Η anamnesis της Αποστολίας Παπαδαμάκη από την Αλεξανδρούπολη

‘Οταν ήταν κοριτσάκι κολυμπούσε στα παράλια της Αρχαίας Ζώνης και έπαιζε στο – απερίφραχτο τότε – αρχαιολογικό πάρκο της Μεσημβρίας στην Αλεξανδρούπολη. ‘Εχει, λέει, απίστευτες αναμνήσεις από το χώρο. Φέτος, ο Δήμος Αλεξανδρούπολης της ζήτησε να επιστρέψει εκεί για ένα διαδραστικό δρώμενο στην Πανσέληνο του Αυγούστου. Για την Αποστολία Παπαδαμάκη, τη χορογράφο και δημιουργό του προγράμματος «Anamnesis» αυτό δεν μπορεί παρά να έχει ξεχωριστή σημασία.

Τα σχέδια της να συμμετέχει στο Nostos Festival του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος όσο και να συνεχίσει τον κύκλο της «Anamnesis» στο τρίτο, κατά σειρά, μνημείο του Απόλλωνα, τους Δελφούς – μετά την Δήλο πέρυσι και το Ναό του Επικούριου Απόλλωνα στην Ανδρίτσαινα το 2018 – είχαν από καιρό ακυρωθεί, λόγω της πανδημίας. «Ωστόσο, αντιμετώπισα όλα όσα συνέβησαν όχι σαν δοκιμασία αλλά σαν μια σειρά μυήσεων» εξηγεί. Γι’ αυτό και αρχές Ιουνίου πετούσε ήδη για την Αλεξανδρούπολη. Γρήγορα, θα συνέδεε το νήμα των παιδικών της αναμνήσεων με την γέννηση της αγάπης της για τις περφόρμανς σε αρχαία μνημεία. «Στάθηκα πολλές φορές στην άκρη των βράχων στην Αρχαία Ζώνη αγνανεύοντας τη Σαμοθράκη. Εκεί έκανα το πρώτο μου σόλο, στο Ιερό των Μεγάλων Θεών και πάλι κάτω από το φως της Πανσελήνου. Εκείνη η βραδιά στη Σαμοθράκη ήταν η πρώτη μύηση μου στο πρόγραμμα της Anamnesis προτού καν αποφασίσω πως θα το θεσμοθετήσω. Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, που με καλεί η Αλεξανδρούπολη – δηλαδή η απέναντι όχθη – το νιώθω ως κάτι πολύ συμβολικό. Πόσω μάλλον, όταν η Αρχαία Ζώνη έχει κι αυτή ιερό του Απόλλωνα, το μοναδικό που έχουν βρει στην περιοχή της Θράκης» σημειώνει.

Από τις πρώτες επισκέψεις της στην Αρχαία Ζώνη της Αλεξανδρούπολης.

Η Πανσέληνος στην Μεσημβρία θα γίνει ορατή νωρίς το βράδυ, κοντά στις 20.00 την Δευτέρα 3 Αυγούστου. Μια ώρα νωρίτερα, οι θεατές – 400 στον αριθμό – θα έχουν μπει στο χώρο και θα κινούνται πάνω στους ξύλινους διαδρόμους, κρατώντας απόσταση 1.5 μέτρου ο ένας από τον άλλο. Καθοδηγημένοι από δράσεις των χορευτών της, του Αντώνη Στρούζα και της Κωνσταντίνας Λιόντου, υπό τους ήχους της σύνθεσης του Τρύφωνα Κουτσουρέλη και τους φωνητικούς σχεδιασμούς της Μαρίας Παπαγεωργίου, η Αποστολία Παπαδαμάκη θα καλεί τους συμμετέχοντες «να συνδεθούν με το χώρο, με τα στοιχεία της φύσης, με τη μνήμη του τόπου». ‘Ολοι μαζί, από το ύψωμα μιας μεγάλης πλαγιάς θ’ αγναντέψουν την αυγουσιάτικη Πανσέληνο για να αφεθούν, στη συνέχεια, στις αφηγήσεις του Γιάννη Στάνκογλου που συμμετέχει στην παράσταση διαβάζοντας ορφικούς ύμνους, κείμενα του Πινδάρου και της αρχαίας Θράκης.

