλησε τον αναβρασμό της κοινής ανησυχίας ανάμεσα στους ενεργούς (ή όχι) χώρους πολιτισμού ή σ’ ένα ολοκληρωμένο σχέδιο παράλληλης στήριξης του κλάδου για όσο διαρκέσει η πρωτοφανής κρίση. Ιδού το ερώτημα.

Η ιδιαιτερότητα των, συναφών του πολιτισμού, επαγγελμάτων φαίνεται πως δεν “σηκώνει” διλήμματα: Η όποια επανεκκίνηση απαιτεί συλλειτουργία με μέτρα πρόνοιας. «Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, ο κλάδος του θεάματος – ακροάματος τελεί σε καθεστώς αναγκαστικής ανεργίας, στερείται την δυνατότητα να έχει δουλειά. Συνεπώς, η γενικόλογη εξαγγελία ότι θα γίνουν κάποιες εκδηλώσεις και θ’ ανοίξουν κάποια θέατρα είναι άστοχη αφού αφενός δεν καλύπτει ένα τεράστιο ποσοστό εργαζομένων κι αφετέρου αφήνει μια σειρά από ανοιχτά ζητήματα για την υγεία των εργαζόμενων και των θεατών» τονίζει η χορεύτρια, χορογράφος και δικηγόρος Κατερίνα Φώτη, ένα από τα κεντρικά πρόσωπα στην κινηματική πρωτοβουλία του Support Art Workers.

Τα δημοτικά θέατρα, κεντρικά στν αλυσίδα του φεστιβαλικού πολιτισμού μέχρι και πέρυσι. photo: Markus Spike/Unsplash

Για την θερινή περίοδο, οι προθέσεις του υπουργείου Πολιτισμού και της Λίνας Μενδώνη – όπως δήλωσε ξανά σε χθεσινή της συνέντευξη (iefimerida) – είναι η διοργάνωση θεατρικών και μουσικών παραστάσεων για λίγους θεατές και ολιγομελή σχήματα εντός αρχαιολογικών χώρων. Την ίδια ώρα, σχεδόν, όλοι οι εποπτευόμενοι φορείς τελούν σε αναμονή, έχοντας καταθέσει τροποποιημένες προτάσεις για μερίδα των φεστιβαλικών παραγωγών τους ενώ η πλειονότητα των ιδιωτών παραγωγών περιμένουν τις ανακοινώσεις της επιτροπής λοιμωξιολόγων για να οριστικοποιήσουν την αποχώρηση τους από τον καλοκαιρινό προγραμματισμό των περιοδειών.

Επίδαυρος για λίγους; photo: Uta Scholl/Unsplash

Στα υγειονομικά πρωτόκολλα που αναμένεται να εκδοθούν τις επόμενες ημέρες, η τήρηση της απόστασης μεταξύ των θεατών θεωρείται δεδομένη, οι πλατείες των (ανοιχτών και κλειστών) θεάτρων θα πρέπει να “κατοικούνται” αραιά, οι διαδικασίες απολύμανσης να είναι καθημερινές, τα υλικά προστασίας (μάσκες, γάντια) επιβεβλημένα για όλους, η προσέλευση του κόσμου να γίνεται κάτω από συγκεκριμένους κανόνες – συνιστώσες που μειώνουν δραματικά τα ποσοστά πληρότητας σ’ ένα ήδη φοβισμένο κοινό.

«Ποιος παραγωγός θα πάρει το ρίσκο να βγει σε περιοδεία τη στιγμή που μια παράσταση βγάζει τα έξοδα της με 70% πληρότητα; Ακόμα κι αν αποφασίζαμε να περιοδεύσουμε με επιτυχημένες επαναλήψεις του χειμώνα, πρόκειται για παραστάσεις φτιαγμένες για μεγάλα θέατρα. Με λίγα λόγια, καταλήγουμε πάλι στο ίδιο αδιέξοδο» παρατηρεί ο Διονύσης Παναγιωτάκης των «Αθηναϊκών Θεάτρων» που έχει ήδη αποσύρει την καλοκαιρινή περιοδεία της παράστασης «Ποντικοπαγίδα» ως ασύμφορο εγχείρημα.

