Συλλογικές συμβάσεις στο θέατρο: Τι υποστηρίζουν παραγωγοί και καλλιτέχνες;

Στο χώρο των παραστατικών τεχνών όλοι γνώριζαν. Αλλά η συγκυρία της πανδημίας με τις δεκάδες επιπλοκές στον εργασιακό τομέα, αποκάλυψε σχεδόν κάθε στρέβλωση που ορίζει τις εργασιακές σχέσεις στον συγκεκριμένο τομέα.

Σ’ ένα σύντομο χρονικό διάστημα αλλά σ’ ένα, σαρωτικών αλλαγών, περιβάλλον η συλλογική σύμβαση αναδείχθηκε ως το κυρίαρχο αίτημα για αναμόρφωση αυτών των συνθηκών. Εν μέσω δε, των εκλογών στο Σωματείο των Ελλήνων Ηθοποιών (ολοκληρώνονται στις 25 Ιουνίου) η συζήτηση αναζωπυρώνεται θεαματικά.

Τα τελευταία επτά χρόνια, η κατάργηση της συλλογικής σύμβασης στο θέατρο (επιβλήθηκε το Μάρτιο του 2013), με το άλλοθι της οικονομικής ύφεσης, δημιούργησε ένα χαοτικό εργασιακό τοπίο στην ελεύθερη αγορά, τα αποτελέσματα του οποίου καταγράφονται με ολοένα και μεγαλύτερη εφευρετικότητα: Απλήρωτες πρόβες, κατάργηση βασικών μισθών, ποσοστά επί των εισιτηρίων αντί σταθερών αμοιβών, κάλυψη οδοιπορικών και ημερήσιων επισιτιστικών αναγκών αντί κανονικής αμοιβής, ανασφάλιστη ή και απλήρωτη εργασία – πλην ελάχιστων φωτεινών εξαιρέσεων.

Το ασταθές έδαφος της επιδημικής κρίσης που αφήνει εκτεθειμένους όλους τους εργαζόμενους στον πολιτισμό φαίνεται πως οριοθετεί τις ανοχές αλλά και τις αντοχές τους ως προς την “θεσμοθετημένη” εργασιακή ανασφάλεια. «Η υπογραφή των κλαδικών συμβάσεων είναι ζωτικής σημασίας για το χώρο. Και συνεπώς η προμετωπίδα των διεκδικήσεων μας. Όχι μόνο διότι θα εξασφαλίσει την αξιοπρέπεια διαβίωσης των ηθοποιών αλλά και γιατί θα περιφρουρήσει την τέχνη μας ως επάγγελμα. Η κατάρρευση των συμβάσεων οδήγησε σε ένα εργασιακό χάος. Όταν ένας επαγγελματίας βρίσκεται στο χώρο εργασίας του, εργάζεται κανονικά και δεν πληρώνεται, ούτε ασφαλίζεται, αρχίζει και ο ίδιος εύλογα να αμφιβάλλει για την επαγγελματική του υπόσταση. Πράγμα που δεν μπορεί παρά να επηρεάσει ολέθρια και την ακεραιότητα της ίδιας της τέχνης μας. Είναι απαραίτητη η συσπείρωση του κλάδου μας στην δίκαιη και απολύτως αναγκαία διεκδίκηση για κατοχύρωση της εργασιακής μας αξιοπρέπειας» τονίζουν οι εκπρόσωποι του νέου, ανεξάρτητου σχηματισμού «Από κοινού», που έχει θέσει υποψηφιότητα στις εκλογές του ΣΕΗ και απαρτίζεται από νεότερους αλλά ενεργούς δημιουργούς οι οποίοι έχουν ανδρωθεί καλλιτεχνικά μέσα σ’ αυτή την χαοτική συνθήκη.

Το θέατρο σε απόγνωση με χαοτικό εργασιακό πλαίσιο. Από την πρώτη συγκέντρωση των Support Art Workers. credit: Θανάσης Καρατζάς

Πλην του Εθνικού Θεάτρου και του ΚΘΒΕ – ενδεικτικά στο Εθνικό οι αποδοχές κυμαίνονται από τα 1.112- 1.600 ευρώ μικτά, ανάλογα με την προϋπηρεσία του εργαζόμενου ηθοποιού – μόνο ελάχιστα θέατρα στην ελεύθερη σκηνή καλύπτουν τα απαραίτητα στο ανθρώπινο δυναμικό των παραγωγών τους. Και, κατά κοινή παραδοχή, λειτουργούν ως καταφύγια αξιοπρεπούς εργασίας.

