Στα ίχνη του Μεγάλου Περιπάτου: Πόσο θ’ αλλάξει η καθημερινότητα στην πόλη;

Το αθηναϊκό κέντρο φιλόξενο στους πεζούς, στους ποδηλάτες, στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς: Το αθηναϊκό κέντρο αποθαρρύνει την αυτοκίνηση ως παρωχημένη λύση. Αστική πραγματικότητα ή αστική φαντασία;

Κι όμως, η, προ ημερών, ανακοίνωση των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας στο εμπορικό τρίγωνο προοικονομούν μια νέα συνθήκη για το κέντρο της Αθήνας. Η εκκίνηση της πιλοτικής εφαρμογής τους από τις 15 Ιουνίου, καλεί τους κατοίκους, τους εργαζόμενους και τους περιστασιακούς χρήστες να καταλάβουν τον αστικό δημόσιο χώρο με την ελευθερία που έχουν εφαρμόσει δεκάδες άλλες μητροπόλεις της Δύσης.

Το εμπορικό τρίγωνο της Αθήνας ελεύθερο από ΙΧ.

Η κεντρική πρόταση στο (προεκλογικό) πρόγραμμα του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη επιταχύνεται δυναμικά ως «Μεγάλος Περίπατος», πατώντας στο ώριμο έδαφος έτοιμων μελετών για το ίδιο έργο – που ξεκίνησαν με την μεγάλη παρέμβαση της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων και συνεχίστηκαν με το project του Rethink Athens το οποίο εισηγούνταν την ανασυγκρότηση του αθηναϊκού κέντρου με πυρήνα την οδό Πανεπιστημίου.

Η συγκυρία της πανδημίας λειτούργησε καταλυτικά για την επίσπευση των διαδικασιών – ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών αστικών κέντρων που παρέδιδαν επιπλέον χώρο στην βιώσιμη κινητικότητα. Βεβαίως, συγκριτικά με το Βερολίνο, το Παρίσι ή το Μιλάνο που εφάρμοσαν παρόμοιες πρακτικές εν μέσω πανδημίας, η Αθήνα βρίσκεται τρομακτικά πίσω στην ανάδειξη του δημόσιου χώρου.

«Η πανδημία ήταν ο καταλύτης. Έχοντας ήδη στα χέρια μας την κυκλοφοριακή μελέτη του Μετσόβιου Πολυτεχνείου από τον περασμένο Δεκέμβριο – την οποία παραγγείλαμε μόλις αναλάβαμε – και αναμένοντας την ολοκλήρωση του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου τον προσεχή Σεπτέμβριο θεωρήσαμε πως η περιορισμένη κίνηση αυτοκινήτων λόγω του covid 19 μας έδινε την κατάλληλη ευκαιρία για πιλοτική εφαρμογή. Σε λίγες ημέρες λοιπόν, ξεκινάμε προκειμένου ελέγξουμε την μελέτη στην πράξη και να προχωρήσουμε σε διορθώσεις ή αλλαγές βάσει των real time data» σημειώνει ο αντιδήμαρχος Αστικών Υποδομών και Σχεδίου Πόλεως, Βασίλης Αξιώτης.

Το ποδήλατο κεντρικός παράγοντας στη νέα ανάπλαση.

Η πιλοτική εφαρμογή αναμένεται να διαρκέσει από τρεις έως έξι μήνες, δηλαδή πιθανότατα μέχρι και το τέλος του 2020. Στη διάρκεια αυτής, εκτός από την γνωμοδότηση φορέων, την διατύπωση απόψεων των κατοίκων και των επιχειρηματιών θα γίνει καταγραφή αποτελεσμάτων «τα οποία, λόγω της περιορισμένης κυκλοφορίας δεν θα είναι τα απολύτως τυπικά για την πόλη, οπότε θα πρέπει να είμαστε διπλά προσεκτικοί» αναφέρει ο Γιώργος Γιαννής, καθηγητής στη Διαχείριση και Ασφάλεια της Κυκλοφορίας και Διευθυντής του Τομέα Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής του ΕΜΠ που υπογράφει τη μελέτη.

