Ποιοι είναι οι υποψήφιοι για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2019;

Θαρρώ ότι η βιβλιοπαραγωγή του 2018 ήταν κατά τι μικρότερη των δυο προηγούμενων ετών − ίσως όμως και, χάρη στην προηγούμενη εμπειρία μου, να μπόρεσα να οργανώσω ταχύτερα το χάος, να εντοπίσω και να επικεντρωθώ καλύτερα στους πιο αξιόλογους τίτλους.

Το 2018, όλες οι κατηγορίες διαθέτουν αρκετά αξιοπρόσεκτα βιβλία, ενδιαφέροντα ως προς το θέμα τη δομή τη σύνθεση ή και την γραφή. Υπάρχουν και πάλι βιβλία καλά, πολύ καλά, έως και βιβλία πραγματικά «κατορθωμένα». Υπάρχει και πάλι μια τάση μείξης των ειδολογικών κατηγοριών, και διακρίνεται συχνά στα πονήματα: συνοίκηση ετεροθαλών μορφών πεζού και ποιητικού λόγου, ακόμα και δοκιμιακού. Μπορούμε, επίσης, να επισημάνουμε και πάλι την ολοένα πιο φανερή σύγκλιση των τάσεων της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής προς τις τάσεις της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας.

Στην κατηγορία ποίηση παρατηρούμε, όπως είναι φυσικό, τον συνήθη συνωστισμό. Αυτή τη φορά όμως οι τίτλοι δεν είναι συντριπτικά περισσότεροι από τους τίτλους των άλλων κατηγοριών. Και, είναι σχεδόν ανύπαρκτοι οι τίτλοι από πρωτοεμφανιζόμενους κάτω των 35 ετών).

Καταγράφονται και πάλι ασκήσεις ύφους: έχουμε πολλά πονήματα που μοιάζουν σαν να πρόκειται για προϊόντα αυτόματης/συνειρμικής γραφής, διαθέτουν όμως και ενδιάμεσα στοιχεία πλινθοδομής από παραδοσιακά γερά υλικά.

Αποτυπώνονται βεβαίως και αρκετές προσωπικές, μοναχικές αναζητήσεις. Από τους νεώτερους πχ. το Δραμάιλο του Κ. Συλφιτζόγλου − ένα παράξενο βιβλίο, βίαιο, με λειψή, δύσκολη, δαγκωμένη γλώσσα, που μικρή σχέση έχει με την παραδοσιακή ποίηση. Εξίσου ευδιάκριτο προσωπικό στιλ, πότε πιο επιτηδευμένο, πότε πιο πεζολογικό, πότε με μεγαλύτερη εσωτερικότητα διαθέτουν π.χ. και τα βιβλία των Θ. Τσαλαπάτη, Δ. Αθηνάκη, Ν. Καραγιάννη, Αντ. Μποτονάκη, της πρωτοεμφανιζόμενης Ν. Δουλαβέρα, τα μικροπεζοποιήματα της Ελ. Μαρινάκη κ.ά.
Σε μερικά από αυτά ο τρόπος γραφής θυμίζει τη λειτουργία μιας κρεατομηχανής, που απ’ τη μια άκρη της έχουν εισαχθεί όντα που σφαδάζουν και από την άλλη άκρη της παράγονται μικρά, ομοιόμορφα φαγώσιμα. Σε άλλα παίρνουμε μαθήματα για το πώς γδύνονται οι ιστορίες απ’ τις παραπανίσιες λέξεις που τις στολίζουν και τις κρύβουν, και μεταμφιέζονται σε ξένες που όμως δεν σε ξενίζουν.

Αντιθέτως, σε πολλούς από τους πιο ώριμους ποιητές είναι εμφανής η (επι)στροφή στην παράδοση: σε περισσότερους στον λυρισμό της περιγραφικής ποίησης (π.χ. Γ. Θεοχάρης), σε λιγότερους στη μοναξιά της στοχαστικής/φιλοσοφικής ποίησης π.χ. Χ. Μεγαλυνός, Γ. Παπαιωάννου κ.ά., Άλλοι πάλι, πορεύονται σταθερά στο δρόμο που έχουν οι ίδιοι χαράξει, δηλ. ή στη διαρκή διακειμενική ποιητική συνομιλία με τα κηδεμονικά φαντάσματα προγόνων ποιητών και λογίων (π.χ. Χ. Βλαβιανός, Κ. Λυμπέρη, Μ. Τοπάλη κ.ά.) ή στη μεγαλόπνοη ποιητική σύνθεση (Δ. Κοσμόπουλος κ.ά.).

Στην κατηγορία μυθιστόρημα, έχουμε μια πλούσια –σε βαθμό έκπληξης– σοδειά καλογραμμένων βιβλίων με ποικίλη θεματολογία και διαφορετικούς τρόπους γραφής: από το λιτό, τσεχωφικό Ο Ταχυδρόμος του Γ. Παπαδάκη μέχρι το αστυνομικής υφής ελληνικό νουάρ Κάνε το σταυρό σου του Μ. Κρητικού.