Εντείνονται οι φόβοι για καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων. Photo: Vadim Fomenok/Unsplash

Στο μεταξύ, οι φόβοι για καταστρατήγηση των δικαιωμάτων σ’ ένα, ήδη, χαοτικό εργασιακό πλαίσιο – όπου οι εργαζόμενοι δουλεύουν με ποσοστά, απλήρωτες πρόβες, συχνά και κάτω από καθεστώς μαύρης εργασίας – θεριεύουν. Καθώς σε αυτούς προστίθεται ο φόβος της νόσου.

Πώς εξασφαλίζεται ένας καλλιτέχνης που αρρωσταίνει στη διάρκεια προετοιμασίας μιας παραγωγής ή στη διάρκεια της παρουσίασης της; Τίθεται ο ίδιος σε καραντίνα, μένοντας απλήρωτος; Ακυρώνεται ολόκληρη η παραγωγή για την προστασία και των υπολοίπων συναδέλφων του; Ποιος αποζημιώνει τον παραγωγό που έχει ήδη καταβάλει χρήματα για την υλοποίηση της; Και πώς διασφαλίζεται το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα βάσει όλων των παραπάνω καθημερινών αγωνιών;

«Επ’ ουδενί, το μπαλάκι δεν πρέπει να πέσει στα χέρια των εργαζομένων» προειδοποιεί ο σκηνοθέτης, ηθοποιός και πυρηνικό μέλος της κίνησης Support Art Workers, Πρόδρομος Τσικινόρης. «Η πανδημία πρέπει να επιβάλλει την υπογραφή ειδικών συμβολαίων για την προστασία των εργαζομένων αφού, όπως όλα δείχνουν, θα κληθούμε ν’ αντιμετωπίσουμε πολλά ακραία φαινόμενα στον κλάδο μας. Γιατί, πολλοί συνάδελφοι, οδηγημένοι από την ανάγκη επιβίωσης θ’ αναγκαστούν να κάνουν υποχωρήσεις προκειμένου να εργαστούν».

Ανοιχτές επιχειρήσεις πολιτισμού χωρίς έσοδα. photo: Larisa Birta/Unsplash

Κατά την πρόσφατη τηλεδιάσκεψη του Γενικού Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ Νικόλα Γιατρομανωλάκη ήταν η πρώτη φορά που τέθηκαν κάποια από τα επιτακτικά εργασιακά και λειτουργικά ζητήματα του πολιτισμού δια στόματος μερίδας των επικεφαλής σωματείων.

Η Κατερίνα Σταματάκη, πρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Διοργανωτών Πολιτιστικών Εκδηλώσεων και ιδιοκτήτρια της εταιρείας παραγωγής PROSPERO, που ήταν παρούσα, σημειώνει πως έχουν ήδη αιτηθεί στα αρμόδια υπουργεία «την παράταση των μέτρων στήριξης τόσο των επιχειρήσεών μας, όσο και των εργαζόμενων μας μέχρι την ουσιαστική και πλήρη λειτουργία των πολιτιστικών δράσεων. Οδηγούμαστε το Μάιο σε άνοιγμα των επιχειρήσεων μας, χωρίς να έχουμε κανένα αντικείμενο εργασίας αυτή τη στιγμή, έχοντας μόνο έξοδα και καθόλου έσοδα, για να στηρίξουμε τα κόστη των επιχειρήσεων μας και να κάνουμε τη μισθοδοσία. Χρειαζόμαστε βοήθεια στην αναστολή των φορολογικών και ασφαλιστικών μας υποχρεώσεων, στην επιδότηση του ενοικίου των επιχειρήσεων και των εργαζομένων μας, άτοκη χρηματοδότηση από το κράτος ή με πολύ χαμηλό επιτόκιο από τις τράπεζες με την εγγύηση του κράτους. Τα περισσότερα κράτη της Ευρώπης έχουν βρει τον τρόπο χρηματοδότησης επιχειρήσεων και εργαζόμενων· ελπίζω να τον βρούμε κι εμείς».

Εικόνες εύθυμου συνωστισμού από τα συναυλιακά καλοκαίρια. Photo: Tijs Van Leur/Unsplash

Εκφράζοντας την αγωνία, ενός κλάδου που ακυρώνεται καθολικά εν όψει συναυλιών σε όλη τη Ελλάδα, λίγο πριν την έναρξη μιας καίριας σεζόν για την επιβίωση του, η Κατερίνα Σταματάκη συνηγορεί πως το πράσινο φως για λιγοστές καλοκαιρινές εκδηλώσεις δεν σηματοδοτεί λύτρωση για τους απασχολούμενους. Κι αυτό, ακόμα κι αν το κράτος αποφασίσει ν’ αγοράσει δρώμενα από τους δήμους.