Μέσα από πρόχειρους και προσωρινούς οδοδείκτες (πορτοκαλί επαναφερόμενα κάγκελα, ζαρντινιέρες και ειδικές σημάνσεις) θα οργανωθεί η κίνηση πεζών, ποδηλατών και οχημάτων έχοντας ως παράδειγμα, όπως επισημαίνει ο κ. Γιαννής, την καλώς εφαρμοσμένη νοοτροπία δύο χώρων: Του Αεροδρομίου και του Μετρό. «Η αλλαγή θα γίνει με ευκολία αν γίνει με το σωστό τρόπο. Δείτε, ας πούμε, το αεροδρόμιο που είναι ο μοναδικός χώρος που οι οδηγοί σέβονται τον πεζό αφού υπάρχει η κατάλληλη οργάνωση και επιτήρηση. Αντίστοιχα, στο Μετρό υπάρχει ένα μίνιμουμ καλής συμπεριφοράς, απλώς γιατί εγκαινιάστηκε κάτω από ένα λειτουργικό σύστημα που ωθεί τον επιβάτη να συμπεριφερθεί σωστά».

Πρότυπο δημόσιου χώρου η Διονυσίου Αρεοπαγίτου που θα λειτουργήσει σε συνέχεια της Λεωφόρου Όλγας.

Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, οι οδοί Αθηνάς, Μητροπόλεως, Ερμού (μέχρι την Πλατεία Ασωμάτων) και Λεωφόρος Όλγας θα ελευθερωθούν από την αυτοκίνηση και κατά μήκος τους θα δημιουργηθούν ποδηλατόδρομοι. Στην οδό Πανεπιστημίου και στην πλατεία Συντάγματος θα υπάρξει διαπλάτυνση του πεζοδρομίου, μειώνοντας τις λωρίδες σε τρεις (μία για τα ΜΜΜ και δύο για ΙΧ), δημιουργώντας την αίσθηση μιας κατά μήκους πλατείας και προωθώντας τη μικτή χρήση (ΜΜΜ, ποδήλατο, ΙΧ).

Τέλος, το οδικό δίκτυο της Πλάκας θα αθροιστεί στους δρόμους ελεύθερους από αυτοκίνηση. Η παρέμβαση στην τελική μορφή της (η οποία αναμένεται στη δεύτερη φάση του έργου) θα συμπεριλάβει και την λεωφόρο Πατησίων μέχρι την πλατεία Αιγύπτου καθώς και την ανάπλαση της πολύπαθης Ακαδημίας Πλάτωνος. Αποδίδοντας 50.000 τ.μ. δημόσιου χώρου στην πόλη.

Βάσει της ίδιας μελέτης, η κυκλοφορία θα επιβαρυνθεί ελαφρώς στους άξονες της Πανεπιστημίου, της Σόλωνος και της Φιλελλήνων – για παράδειγμα, σήμερα απαιτούνται περί τα 3.5 λεπτά για να διασχίσει ένα αυτοκίνητο την Πανεπιστημίου ενώ μετά τις ρυθμίσεις θα χρειάζεται πέντε. Ακόμη μικρότερη αναμένεται να είναι η επιβάρυνση στις πέριξ λεωφόρους Αλεξάνδρας, Βασιλίσσης Σοφίας και Βασιλέως Κωνσταντίνου. Όσο, δηλαδή, κανείς θα απομακρύνεται από τον στενό πυρήνα του κέντρου, τόσο μικρότερες θα είναι και οι κυκλοφοριακές επιπτώσεις.

Κορωνίδα των μετακινήσεων στο κέντρο τα μέσα σταθερής τροχιάς.

Είναι χαρακτηριστικό πως το 72% των αυτοκινήτων που διασχίζουν το εμπορικό τρίγωνο δεν έχουν κάποιο τελικό προορισμό εντός του αλλά διαγράφουν μια διαμπερή κίνηση. Βασική προτεραιότητα, λοιπόν, είναι να αποθαρρυνθούν οι τρεις στους τέσσερις περαστικούς, από το κέντρο, οδηγούς.

