Ποιοι είναι οι υποψήφιοι για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2019;

Η βιβλιοπαραγωγή για το 2018 κρίνεται, σε γενικές γραμμές, σχετικά ικανοποιητική. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει, και πάλι, όπως το 2016 και 2017, για την κατηγορία του δοκιμίου. Ως προς τις ειδικότερες κατηγορίες βράβευσης σημειώνω τα ακόλουθα:

Η ποσοτική παραγωγή στην κατηγορία της ποίησης υπήρξε και πάλι εντυπωσιακή. Υψηλή είναι και η ποιότητά της τη χρονιά αυτή. Δίπλα στους καταξιωμένους δημιουργούς εμφανίστηκαν αρκετές νεότερες φωνές, από τις οποίες αρκετές ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία τους και την εκφραστική τους τόλμη. Θεματικά αρκετές συλλογές δίνουν έμφαση στις διακειμενικές σχέσεις με ποιητικά έργα του παρελθόντος, αλλά και στο ερωτικό στοιχείο σε όλες τις εκδοχές του.

Είναι ενδιαφέροντα τα παιχνίδια με την αναφορικότητα, την αυτοαναφορικότητα, την ερωτική επιθυμία και σχέση, όπως και με το κοινωνικό πλαίσιο, ιδίως το περιθώριό του. Επίσης ορισμένες καλές συλλογές χαρακτηρίζονται από τις διακειμενικές αναφορές τους, αλλά και από την ισχυρή παρουσία του ποιητικού εγώ.

Συνυπάρχουν οι παραδοσιακότερες φόρμες και ο ελεύθερος στίχος, ο στοχαστικός, αλλά και ο έντονα υπαινικτικός λόγος, καθώς και ο λυρισμός αφενός και η αφηγηματικότητα αφετέρου. Ο μεγάλος αριθμός ποιητικών βιβλίων σηματοδοτεί την συνεχή έλευση στο είδος νεότερων ποιητών που προστίθενται, κάποτε βιαστικά, στις περισσότερο καθιερωμένες ποιητικές μορφές της λογοτεχνίας μας.

Στην κατηγορία του διηγήματος – νουβέλας οι νέες συνεισφορές τη χρονιά αυτή χαρακτηρίζονται ενδιαφέρουσες: αρκετές είναι το πρώτο βιβλίο συγγραφέων που δεν εμπίπτουν στο ηλικιακό όριο των πρωτοεμφανιζόμενων, ενώ άλλες είναι καταξιωμένων δημιουργών. Κυριάρχησαν, σε γενικές γραμμές, οι παραδοσιακότερες μορφές έκφρασης, αν και υπάρχουν δείγματα πειραματικής γραφής. Ιδιαίτερη αξία έχουν οι συλλογές που οικοδομούν τα διηγήματα που τις απαρτίζουν με άξονα ένα συγκεκριμένο θέμα. Συγκριτικά, το διήγημα επικρατεί της νουβέλας και σε ποσότητα και στις θετικές εντυπώσεις.

Η αξιοσημείωτη ποσοτικά παραγωγή στο μυθιστόρημα περιλαμβάνει και ικανό αριθμό καλών έργων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν έργα που δεν υιοθετούν το μοντέλο του ρεαλιστικού/ νατουραλιστικού μυθιστορήματος ή του ιστορικού μυθιστορήματος, αλλά στοχάζονται επί της μυθοπλαστικής διαδικασίας και τα οποία, κατά τη γνώμη μου, δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στη βραχεία λίστα που έχει καταρτίσει η επιτροπή. Τα έργα αυτά δεν είναι πολλά και θα έλεγε κανείς ότι εκτοπίστηκαν από τον όγκο αυτών που διαθέτουν μια εύκολα προσδιορίσιμη αναφορικότητα και τα οποία χαρακτηρίζονται από έναν ρεαλιστικό/νατουραλιστικό ή οιονεί ιστοριογραφικό τρόπο γραφής. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι τα καθαρώς «αστυνομικά» μυθιστορήματα δεν είναι πολλά το 2018, σε αντίθεση με τη μεγάλη παραγωγή του 2016.