«Ακόμα και αν τελικά βρεθεί τρόπος να πραγματοποιηθούν κάποιες εκδηλώσεις το καλοκαίρι δεν γνωρίζουμε αν θα έρθει ο κόσμος, αν θα μπορέσουμε να σηκώσουμε κόστος παραγωγής, αν υποτροπιάσει ο υιός και έχουμε νέο κύμα το οποίο θα μας ξαναβάλει σε παύση εργασιών. Χωρίς παράλληλη κρατική στήριξη επιχειρήσεων και εργαζόμενων κανένας μας δεν θα μπορέσει να κρατηθεί εργασιακά ακόμα και αν γίνουν κάποιες περιορισμένες σε χωρητικότητα εκδηλώσεις» λέει.

Τα ελληνικά φεστιβάλ με ξένους καλλιτέχνες θα είναι απίθανο να γίνουν λόγω κόστους. photo: M/Unsplash

Τα μουσικά φεστιβάλ του καλοκαιριού που βασίζονται σε μετακλητούς καλλιτέχνες, super groups και άλλα τρανταχτά ονόματα της διεθνούς μουσικής βιομηχανίας δέχονται ένα τρομερό πλήγμα (ήδη το Ejekt με head liners τους Red Hot Chilli Peppers έχει ανακοινώσει την ακύρωση του ενώ το έτερο φεστιβάλ της Πλατείας Νερού, Release έχει δηλώσει πως βρίσκεται σε μια “επικίνδυνη” αναμονή).

Όπως σημειώνει η Γενική Γραμματέας του Πανελληνίου Συνδέσμου Διοργανωτών Πολιτιστικών Εκδηλώσεων και με χιλιόμετρα εμπειρίας στη διοργάνωση του Rockwave Festival, Δήμητρα Μαντζούκα οι εταιρείες παραγωγής που δραστηριοποιούνται στον τομέα βρίσκονται σοβαρά εκτεθειμένες καθώς «έχουμε όλοι καταθέσει προκαταβολές στα πρακτορεία για την αμοιβή των καλλιτεχνών και τώρα βρισκόμαστε μπροστά στην one to one διαπραγμάτευση με καθέναν από αυτούς, αφού η διαχείριση των ακυρώσεων και των αναβολών ποικίλει από συμβόλαιο σε συμβόλαιο».

Το σίγουρο είναι πως η πρωθυπουργική εξαγγελία δεν μπορεί να βρει άμεση υλοποίηση από τα συναυλιακά γεγονότα με ξένους καλλιτέχνες αφού «μια σοβαρή παραγωγή απαιτεί τουλάχιστον 3-4 μήνες προετοιμασίας. Συνεπώς, αν σήμερα μας δοθεί το ελεύθερο της διοργάνωσης συναυλιών θα είμαστε έτοιμοι να παρουσιάσουμε κάτι το φθινόπωρο. Με το ενδεχόμενο μιας νέας έξαρσης του ιού, όμως, είναι απορίας άξιο αν ένας παραγωγός θα μπει στην διαδικασία ενός τόσο επισφαλούς προγραμματισμού. Πρέπει να υπολογιστεί το πραγματικό κόστος πριν βάλει κανείς το κλειδί στην πόρτα» συνεχίζει η κ. Μαντζούκα, προσθέτοντας την σημαντική πληροφορία πως οι ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αρχίσει και εξαιρούν από τα συμβόλαια τους τον παράγοντα της πανδημίας.

Είναι το drive in η νέα λύση; photo: Τim Μossholder/Unsplash

Την ίδια ώρα, τα δεδομένα από το εξωτερικό ποικίλουν και διαφοροποιούνται. Στην, σοβαρά τραυματισμένη από τον covid 19, Ισπανία ανακοινώθηκε πως οι καλοκαιρινές συναυλίες θα διοργανώνονται σε ανοιχτούς χώρους αποκλειστικά για καθήμενους με “ταβάνι” προσέλευσης τα 800 άτομα ενώ στην Δανία δοκιμάζουν το μοντέλο του drive in concert (παρακολούθηση μέσα από το αυτοκίνητο). Αν πάλι, ληφθούν υπόψη οι, εν μέσω πανδημίας, δημοσκοπήσεις το 50% του κοινού των συναυλιών στην Βρετανία δηλώνει πως θα ξαναβρεθεί σε αντίστοιχο γεγονός αφού βρεθεί το εμβόλιο.