«Καλούμε τους οδηγούς να εκπαιδευτούν σε μια νέα συμπεριφορά. Είναι ευθύνη όλων όσοι συμμετέχουμε στο έργο να χαράξουμε σαφείς κανόνες ώστε οι πολίτες να οικειοποιηθούν το νέο τρόπο κινητικότητας. Καταρχάς, ν’ αφήνουν το αυτοκίνητο εκτός κέντρου και ν’ αλλάζουν μέσο για το προσεγγίσουν. Υπολογίζουμε πως θα πριμοδοτηθεί η ταχύτητα των αστικών λεωφορείων και τρόλεϊ στις οδούς Πανεπιστημίου και Ακαδημίας κατά 45% αναβαθμίζοντας την μετακίνηση στον αστικό πυρήνα. Τα οφέλη, επομένως, θα είναι πολλαπλάσια για όλους, πόσω μάλλον σε μια πόλη όπου το κλίμα είναι ευνοϊκό για να προωθήσει τη λειτουργία του πεζού, του ποδηλάτη, του επιβάτη των ΜΜΜ» σημειώνει ο κ. Γιαννής.

Η υλοποίηση του σχεδίου δρομολογείται να έχει ολοκληρωθεί έως το 2022. Στην πραγματικότητα, έρχεται με χαρακτηριστική καθυστέρηση 25ετίας – αφού η Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων ξεκίνησε να δραστηριοποιείται με συμβάσεις από το 1997 εν όψει Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας – την ώρα που ως αστικό μοντέλο είναι εγκατεστημένο και αφομοιωμένο από τις κοινωνίες της Ευρώπης για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Ωστόσο, τώρα, οι επιταγές της βιώσιμης αστικής κινητικότητας μοιάζουν μονόδρομος λαμβάνοντας υπόψιν και το δεδομένο της κλιματικής κρίσης.

«Το αυτοκίνητο δεν έχει θέση στην πόλη. Η χρήση του πρέπει να είναι επικουρική και μόνο όταν αυτό είναι εφικτό. Ειδικά για το κέντρο, το αυτοκίνητο πρέπει να αποτελεί την εξαίρεση. Και στην πόλη προτεραιότητα μας είναι η πλειοψηφία· συνεπώς τίθεται και ζήτημα δημοκρατίας. Αυτό πρέπει να υπερασπιστούμε» εξηγεί ο καθηγητής και διευθυντής του Τομέα Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής του ΕΜΠ, Γιώργος Γιαννής.

Τυπική εικόνα από την κορυφή της Ερμού: Παρκαρισμένα αυτοκίνητα και δικυκλιστές εκτοπίζουν τους πεζούς.

Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψιν την αθηναϊκή εμπειρία ακόμα και οι πεζόδρομοι (από την Βουκουρεστίου μέχρι τις πεζοδρομήσεις πέριξ της οδού Κολοκοτρώνη και της πλατείας Αγίας Ειρήνης) καταπατώνται από τους οδηγούς που σχηματίζουν αυθαίρετα, υπαίθρια πάρκινγκ. Αυτή τη φορά, βεβαίως, η δημοτική αρχή ακούγεται πιο αποφασισμένη να εμποδίσει τους παρανομούντες εξαγγέλλοντας ήδη πρόστιμο 150 ευρώ στους μη έχοντες εργασία που θα προσεγγίζουν το εμπορικό τρίγωνο. Πληροφορίες, όμως, αναφέρουν ότι στους επόμενους μήνες θα προωθηθούν και άλλα ηλεκτρονικά μέσα επιτήρησης.

«Για εμάς το αυτοκίνητο έχει φύγει από την εξίσωση. Οφείλουμε, ωστόσο, να μην δώσουμε την δυνατότητα στον οδηγό να παρανομήσει. Γι’ αυτό θα ενισχύσουμε την ασφάλεια για τα ποδήλατα εγκαθιστώντας ειδικές μπαριέρες ενώ θα αποδώσουμε και θέσεις στάθμευσης για δίκυκλα. Ήδη έχουν διατεθεί 1.500 και αναμένονται άλλες 1000» αναγγέλλει ο υπεύθυνος αντιδήμαρχος Βασίλης Αξιώτης.

«Το αυτοκίνητο δεν έχει θέση στην πόλη. Η χρήση του πρέπει να είναι επικουρική και μόνο όταν αυτό είναι εφικτό. Ειδικά για το κέντρο, το αυτοκίνητο πρέπει να αποτελεί την εξαίρεση» εξηγεί ο καθηγητής Γιώργος Γιαννής.