Το προηγούμενο βράδυ, βράδυ Κυριακής δηλαδή, η γενική πρόβα της παράστασης θα είναι και πάλι ανοιχτή στο κοινό ώστε να καταφέρουν να την παρακολουθήσουν συνολικά 800 άτομα. «Η πρόθεση της παράστασης παραμένει η ίδια» σχολιάζει η δημιουργός της. «Ν’ ανακινήσει την ενθύμηση για το ποιοί είμαστε, από που ερχόμαστε και που θέλουμε να πάμε. Ποιες είναι οι αξίες που σήμερα μας συγκινούν κι έχουν σχέση με αξίες που έχουν ήδη υπάρξει στον ελλαδικό πολιτισμό. Το μόνο που αλλάζει είναι η δομή της προκειμένου ν’ ακολουθήσουμε τα υγειονομικά πρωτόκολλα».

Η επίσκεψη της Αποστολίας Παπαδαμάκη στη γεννέτειρα της, Αλεξανδρούπολη είναι μια ακόμα υπόμνηση της δουλειάς της πάνω στην φιλοσοφία της «Anamnesis» που, όσο περνάει ο καιρός, δουλεύει με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. «Νομίζω πως αρχίζω και αναπτύσσω μια μεθοδολογία: Εστιάζω στο τρίπτυχο κίνηση, μέλος, λόγος. Μια μεθολογία που ελπίζω ότι – σε κάποια χρόνια – θα μπορεί να διδαχθεί για το πως προσεγγίζουμε έναν αρχαιολογικό χώρο ώστε να παρουσιάσουμε μια site specific παράσταση. Κι αυτό έγινε πολύ πιο καθαρό σαν όραμα μετά το ταξίδι μας στη Δήλο» παρατηρεί.

Αν θα μπορούσε να βάλει τη σκέψη της σε λέξεις θα έλεγε πως στοχεύει να παρουσιάσει μια εκδοχή «Anamnesis» σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας – και κάποια στιγμή, βράδυ Πανσελήνου ταυτόγχρονα σε δέκα αρχαιολογικά μνημεία – γνωστά και άγνωστα. «Αυτό είναι το μεγάλο όραμα της Anamnesis. Πάντα σε συνεργασία με το Τμήμα Προϊστορικού και Βυζαντινού πολιτισμού του ΥΠΠΟ, σε συνεργασία με πανεπιστήμια, εφορίες και αρχαιολόγους τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό».

Βέβαια, παρά την κατατεθημένη εμπειρία της, το υπουργείου Πολιτισμού δεν την συμπεριέλαβε στο μεγάλο πρόγραμμα του «’Ολη η Ελλάδα, ένας πολιτισμός». Παρότι, ένα από τα επίπεδα της «Anamnesis» ειναι ο διάλογος μεταξύ σύγχρονου πολιτισμού και αρχαιολογικού χώρου. «Ομολογώ πως θα ήθελα να συμμετέχω. Θεωρώ πως έχω κάνει μεγάλη έρευνα σε αυτόν τον τομέα, οραματίζομαι ήδη τα επόμενα βήματα κι εκτιμώ πως έχω πολλά να προσφέρω. Πάντως, με το νεοσύστατο θεσμό του ΥΠΠΟΑ, ένα μέρος από τους στόχους της Anamnesis – να προκύψουν κι άλλες παραστάσεις σε αρχαιολογικούς χώρους- ικανοποιήθηκε».

Στα δέκα χρόνια αφοσίωσης της σ’ αυτή την ιδέα, η εξέλιξη της Παπαδαμάκη είναι πλέον ορατή. Η ίδια την εντοπίζει στον τρόπο που αντιμετωπίζει την αρχιτεκτονική της σκηνοθεσίας και της χορογραφίας, στην δυνατότητα να ανταπεξέρχεται η ίδια και οι περφόρμερ της στην έκθεση στη φύση αφού «κάθε παράσταση σε καλεί να αναμετρηθείς με τον εαυτό σου και ν’ αναρωτηθείς τι κάνεις για να υπηρετήσεις την τέχνη σου κι έναν ανώτερο ψυχικό σκοπό που θα μεταδοθεί στον κόσμο. