Από τον Νταλί μέχρι και τη Φρίντα Κάλο: Τα τελευταία πορτρέτα των πιο διάσημων ζωγράφων

Πάντα είναι ενδιαφέρον να βλέπει κανείς την εξέλιξη ενός ζωγράφου από την πρώτη μέχρι τη τελευταία του αυτοπροσωπογραφία. Από την αλλαγή των τεχνικών και της αισθητικής, μέχρι και το πέρασμα του χρόνου στο πρόσωπο τους, υπάρχουν σίγουρα πολλά να παρατηρήσεις. Το πιο συναρπαστικό και παράλληλα συνταρακτικό, όμως, είναι η συνειδητοποίηση ότι ακόμα και οι μεγαλύτερες ιδιοφυϊες -ίσως όχι τόσο Νταλί- επηρεάζονται από τον χρόνο.

Κοιτάζοντας το τελευταίο πορτρέτο ενός καλλιτέχνη δεν γίνεται να μην αναρωτηθεί κανείς: Ο καλλιτέχνης γνώριζε ότι επρόκειτο για την τελευταία φορά που θα ζωγράφιζε ποτέ το πρόσωπό του; Μήπως προσπαθούσε κατά κάποιο τρόπο να αντιμετωπίσει τον θάνατο;

Καλλιτέχνες, όπως ο Βαν Γκογκ, που ζωγράφισε πάνω από 30 πορτρέτα του κατά τη διάρκεια της ζωής του, αλλά και ο Πικάσο, που αποτύπωνε την μορφή του σχεδόν σε κάθε καλλιτεχνική του περίοδο, μας επιτρέπουν να εξερευνήσουμε με μεγάλη ευκολία τα παραπάνω ερωτήματα. Εξάλλου, τα τελευταία έργα κάθε καλλιτέχνη είναι πολλές φορές και τα πιο αντιπροσωπευτικά.

Από τον Νταλί και τον Βαν Γκογκ μέχρι και την Φρίντα Κάλο, αυτές είναι οι πιο διάσημες τελευταίες αυτοπροσωπογραφίες των πιο “μεγάλων” ζωγράφων στην ιστορία της τέχνης.

Ο τελευταίος πίνακας με τη μορφή του Munch

Ο Edvard Munch σίγουρα δεν ήταν από τους πιο αισιόδοξους καλλιτέχνες. Εξάλλου ο πιο διάσημος πίνακας του ήταν “Η Κραυγή”, ένας από τους πιο εμβληματικούς εξπρεσιονιστικούς πίνακες, που αποτύπωνε τέλεια το άγχος του για τη ζωή. Λίγο μετά την μεγάλη του επιτυχία με αυτόν τον πίνακα, απομακρύνθηκε και τα τελευταία 27 χρόνια της ζωής του έζησε ολομόναχος στο Όσλο. Μετά τον θάνατο του βρέθηκαν εκεί χιλιάδες έργα του. Μεταξύ αυτών ήταν και ο τελευταίος πίνακας του με τον ίδιο, η “Αυτοπροσωπογραφία μεταξύ του Ρολογιού και του Κρεβατιού”. Απεικονίζεται μόνος και σφιγμένος με μαύρα μάτια που κάνουν αντίθεση με τα έντονα χρώματα του κρεβατιού και του ρολογιού, σύμβολα της θνητότητας του.

Ο Βαν Γκογκ ήταν διάσημος για τις αυτοπροσωπογραφίες του. Συχνά δυσκολευόταν να βρει μοντέλο για τους πίνακες του, οπότε ζωγράφιζε την αντανάκλαση του. Κατά τη διάρκεια της ζωής του λέγεται ότι ζωγράφισε περίπου 30 αυτοπροσωπογραφίες. Αυτή είναι η τελευταία του και θεωρείται ότι ολοκληρώθηκε στο Παρίσι το 1888, ένα χρόνο πριν την αυτοκτονία του. Ο ίδιος περιέγραψε αυτόν τον πίνακα ως “κάπως παραμελημένο και στενάχωρο.. κάτι σαν το πρόσωπο του θανάτου”.

Ο τελευταίος πίνακας του Πικάσο

Λίγους μήνες πριν τον θάνατο του, σε ηλικία 91 ετών, ο Πάμπλο Πικάσο συνέχισε να δουλεύει και να ζωγραφίζει μέχρι και τις πρώτες πρωινές ώρες. Η τελευταία του αυτοπροσωπογραφία ονομάστηκε (κάπως προφητικά) «Αυτοπροσωπογραφία που κοιτάζει τον θάνατο». Με τη σοβαρή του έκφραση και τα μεγάλα του μάτια που μας κοιτούν επίμονα, πρόκειται για μια αγχωτική εικόνα. Το γεγονός ότι ο διάσημος ζωγράφος έφυγε από τη ζωή λίγο καιρό μετά κάνει αυτόν τον πίνακα ακόμα πιο συγκλονιστικό.

Σε μικρή ηλικία, η Φρίντα Κάλο είχε βρεθεί σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, στο οποίο είχε τραυματιστεί πολύ σοβαρά. Από τότε μέχρι και το τέλος της ζωής της αντιμετώπιζε πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας, χρόνιους πόνους, ενώ στο τέλος της ζωής της είχε ακρωτηριαστεί. Έτσι, πέρασε πολλά από τα τελευταία χρόνια της καθηλωμένη σε ένα κρεβάτι. Εκεί ζωγράφιζε καθημερινά, παρά τις δυσκολίες. Αυτό είναι ένα από τα τελευταία πορτρέτα της, στο οποίο μπορεί να κλαίει, αλλά συνεχίζει να κοιτά με τόλμη, σαν να μην φοβάται το τέλος της.

Στα 40 χρόνια καριέρας του, ο Ρεμπραντ, ίσως ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής, δημιούργησε δεκάδες αυτοπροσωπογραφίες του. Μεταξύ του πρώτου και του τελευταίου πορτρέτου η εξέλιξη της τεχνικής του, αλλά και η επιρροή του χρόνου στο πρόσωπο του είναι ξεκάθαρα. Το πρώτο του πορτρέτο είχε τίτλο “Ο Ρεμπραντ Γελάει” (1628) ήταν σίγουρα πιο αισιόδοξος από αυτόν. Μπορεί, η τελευταία αυτοπροσωπογραφία του να ήταν πολύ πιο ώριμη καλλιτεχνικά, ήταν όμως και πιο σκοτεινή. Κοιτά σοβαρός τον θεατή, μοιάζοντας όμως παράλληλα στεναχωρημένος και κουρασμένος. Τον ίδιο χρόνο έφυγε από τη ζωή.

Αυτοπροσωπογραφία, με φωτομοντάζ με τους διάσημους Μάο-Μέρλιν που δημιούργησε ο Χάλσμαν ως χάρη στον Νταλί

Παρ’ όλο που ο Νταλί είχε δημιουργήσει αρκετές αυτοπροσωπογραφίες κατά τη διάρκεια της καριέρας του, τη τελευταία δεκαετία της ζωής του δεν ζωγράφιζε πια τη μορφή του. Προτιμούσε να ζωγραφίζει περισσότερο την σύντροφό του Γκαλά σε πολλές διαφορετικές πόζες. Ένας από τους τελευταίους πίνακες του, που βλέπουμε το πρόσωπό του, είναι ο παραπάνω. Ο τίτλος του; “Αυτοπροσωπογραφία, με φωτομοντάζ με τους διάσημους Μάο-Μέρλιν που δημιούργησε ο Χάλσμαν ως χάρη στον Νταλί” και είναι σίγουρα ένας εμβληματικός πίνακας.