Περιμένοντας τα, επί του πρακτέου, αποτελέσματα της κυκλοφοριακής συμπεριφοράς των Αθηναίων, η συζήτηση γύρω από τον «Μεγάλο περίπατο» μοιάζει να περιορίζεται για την ώρα στην κυκλοφοριακή παράμετρο ενώ, όπως υπενθυμίζει ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης, αρχιτέκτονας και Κοσμήτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, «είναι κατά βάση πολεοδομικό ζήτημα».

Ο ίδιος ως επιστημονικός σύμβουλος του Rethink Athens, όπως ονομάστηκε η μελέτη για τον επανασχεδιασμό του Ρυμοτομικού Σχεδίου της πόλης με βασικό φορέα έρευνας το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, αφιέρωσε τέσσερα χρόνια στο project που σήμερα αποτελεί την βάση για την διαμόρφωση του εμπορικού τριγώνου.

«Αυτό που για εμάς αποτέλεσε έναν ξαφνικό θάνατο (σ.σ. το έργο δεν εντάχθηκε στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ετοιμάζει σήμερα το έδαφος για την παρέμβαση που προωθεί ο δήμος Αθηναίων. Συνεπώς, η δουλειά που έγινε πριν από οκτώ χρόνια με λεπτομερείς μελέτες και δημοπρατήσεις έργων αναδεικνύεται. Εξάλλου, μόνον έτσι μπορεί να προχωρήσει μια παρέμβαση μεγάλης κλίμακας· μόνο όταν λαμβάνει υπόψιν και προηγούμενες μελέτες, αλλιώς δεν θα μπορέσει να ολοκληρωθεί. Ποτέ οι πόλεις δεν σχεδιάζονται από έναν ή δύο ανθρώπους. Είναι ένα προϊόν μακράς και διαρκούς εξέλιξης» σημειώνει.

Οι μελέτες του Rethink Athens αποτελούν το θεμέλιο του Μεγάλου Περιπάτου.

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης χαιρετίζει την τολμηρή πρόταση του Δήμου Αθηναίων που δοκιμάζει, χωρίς περιστροφές, μια μεγάλη παρέμβαση εκμεταλλευόμενος την χρονική συγκυρία. Βρίσκεται ωστόσο σε αναμονή για τον τρόπο που θα εκτελεστούν οι, επί μέρους εξιδεικεύσεις του έργου. «Ασφαλώς φιλοδοξούμε μια Αθήνα που θα ακολουθεί την νομοτελειακή πορεία όλων των μητροπολιτικών κέντρων βάσει της βιώσιμης κινητικότητας και του περισσότερου δημόσιου χώρου». Αρκεί, βεβαίως, αυτός ο χώρος να μην αποδοθεί μόνο στις ανθρώπινες απολαύσεις, ήτοι στον τουρισμό, στην εστίαση και την διασκέδαση.

«Το έργο οφείλει να διατηρήσει μια πολεοδομική και πολιτική άποψη για το αθηναϊκό κέντρο. Αν θέλουμε η Αθήνα να συντηρήσει τη ζωντάνια της θα πρέπει να προωθήσει τη συνύπαρξη των χρήσεων: Την κατοικία, τον πολιτισμό και το εμπόριο – “χαμηλό” ή “υψηλό”. Μόνο η διαστρωμάτωση εξασφαλίζει ζωή στην πόλη. Είναι μέλημα προτεραιότητας, λόγου χάρη, η Βαρβάκειος αγορά με την ποικιλία των μυρωδιών της και τα παρακείμενα μικρο-καταστήματα ηλεκτρικών να διατηρήσουν την θέση τους στην οδό Αθηνάς και όχι ν’ αντικατασταθούν από εστιατόρια με γκουρμεδιές για να μαγειρεύουν οι απόφοιτοι των reality shows. Οι τοπικές αστικές παραδόσεις δεν σημαίνουν υποβάθμιση για την πόλη» επισημαίνει ο κοσμήτορας της σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ.