Στη κατηγορία του δοκιμίου-κριτικής παρατηρείται μεγάλος αριθμός καλών έργων, παρά το γεγονός ότι το σύνολο της παραγωγής είναι μικρότερο από τις τρεις κατηγορίες που αναφέρονται παραπάνω. Συγκεκριμένα, ιδιαίτερα σημαντικές ήταν οι συνθετικές εργασίες γραμματολογικού προσανατολισμού, οι οποίες παρουσιάζουν, κάποιες, μάλιστα, εξαντλητικά και με ιδιαίτερη επιτυχία τη λογοτεχνική παραγωγή μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, τα δοκίμια φιλοσοφικού, πολιτικού και κοινωνιολογικού προσανατολισμού, τα δοκίμια για ζητήματα της λογοτεχνικής γραφής και ανάγνωσης και οι πανεπιστημιακές μελέτες με στόχο και το ευρύτερο κοινό.

Η βραχεία λίστα θα ήταν και φέτος ιδιαίτερα μακρά, αν δεν είχε αποκλείσει η επιτροπή πολλές μελέτες που αποτελούσαν επεξεργασμένες μορφές διδακτορικών διατριβών, ή συναγωγές μελετών, οι περισσότερες από τις οποίες είχαν ήδη δημοσιευτεί σε περιοδικά ή συλλογικούς τόμους, όπως και τις συλλογικές μελέτες περισσοτέρων του ενός συγγραφέων.

Ικανοποιητική ήταν και η παραγωγή βιβλίων στην κατηγορία μαρτυρία – χρονικό – ταξιδιωτικά – βιογραφία κατά το 2018. Φυσικά δεν αποφεύχθηκε η συνύπαρξη έργων με εντελώς διαφορετική στόχευση και θεματική που απευθύνονται σε πολύ διαφορετικό κοινό, λόγω του ασαφούς χαρακτήρα αυτής της κατηγορίας, η οποία μετέχει και της μυθοπλασίας και της ιστοριογραφίας και της κριτικής.

Ταξιδιωτικές εντυπώσεις, βιογραφίες διαφόρων προσωπικοτήτων, αυτοβιογραφικά κείμενα, μαρτυρίες, συνθέσεις έργων που βασίζονται σε αλληλογραφία, σε μαρτυρίες, σε αποτυπώσεις προσωπικών αναμνήσεων, αλλά και μελέτες που προέρχονται από πρωτογενές προφορικό υλικό συναπαρτίζουν την κατηγορία αυτή, η οποία χαρακτηρίζεται, ακόμα περισσότερο από τις υπόλοιπες κατηγορίες, από μεγάλες διαφορές στην ποιότητα.

Τέλος, ως προς τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς, απουσιάζουν σχεδόν εντελώς τα καλά έργα, τα οποία να έχουν γραφεί, όπως επιβάλλει ο νόμος, από νεότερους των 35 ετών, και για τον λόγο αυτό δεν κατέστη δυνατόν να διαμορφωθεί από τα μέλη της επιτροπής μια βραχεία λίστα. Επομένως, επειδή αυτό συμβαίνει για τρίτη συνεχή χρονιά, είναι απαραίτητο να τροποποιηθεί ο όρος που τίθεται από τη νομοθεσία και ο οποίος επιβάλλει στην επιτροπή να συμπεριλάβει μόνο τα λογοτεχνικά βιβλία που τυπώθηκαν από πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς και οι οποίοι ταυτόχρονα δεν έχουν υπερβεί το τριακοστό πέμπτο έτος της ηλικίας τους.

Η σύμβαση αυτή είναι απολύτως μηχανιστική. Αντιθέτως, οι πρωτοεμφανιζόμενοι άνω των 35 έχουν να επιδείξουν πολύ ενδιαφέροντα κείμενα, ενώ και νεότεροι, κάτω των 35, έχουν καταθέσει ενδιαφέροντα βιβλία, που δεν είναι, όμως, το πρώτο, όπως προβλέπει ο νόμος.