«Οφείλουμε να σκεφτούμε υπεύθυνα αν θα κατεβάσουμε το διακόπτη ή αν θα συνεχίσουμε τροφοδοτώντας το κοινό με μικρές δόσεις πολιτισμού» λέει η Δήμητρα Μαντζούκα. «Αυτή την στιγμή, η προσωπική ευθύνη μεταγγίζεται σε εταιρική ευθύνη και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις όποιες αποφάσεις πάρουμε αν θέλουμε να προάγουμε την ασφάλεια του κοινού και των εργαζομένων στην παραγωγή μιας συναυλίας».

Θ’ ανοίξουν τα σινεμά το Σεπτέμβριο; photo: Karen Zhao/Unsplash

Τα θερινά σινεμά μοιάζουν, προς το παρόν, η πιο ασφαλής έξοδος πολιτισμού, ωστόσο, οι χειμερινές αίθουσες θα έχουν σοβαρότερα προβλήματα ν’ αντιμετωπίσουν καθώς προέρχονται και από την τρέχουσα ακρωτηριασμένη σεζόν. «Ευελπιστούμε ν’ ανοίξουμε το Σεπτέμβριο ασφαλώς υπό όρους, κάτι που εξαρτάται από το πως θα κυλήσει το καλοκαίρι και από την διάθεση του κόσμου» εξηγεί ο Ηλίας Γεωργιόπουλος του Δαναού.

Το ΥΠΠΟΑ έχει δεσμευτεί για ένα άπαξ ποσό της τάξης των 1500 ευρώ ανά αίθουσα που έβαλε πρόωρο λουκέτο «αλλά προφανώς και δεν αρκεί» συνεχίζει. «Αν η Πολιτεία θέλει πραγματικά να βοηθήσει θα πρέπει να εξετάσει το πάγιο αίτημα των αιθουσαρχών να εξισώσει το ΦΠΑ του κινηματογραφικού εισιτηρίου με όλων των υπόλοιπων θεαμάτων που είναι στο 6% ενώ το δικό μας στο δυσθεώρητο 24%».

Μεγάλο θύμα της πανδημίας αναμένεται να είναι τα μεσαίας κλίμακας θέατρα. photo: Ludovic Migneault/Unsplash

Ο χειμώνας αναμένεται να σταθεί αδυσώπητος κυρίως για τα θέατρα και τις μουσικές σκηνές. Είναι κοινός τόπος ότι, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, το – υπό όρους – άνοιγμα τους θα απευθυνθεί μόνο στους μεγάλους χώρους. Εκεί όπου τα μέτρα θα έχουν δυνατότητα εφαρμογής. Βάσει αυτής της συνθήκης, οι μικροί χώροι και οι χώροι μέσης χωρητικότητας θα αναγκαστούν να παραμείνουν κλειστοί, μη αντέχοντας να σηκώσουν το βάρος μιας λειτουργίας που δεν θα τους αποφέρει όχι κέρδος μα ούτε τα αρχικά κόστη.

«Μπορείτε να σκεφτείτε σκηνές των 70-100 ατόμων να λειτουργούν με 30 ή 50 θεατές; Είναι μάλλον, αδύνατο. Κι αυτό – τουλάχιστον στο χώρο του θεάτρου και των παραστατικών τεχνών – θα είναι καθοριστικό για το είδος του θεάτρου που θα επιβιώσει. Γιατί ο θεατρικός πνεύμονας της Αθήνας είναι οι μικρές και μεσαίες σκηνές. Κατά συνέπεια, το ελληνικό τοπίο αναμένεται να στερηθεί το εναλλακτικό θέατρο, το θέατρο που θέτει ερωτήματα. Θα βρεθούμε αντιμέτωποι, δηλαδή, τόσο με την συρρίκνωση όσο και με την συντηρικοποίηση του ρεπερτορίου αφού οι μεγάλες σκηνές επιλέγουν, ως γνωστόν, πιο εμπορικά θεάματα» εκτιμά ο Πρόδρομος Τσικινόρης – σημειωτέον πρώην υπεύθυνος (μαζί με τον Ανέστη Αζά) της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου.