Δημήτρης Τάρλοου: “Όλα τα θέατρα πρέπει να αντιμετωπιστούν με τον ίδιο τρόπο και το κράτος οφείλει να ελέγξει αυτή την ασυδοσία που επικρατεί“. credit: Ελίνα Γιουνανλή.

«Όλα αυτά τα χρόνια οι καλλιτέχνες είναι επί ξύλου κρεμάμενοι. Είμαι απολύτως σύμφωνος με την επαναφορά της συλλογικής σύμβασης. Μόνον έτσι θα εξορθολογιστεί το επάγγελμα μας και θα δοθεί μια ασφαλιστική δικλείδα προς τους εργαζόμενους. Ο κλάδος μας πλήρωσε πολύ ακριβά την κατάργηση της σύμβασης· κατά τον ίδιο τρόπο που την πλήρωσαν και τα θέατρα που στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων» δηλώνει, μετά λόγου γνώσεως, ο Δημήτρης Τάρλοου, ηθοποιός, σκηνοθέτης και διευθυντής του θεάτρου «Πορεία» – ενός από τα ελάχιστα θέατρα που πληρώνει και ασφαλίζει τους εργαζόμενους του. Ο κ. Τάρλοου στρέφει την προσοχή του και στους παραγωγούς, τονίζοντας πως «το παιχνίδι πρέπει να στηθεί επί ίσοις όροις κι όχι κάποιοι παραγωγοί να δίνουν μηνιαίες αμοιβές της τάξεως των 300-400 ευρώ ενώ εμείς υπογράφουμε συμβάσεις των 800 και 900 ευρώ – κατά πολύ ανώτερες του εθνικού κατώτατου μισθού. Όλα τα θέατρα πρέπει να αντιμετωπιστούν με τον ίδιο τρόπο και το κράτος οφείλει να ελέγξει αυτή την ασυδοσία που επικρατεί».

Μίλτος Σωτηριάδης: “Είναι αναγκαίο να υπάρξει κλαδική – κι όχι επιχειρησιακή – σύμβαση”

Ζήτημα αθέμιτου ανταγωνισμού θέτει ξεκάθαρα και ο Μίλτος Σωτηριάδης, ο διευθυντής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου ο οποίος διαπιστώνει, με τη σειρά του, μεγάλες αποκλίσεις στις αμοιβές που καταβάλλουν τα περισσότερα θέατρα έναντι κάποιων άλλων. «Είναι αναγκαίο να υπάρξει κλαδική – κι όχι επιχειρησιακή – σύμβαση. Αν πέσουμε στην παγίδα της επιχειρησιακής σύμβασης θα βρεθούν πολλοί παραγωγοί που δεν θα την τηρούν ή θα την εφαρμόζουν κατά το δοκούν» επισημαίνει και προτείνει οι νέες συμβάσεις που θα προκύψουν, να εφαρμοστούν κατά την πλήρη λειτουργία των θεάτρων – αφού δηλαδή κοπάσει ο φόβος της πανδημίας – προκειμένου οι παραγωγοί να μπορέσουν ν’ ανταποκριθούν σωστά στις υποχρεώσεις τους.

Αν υπάρχει ένας κοινός τόπος στο μέτωπο των υποψηφίων για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΗ, εντοπίζεται στην επιτακτικότητα επαναπροσδιορισμού των εργασιακών σχέσεων. Ο Σάββας Στρούμπος, σκηνοθέτης και υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο της ΣΑΗ (Συνέλευση Αγωνιζόμενων Ηθοποιών) τάσσεται με ψυχραιμία υπέρ αυτής της πρωτοβουλίας εκτιμώντας πως «η συλλογική σύμβαση εργασίας είναι η βάση πάνω στην οποία μπορεί ουσιαστικά να τεθεί το ζήτημα της ύπαρξης του ηθοποιού ως δημιουργού» και να μην εξεταστεί κάτω το πρίσμα της οικονομικής ή νομικής ορολογίας.