Ανάμεσα σ’ αυτά υπάρχουν και αρκετά μυθιστορήματα που κινούνται με άνεση εκτός των ελληνικών συνόρων, πχ. τα πρωτότυπα και καλοδομημένα Σκυλίσια ψυχή του Α. Κορτώ, ο Κόκκινος Σταυρός της Μ. Γαβαλά, Το δέντρο της υπακοής της Β. Πέτσα κ.ά. Βεβαίως έχουμε, όπως πάντα, αρκετά βιβλία ειδικού ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. το Αδέλφια του Γ. Συμπάρδη, το Ελαφρά ελληνικά τραγούδια του Α. Πανσέληνου, το ευφυές Ο άνδρας που γεννήθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο του Γ. Παπαγιάννη, κ.ά.

Στην κατηγορία διήγημα – νουβέλα, αυτή τη χρονιά υπάρχουν λιγότερο αξιοπρόσεκτα πονήματα. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι η κατηγορία με την πιο φτωχή παραγωγή φέτος. Εκτός από ελάχιστα, ευδιάκριτα ενδιαφέροντα βιβλία, π.χ. το πυκνό, αρθρωτό Αλφαβητάρι εντόμων της Δ. Κολιάκου, τα υπόλοιπα κάπου μοιάζουν να έχουν ατυχήσει και να μην τους ταιριάζει το μέγεθος της μικρής φόρμας. Ως ενδιαφέρουσες ασκήσεις μορφής και ύφους θεωρώ π.χ. το Χαμηλή βλάστηση, θάμνοι, πόες και μπονσάι της Μ. Στασινοπούλου, το κλασικής γραφής –χωρίς καμιά αμηχανία– Ο θάνατος του Αστρίτη του Δ. Κανελλόπουλου, το σουρεαλιστικό/ψυχαναλυτικο-ποιητικό Δέντρα, πολλά δέντρα της Ρ. Γεωργακοπούλου, το δυστοπικό Ζακ του Β. Ιντζίδη κ.ά.

Στην κατηγορία δοκίμιο – κριτική, έχουμε και πάλι πολλά πρωτότυπα ή λιγότερο πρωτότυπα αλλά πάντα καλογραμμένα πονήματα. Έχουμε κριτικές προσεγγίσεις φιλολογικών ζητημάτων με στόχο και το ευρύτερο κοινό, δοκίμια πάνω σε παλιά αλλά και διαχρονικά θέματα, ιδωμένα υπό διαφορετικό πρίσμα και εμπλουτισμένα με νέα στοιχεία, καθώς και ενδιαφέρουσες μελέτες για ποικίλα ζητήματα της λογοτεχνικής γραφής και ανάγνωσης.
Ξεχωρίζουν, κατά τη γνώμη μου, γνώμη τρέχοντος αναγνώστη (που δεν τον ελκύουν συχνά τα δοκίμια), το ευφυές Μαύρες διαθήκες του Ν. Σινιόσογλου, το ακόμα ευφυέστερο και πολύ πρωτότυπο Πάντα αριθμώ διέταξας της Α. Σαμουήλ, το συγκινητικό Έγρεο φίλα μάτερ του Γ. Κόκκωνα και το πολύ σύγχρονου προβληματισμού Κάτι τρέχει με την οικογένεια του Δ. Παπανικολάου.

Στην πολυθεματική κατηγορία μελέτη – βιογραφία – μαρτυρία – χρονικό, υπάρχει, όπως πάντα, μεγάλη παραγωγή βιβλίων. Ξεχωρίζει, κατά τη γνώμη μου, το Νίκος Καββαδίας, ο αρμενιστής ποιητής του (πρωτοεμφανιζόμενου) Μ. Γελασάκη, ο οποίος παρουσιάζει, με σεβασμό, αγάπη, μεθοδικότητα και αξιοσημείωτο ερευνητικό ταλέντο, αθησαύριστο υλικό για το έργο και τη ζωή ενός πολυδιαβασμένου ποιητή και ενός μοναχικού ανθρώπου.

Ενδιαφέρον επίσης έχει και το Ερασιτέχνης επαναστάτης του Α. Δοξιάδη, καθώς και το Αναμνήσεις ενός ναυτεργάτη του Γ. Μενεξή, ο οποίος, αξιοποιώντας εντίμως το στοιχείο της αυθεντικότητας, καταφέρνει να υποβάλει στον αναγνώστη μια συγκινησιακή ατμόσφαιρα, οδηγώντας τον στην προσέγγιση μιας (ασήμαντης;) και τελείως άγνωστης μας ιστορίας. Άξια αναφοράς βρίσκω επίσης το Ibbur- Οι Εβραίοι της Κρήτης 1900-1950 του Ι. Βεντούρα, καθώς και το Χρονικό των Εξαρχείων του Ρ. Καππάτου.