Πόσω μάλλον, όταν μοιάζει αμφίβολο αν θα λειτουργήσουν και οι μεγάλες σκηνές κρίνοντας από τις εκτιμήσεις του έμπειρου στα  θεάματα μεγάλης κλίμακας Διονύση Παναγιωτάκη. «Εξετάζουμε διαφορετικά project για το χειμώνα, αλλά αν μείνουμε στην σημερινή κατάσταση, χωρίς μέτρα στήριξης για τον πολιτισμό, το πιθανότερο είναι να μην παρουσιάσουμε τίποτα πριν τον Ιανουάριο του 2021. Κι αυτό θα είναι μεγάλο χτύπημα γιατί θα χάσουμε το πικ της χειμερινής σεζόν, τα sold out του Νοεμβρίου και του Δεκεμβρίου».

Σε κάθε προηγούμενο οικονομικής κρίσης, η αγορά της τέχνης ήταν η πρώτη που πλήγηκε. Photo: Μostafa Μeraji/Unsplash

Σε κάθε προηγούμενο οικονομικής κρίσης, η αγορά της τέχνης ήταν η πρώτη που πλήγηκε και μια από τις τελευταίες που ανέκαμψε – παρότι τόσο στοιχειώδης για την συνοχή της κοινωνίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της. Με αυτό το δεδομένο, η κρατική ενίσχυση είναι μονόδρομος εκτός αν, μέσα σε αυτή την αναπάντεχη δίνη της πανδημίας, οι κατά τόπους εξουσίες – ασφαλώς υπάρχουν και τα παραδείγματα των χωρών της δυτικής Ευρώπης που προστατεύουν αδιαπραγμάτευτα τους καλλιτέχνες τους – αποφασίσουν πως ο πολιτισμός και οι λειτουργοί του θα είναι τα επόμενα τρωτά σημεία της κρίσης, τα επόμενα μεγάλα θύματα.

Photo: Jakob Owens/Unsplash

Πεπεισμένοι για το πρώτο, οι εργάτες της ελληνικής καλλιτεχνικής κοινότητας διεκδικούν τα αυτονόητα. «Έχουμε καταγράψει σχεδόν όλα τα αιτήματα και με βάσει αυτά τα σωματεία μας θα μπορούν να συνδιαλλαγούν με τα αρμόδια υπουργεία. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη διαβούλευσης με τους εκπροσώπους μας αλλά η υπουργός Πολιτισμού δεν τους έχει δεχθεί προς το παρόν» σημειώνει η Κατερίνα Φώτη, συνοψίζοντας τα αιτήματα στο χώρο του θεάματος – ακροάματος: «Οπωσδήποτε κάθε κατηγορία εργαζόμενων στο χώρο έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες αλλά υπάρχουν πολλά κοινά αιτήματα. Ταυτιζόμαστε στην απεξάρτηση του επιδόματος των 800 ευρώ από ανούσιες προϋποθέσεις ενσήμων, στην άρση των κριτηρίων από το εποχικό επίδομα, στην στήριξη των ΑΜΚΕ, στην φορολογική και ασφαλιστική απαλλαγή των χώρων που δεν θ’ ανοίξουν. Καλούμε, λοιπόν, το ΥΠΠΟΑ να μας ακούσει, ν’ ανοίξει τις πόρτες του στον εργαζόμενο κόσμο του πολιτισμού».

Αναμένοντας σήμερα την επίσημη ανακοίνωση για τη δράση διαμαρτυρίας που ετοιμάζουν, μεταξύ άλλων, σε πυρετώδεις ρυθμούς οι καλλιτέχνες μοιάζουν να κινούνται από το λόγο μιας σπουδαίας μορφής του παγκόσμιου θεάτρου, του Εουτζένιου Μπάρμπα: «Έχουμε συνηθίσει σε ξεκινήματα, να προσποιούμαστε ευγνωμοσύνη για τα ψίχουλα που λαμβάνουμε και να πιστεύουμε ότι είμαστε σημαντικοί στους άλλους. Και ακόμα γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η μόνη πραγματική δύναμη του θεάτρου είναι η άγρια ανάγκη εκείνων που το κάνουν και το πείσμα τους να μην αφήσουν τους εαυτούς τους να εξημερωθούν».