Συν & Πλην: «Οιδίπους» σε περιοδεία

Από τη μια, ο Οιδίποδας του Σοφοκλή. Στη λαγαρή απόδοση του Μίνωα Βολανάκη – όπου κάθε λέξη έχει λίπος και σάρκα – ο βασιλιάς της Θήβας βυθίζεται στο υπαρξιακό σκοτάδι όταν η γνώση, η αλήθεια αποκαλύπτεται. «Αχ, τι άγριο δώρο η γνώση, όταν δεν βοηθάει αυτόν που την έχει» αναφωνεί ο Τειρεσίας καθώς η τραγωδία για τη μοίρα του βασιλιά αποκαλύπτεται και, ναι εκείνος είναι το «ανούσιο μόλυσμα» της πόλης του.

Από την άλλη, ο Οιδίποδας του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Ο ήρωας του εκτός από τέκνο της Ιοκάστης, της ομόκλινης του βασίλισσας, είναι και τέκνο του Φρόιντ. Η υπαρξιστική ανάγνωση του σώματος – «η ζωτική ορμή» όπως έλεγε ο ίδιος ο διανοοούμενος Ιταλός – διαμορφώνει τον καταραμένο ήρωα που αφήνεται να οδηγηθεί από το ένστικτο του και να καταλύσει τα όρια της διαμορφωμένης ηθικής. Αυτά τα δύο πρόσωπα του Οιδίποδα συνενώνονται – εδώ σε δραματουργική επεξεργασία της Θεοδώρας Καπράλου – για να σχηματίσουν το πορτρέτο του ήρωα που εκκινεί από την κορυφή της εξουσίας και φθάνει στον βυθό της συνείδησης του. Μια θεατρική σύνθεση που εστιάζει στην αποκάλυψη της ταυτότητας του Οιδίποδα καθώς τα υπόλοιπα πρόσωπα του δράματος (Ιοκάστη, Τειρεσίας, Κρέων, ‘Αγγελος) συνεισφέρουν στς κλιμακώσεις αυτής της οδυνηρής αναγνώρισης.

Κωντσταντίνος Αβαρικιώτης και υποφωτισμένη η Μαρία Κεχαγιόγλου.

Τρία χρόνια μετά την ανάγνωση της «Μήδειας» από τρεις ερμηνευτές και δη άνδρες (Χρήστος Λούλης, Γιώργος Γάλλος, Μιχάλης Σαράντης), ο Δημήτρης Καραντζάς μελετά ξανά την σκηνική ενέργεια ενός τρίπτυχου. Εδώ συμπυκνώνει δυναμικά την κορυφαία αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή και κάνει focus στην φιλοσοφική πορεία του ανθρώπου που καλείται ν’ απαντήσει ποιος είναι – ακόμα κι αν αυτή τον γκρεμίσει από το θρόνο και τον εαυτό του. «Ανάξιος να γκρεμίσεις τον άνδρα που λούζεται από φως» απαντά ο Οιδίπους στις κατηγορίες του Τειρεσία πως είναι ο δολοφόνος του πατέρα του. Κι όμως… Η τραγωδία του Οιδίποδα συντελείται σε σύντομα επεισόδια, τόσο ψυχαναλυτικά όσο και δραματουργικά φορτισμένα, μια σχέση που υπερτονίζεται από την μίξη του σοφόκλειου κειμένου και της παζολινικής ανάγνωσης. Τα πρόσωπα και τα γεγονότα ζωντανεύουν τόσο μέσα από δραματικά στοιχεία και εντάσεις όσο και μέσα από την αφήγηση και την χορικότητα – ενδεδειγμένα εργαλεία στη συλλειτουργία τους.

Ο Μιχάλης Σαράντης στον επώνυμο ρόλο.