Σάββας Στρούμπος: “Τέχνη του ηθοποιού υφίσταται όταν υπάρχει και επάγγελμα του ηθοποιού”. credit: Ελίνα Γιουνανλή

«Πιστεύω ότι πρέπει να κοιτάξουμε βαθύτερα. Εμείς, ως δημιουργοί και άνθρωποι του θεάτρου, με ποιους ηθοποιούς θέλουμε να συνεργαζόμαστε; Με πλάσματα φοβισμένα και ανίσχυρα, μαθημένα να υφίστανται κάθε μορφής καταπίεση, που συμμετέχουν σε παραστάσεις ως εκτελεστικά όργανα, ως εθελοντές και χομπίστες; Ή έχουμε ανάγκη από ηθοποιούς που σφύζουν από ενέργεια και δημιουργικότητα, που συνδέονται με την παράσταση στην οποία συμμετέχουν σαν να έχει βγει από τα σπλάχνα τους και την υπερασπίζονται με όλο τους το είναι; Ποιος είναι τελικά ο άνθρωπος που επικοινωνεί από σκηνής την αγωνία και την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης; Ένας άνθρωπος που φοβάται να εκφραστεί ή ένας εξεγερμένος άνθρωπος, αποφασισμένος να διανύσει τον δύσβατο δρόμο της καλλιτεχνικής δημιουργίας; Τέχνη του ηθοποιού υφίσταται όταν υπάρχει και επάγγελμα του ηθοποιού. Αυτό είναι που καθορίζεται από την συλλογική σύμβαση, κι αυτό χρειάζεται να υπερασπιστούμε. Σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ζωτικής σημασίας ο ηθοποιός να αμείβεται από την δουλειά του και να ζει αξιοπρεπώς από αυτή, όπως και το να είναι εξασφαλισμένος όταν δεν δουλεύει. Μεταξύ άλλων, αυτό σημαίνει ότι ο ηθοποιός, ο ζωντανός άνθρωπος, χρειάζεται να τεθεί στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Πιστεύω ότι υπό αυτόν τον όρο θα μπορέσουμε ουσιαστικά να θέσουμε το ερώτημα “τι τέχνη θέλουμε;” στο παρόν και το μέλλον».

Βασίλης Κουκαλάνι: “Εργαζόμαστε σ’ ένα χώρο όπου οι παραγωγοί μας έχουν στο έλεος τους και η δουλειά μας εκπορνεύεται”

Αντιστοίχως, ο Βασίλης Κουκαλάνι, σκηνοθέτης και εκπρόσωπος της ΑΣΗ (Ανατρεπτικής Συσπείρωσης Ηθοποιών) στις διενεργηθείσες εκλογές έχει την πεποίθηση πως η σύμβαση είναι ο πυρήνας για την επανεργοποίηση της κοινωνικής ταυτότητας του κλάδου. «Η συλλογική σύμβαση συμπυκνώνει ένα αίτημα για μια βαθύτερα ουμανιστική κοινωνία. Ζούμε κι εργαζόμαστε σ’ ένα σύστημα που απαξιώνει τον πολιτισμό, μ’ ένα φαινομενικά υπαρκτό υπουργείο Πολιτισμού που δεν έχει ούτε μεσοπρόθεσμη ούτε μακροπρόθεσμη πολιτική για τον πολιτισμό. Από την άλλη, εργαζόμαστε σ’ ένα χώρο όπου οι παραγωγοί μας έχουν στο έλεος τους και η δουλειά μας εκπορνεύεται. Όλα αυτά τα χρόνια στο δίλημμα αν θα πεινάσουμε ή αν θα βγούμε εκτός κατεστημένου υποχωρούμε στους όρους τους. Όμως, οι ηθοποιοί, αυτή η μεγάλη παραγωγική ομάδα, δυναμώνει ξανά τη συναίσθηση για ένα δίκαιο μερίδιο. Κι αυτό θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τι είδους τέχνη κάνουμε και τι τέχνη μπορούμε να κάνουμε για να είμαστε επιδραστικοί αλλά και για να μην αφήσουμε τους ‘λίγους και καλούς’ να κάνουν θέατρο» εξηγεί.

Κατά την επίσκεψη του πρωθυπουργού Kυριάκου Μητσοτάκη στο Εθνικό Θέατρο, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε αρνητική στην επαναφορά της συλλογικής σύμβασης στο θέατρο.