Έμφαση στις μεικτές χρήσεις

Φωνές που εκφράζουν φόβους για σενάρια ακραίας τουριστικοποίησης του εμπορικού κέντρου έχουν ήδη αρχίσει να διατυπώνονται, ελείψει δε και του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου. Σκέψεις που ενισχύθηκαν κατά την αποκάλυψη της καινούργιας… παλιάς στρογγυλής όψης της Ομόνοιας, αγνοώντας όλες τις προηγούμενες μελέτες που είχαν γίνει για την πολύπαθη πλατεία. Ενδεικτικό, για κάποιους, ότι ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης πράττει κατά βούληση.

«Η βιωσιμότητα των προτεινόμενων παρεμβάσεων εξαρτάται από το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο για το Δήμο Αθηναίων, το οποίο είναι κρίσιμο να αποτυπώνει μια ολιστική διαχείριση των χρήσεων γης στην Αθήνα, χωρίς τουριστική μονοκαλλιέργεια, φιλικό στην κατοικία και το λιανεμπόριο, με έμφαση στις μεικτές χρήσεις» σημείωνε σε ανακοίνωση της η «Ανοιχτή πόλη», ο συνδυασμός της δημοτικής παράταξης του Νάσου Ηλιόπουλου.

«Δεν είναι ζητούμενο ένα μονοδιάστατο ιστορικό κέντρο αλλά μια πολυμορφική Αθήνα» επισημαίνει ο κοσμήτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, Παναγιώτης Τουρνικιώτης.

Στο ενδεχόμενο η ιστορικότητα της Αθήνας να σηματοδοτήσει και την παγίδα του μέλλοντος της, ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης λέει πως «πρέπει να κατανοήσουμε πως το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Δεν είναι ζητούμενο ένα μονοδιάστατο ιστορικό κέντρο αλλά μια πολυμορφική Αθήνα. Είναι χαρακτηριστική η μαγεία που ασκεί το ιστορικό βάθος μιας πόλης αλλά αυτό δεν σημαίνει πως ο σχεδιασμός της πρέπει ν’ αναλωθεί σε όρους θεαματοποίησης της ιστορίας».

Όλα τα έργα διαμόρφωσης του δημόσιου χώρου στην ακτίνα παρέμβασης αναμένεται να δημοπρατηθούν με κριτήριο, όπως μας ενημερώνουν από το δήμο Αθηναίων, το βιοκλιματικό σχεδιασμό – άρα και το πυκνό πράσινο – την ανθεκτικότητα στις αθηναϊκές καιρικές συνθήκες και την καλαισθησία. Λίγους μήνες, πριν προκηρυχθούν οι διαγωνισμοί πολλοί είναι “μνηστήρες” – κάποιοι με εμπειρία σε μεγάλες αστικές παρεμβάσεις – που θα διεκδικήσουν την ανάθεση των επί μέρους κατασκευών. Το έργο θα κοστίσει στο σύνολο του 50 εκατομμύρια ευρώ.

Η κυκλοφοριακή μελέτη ερευνά δεδομένα και σε πολύ μεγαλύτερο εύρος του εμπορικού τριγώνου, θέτοντας το πλαίσιο για μεγαλύτερες παρεμβάσεις.

Η φάση της πιλοτικής εφαρμογής για το εμπορικό τρίγωνο δεν είναι κρίσιμη μόνο για το αθηναϊκό κέντρο αλλά και για ολόκληρο το δήμο. Η οικειοποίηση του “πειράματος” και η παράδοση του έργου στους χρόνους που έχουν ανακοινωθεί θα δώσουν το πράσινο φως ώστε αντίστοιχες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις να επεκταθούν σε μεγαλύτερο εύρος και προοδευτικά στα προάστια. Ήδη η κυκλοφοριακή μελέτη έχει επεξεργαστεί δεδομένα που προσεγγίζουν τους άξονες των λεωφόρων Μεσογείων, Κηφισίας, Συγγρού και Βουλιαγμένης, στα όρια του δακτυλίου. Ο «Μεγάλος Περίπατος», δηλαδή, έχει την προοπτική ν’ αποτελέσει σημείο εκκίνησης μιας σειράς αλλαγών στην λειτουργία της πόλης.