Ηθοποιοί αξιώσεων και τακτικοί συνεργάτες. Βασισμένη στις δύο αυτές πραγματικότητες, η ευέλικτη ομάδα του, κατά Καραντζά, «Οιδίποδα» κρατάει την ενέργεια και το φορτίο του έργου σε μια εξόχως εσωτερική κλίμακα που αναδεικνύει με μεγαλύτερη σαφήνεια την φιλοσοφική διάσταση του κειμένου. Τόσο μέσα από την “σύμβαση” των ρόλων όσο και την, από κοινού, αφήγηση το έργο δεν εκπίπτει πουθενά. Ο Μιχάλης Σαράντης επωμίζεται το ρόλο του Οιδίποδα και είναι καλοδιαβασμένος: Παρακολουθώντας τις εξάρσεις της εξουσιαστικής αλαζονείας, τις βασανιστικές αμφιβολίες μέχρι την σπαρακτική πτώση που τον μηδενίζει. ΄Ενας μεγαλειώδης ρόλος που τον γυμνάζει σε εσωτερικούς θορύβους και τιθασσεύει κάπως την κινησιολογική του παλέτα που τίνει να γίνει μανιέρα. Η Μαρία Κεχαγιόγλου αρχικά ως άγγελος γνώσης Τειρεσίας κι ύστερα ως Ιοκάστη στα δίχτυα του οιδιπόδειου συμπλέγματος δεν αποχωρίζεται την γήινη, στερεή της φύση αλλά ξέρει πως και να την ταράζει: Η ανοιχτή αγκαλιά που προσφέρει στον γιο και σύζυγο της πυκνώνει όλη την σκέψη του Παζολίνι. Τέλος, ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης – μετά την παρουσία του στον περσινό Οιδίποδα ως Τειρεσίας, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη – επανέρχεται στον Σοφοκλή ακολουθώντας τα χνάρια του Κρέοντα, του Αγγελιαφόρου και του αφηγητή. Και υιοθετεί αυτόν τον τόνο στη φωνή που απηχεί μια γνήσια απελπισία. Δεμένο, παραγωγικό σύνολο.

Η αργή και σταδιακή στροφή του Δημήτρη Καραντζά να καταγίνεται ολοένα και πιο καθαρά με το θέατρο ουσίας – και λιγότερο με το θέατρο που ψάχνει κάτι να προτείνει – είναι ορατό και στην περίπτωση αυτής της τελευταίας σκηνοθεσίας του. Προσεγγίζοντας τον «Οιδίποδα» δεν δοκιμάζει άγνωστα εργαλεία αλλά σταθεροποιείται πια σ’ ένα προσωπικό ύφος που και σύγχρονο είναι και βάθος έχει. Δουλεύει καλά το λόγο, καθοδηγεί τους πρωταγωνιστές του μέσα σε ρόλους, δεν ξεφεύγει από τον πυρήνα της (εκάστοτε) ανάγνωσης και συχνά κατοχυρώνει κι ένα μοντερνικό αισθητικό πρόσημο. ‘Ολα τα παραπάνω λειτουργούν ικανοποιητικά κι εδώ, πηγαίνοντας παρακάτω την ενασχόληση του με το αρχαίο δράμα.

Παρότι ένα μεγάλο μέρος της παράστασης εξελίσσεται μόνο κάτω από την εμφατική προσήλωση στο λόγο, η μουσική του Γιώργου Πούλιου στην κορύφωση της παράστασης εναρμονίζεται τέλεια με το συνταρακτικό τέλος του Οιδίποδα.

Εναν πιο “ολόκληρο” Οιδίποδα προσφέρει η συνομιλία του σοφόκλειου κειμένου με την σκέψη του Παζολίνι. Η σαρωτική δύναμη του σεξουαλικού ενστίκτου μπαίνει στο κάδρο της οιδιπόδειας ταυτότητας, όχι ως υπονοούμενο αλλά ως συμβάν.

Ο Τειρεσίας και η Ιοκάστη από τη Μαρία Κεχαγιόγλου.

Εμπνευσμένος από ένα πραγματικό γεγονός στην Παλαιστίνη όπου στήθηκαν πάσσαλοι στη γη ντυμένοι με παιδικά ρούχα, ο Δημήτρης Καραντζάς κάνει την πρώτη του απόπειρα στη διαμόρφωση του σκηνικού χώρου. Εκτός από τον παράγοντας της ευελιξίας στην συνθήκη της περιοδείας όμως, δεν προσφέρει κανένα εικαστικό στίγμα στην παράσταση.

Απουσία φωτιστικού σχεδιασμού και με τους ηθοποιούς να χειρίζονται επί τω πλείστον τη λειτουργία των προβολέων, η παράσταση χάνει την ευκαιρία να αποτυπώσει με μεγαλύτερη ατμοσφαιρικότητα το κεντρικό εννοιολογικό δίπολο στην πορεία του Οιδίποδα: Από το φως στο σκοτάδι. Πιθανώς, το αποτέλεσμα να επιβαρύνεται και στη συνθήκη του ανοιχτού θεάτρου.

Ενδιαφέρουσα ανάγνωση του οιδιπόδειου μύθου που ποντάρει στην, σε βάθος, προσέγγιση του ήρωα τόσο από τον Σοφοκλή όσο και τον Παζολίνι.