Η φευγαλέα τοποθέτηση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη πάνω στο ζήτημα επαναφοράς της σύμβασης κατά τη διάρκεια επίσκεψης του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Εθνικό Θέατρο και στην πρόβα των «Περσών» μοιάζει να μη δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για διάλογο. Η κ. Μενδώνη απαντώντας σε παρέμβαση – έκκληση του ηθοποιού Γιάννου Περλέγκα προς το υπουργείο να ενεργοποιήσει ξανά τις συλλογικές συμβάσεις δήλωσε πως «αυτό δεν είναι το πιο ενδεδειγμένο μέτρο και πως πρέπει να βρεθούν άλλες λύσεις».

«Σ’ αυτή την περίπτωση θα πρέπει να υπάρξει εναλλακτική αντιπρόταση από το υπουργείο» σχολιάζει ο Δημήτρης Τάρλοου που θεωρεί πως τώρα είναι το momentum να υπάρξει μια στιβαρή πολιτική για το θέατρο, ένα χώρο που ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε με τη δέουσα σοβαρότητα από τις ελληνικές κυβερνήσεις. «Προφανώς και δεν εμπίπτει στην έννοια της βιομηχανίας όπως την έχουν στο μυαλό τους. Γι’ αυτό και εξακολουθούν να έχουν άγνοια για το θεατρικό τοπίο και να μην μπορούν να το στηρίξουν κατάλληλα. Όμως, τώρα είναι η στιγμή των προτάσεων, της διαβούλευσης και θέσπισης νόμων».

Οι εκλογές στο ΣΕΗ αναμένεται να πυροδοτήσουν ένα νέο γύρο κρίσιμων διεκδικήσεων για τους ηθοποιούς. credit: Θανάσης Καρατζάς

Προς έκπληξη πολλών, οι μεγαλύτεροι παραγωγοί θεατρικών θεαμάτων στην Αθήνα συντάσσονται με την επαναφορά των συμβάσεων. «Θ’ ακολουθήσουμε τις οδηγίες του κράτους» λένε λακωνικά οι αδερφοί Τάγαρη ενώ ο Διονύσης Παναγιωτάκης των κραταιών «Αθηναϊκών Θεάτρων» όχι μόνο κρίνει απαραίτητη τη σύμβαση «για να μπει τάξη στο θέατρο» αλλά καλεί και το χώρο των ηθοποιών να μπει σε διάλογο. «Είναι εσφαλμένη εντύπωση πως οι παραγωγοί δεν θέλουν τις συλλογικές συμβάσεις. Προσωπικά προτείνω να ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος, να γίνει μια γενική συνέλευση του κλάδου και να ειπωθούν τα πράγματα όπως είναι, με αλήθειες», σημειώνει ο κ. Παναγιωτάκης παραπέμποντας και στην νεοσυσταθείσα Ομάδα Ελλήνων Θεατρικών Παραγωγών (ΟΜΘΕΑ) στην οποία συμμετέχει.

Ο σχηματισμός των «Από κοινού» ενθαρρύνει ανοιχτά το διάλογο με την ΟΜΘΕΑ, αξιολογώντας ως ιδανική συγκυρία τη δημιουργία αυτού του νέου συνομιλητή «με τον οποίο το Σωματείο πρέπει άμεσα να κάτσει στο τραπέζι και να διεκδικήσει με σθένος την υπογραφή της κλαδικής σύμβασης» λένε. «Οι νόμοι της ελεύθερης αυτορυθμιζόμενης αγοράς δεν έχουν χώρο για αιτήματα εργασιακών δικαιωμάτων. Θα πρέπει να αγωνιστεί κανείς γι’ αυτά. Με βάση τον αντεργατικό νόμο Βρούτση, οι κλαδικές συμβάσεις φαντάζουν και πάλι ένα μακρινό υπερρεαλιστικό όνειρο. Η κυβέρνηση θα σταθεί απέναντι σε οποιαδήποτε διεκδίκηση, αλλιώς δεν θα νομοθετούσε έτσι τον Σεπτέμβρη του 2019. Οφείλουμε, λοιπόν, να διεκδικήσουμε τις συμβάσεις μας αφενός νομικά και οικονομικά (κάτι που λείπει από τις σωματειακές διεκδικήσεις), αφετέρου κινηματικά, με όλα μας τα μέσα. Πάνω από όλα, όμως, με συσπείρωση του κλάδου μας. Πρέπει να είμαστε όλοι μαζί» σημειώνουν.

Διονύσης Παναγιωτάκης: “Οι παραγωγοί έχουμε καταθέσει προτάσεις στήριξης για τους εργαζόμενους στον πολιτισμό. Οι ηθοποιοί, όμως, πώς θα στηρίξουν τους παραγωγούς;”

Βεβαίως, οι προτάσεις συμβάσεων που “κυκλοφορούν” από την, μέχρι πρότινος, διοίκηση του ΣΕΗ για μισθούς πρωτοεμφανιζόμενων ηθοποιών ύψους 1.200 ευρώ συναντούν πολλές ενστάσεις, πριν καν ο διάλογος αρχίσει. Ο Θύμιος Τάγαρης ισχυρίζεται πως «δεν μπορεί ένας νέος ηθοποιός να παίρνει μισθό πιλότου της πολεμικής αεροπορίας από τον οποίο εξαρτάται η ασφάλεια των ελληνικών συνόρων» ενώ ο Διονύσης Παναγιωτάκης θεωρεί ανέφικτο ένα τέτοιο σενάριο. «Ο πρωτοεμφανιζόμενος ηθοποιός που αποφοιτά από ανυπόληπτες σχολές, με μεγάλο ρίσκο αναδουλειάς όπως κάθε νέος, πρέπει να ζει σε άλλη χώρα αν θέλει να διεκδικήσει μισθό 1.200 ευρώ. Στην κρίση που διανύουμε οι παραγωγοί έχουμε καταθέσει προτάσεις στήριξης για τους εργαζόμενους στον πολιτισμό. Οι ηθοποιοί, όμως, πώς θα στηρίξουν τους παραγωγούς;» λέει.

Βασίλης Πουλαντζάς: “Πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι δυνατότητες που υπάρχουν μέσα στη δυσοίωνη σεζόν που έρχεται”. credit: Ελίνα Γιουνανλή

Ο Βασίλης Πουλαντζάς, παραγωγός του ιστορικού Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας, ενός επίσης γνωστού “καταφυγίου” πληρωμένης εργασίας, καταλήγει πως «δεν έχει νόημα να μιλάμε μόνο για μια συλλογική σύμβαση αλλά και για ποια συλλογική σύμβαση. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο χώρος εργασίας μας είναι ένα σωστό κομφούζιο. Παρόλα αυτά, πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι δυνατότητες που υπάρχουν μέσα στη δυσοίωνη σεζόν που έρχεται και γενικά οι δυνατότητες των επιχειρηματιών και των θεάτρων που επιχορηγούνται ή όχι».

Οι παραγωγοί φαίνεται να απορρίπτουν τα σενάρια αμοιβών για τους πρωτοεμφανιζόμενους ηθοποιούς της προηγούμενης διοίκησης του ΣΕΗ. credit: Ελίνα Γιουνανλή

Όπως όλα δείχνουν, οι εκλογές του ΣΕΗ γίνονται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη χρονική στιγμή για το μέλλον του κλάδου. Εκτός από τα σοβαρά και σε εκκρεμότητα ζητήματα – μεταξύ αυτών και το ανεξέλεγκτο περιβάλλον των δραματικών σχολών – οι εκλογές είναι μια ευκαιρία για αναμόρφωση και αναβάθμιση του σωματείου στην συλλογική συνείδηση των ηθοποιών που σε μεγάλο ποσοστό το έχουν εγκαταλείψει.

«Το ΣΕΗ πρέπει ν’ ανακτήσει το κύρος που του αρμόζει» συνηγορεί ο Δημήτρης Τάρλοου του «Πορεία». «Δεν μπορεί να λειτουργεί ως συνδικαλιστικό όργανο που καταθέτει τυφλά αιτήματα, άσχετα με την συγκυρία και την εποχή ή απλώς απεργεί για εθιμοτυπικούς λόγους. Είναι η ώρα για το ΣΕΗ να γίνει αρωγός των ηθοποιών και των παραγωγών πιέζοντας το κράτος για μια σοβαρή διαχείριση του θεάτρου».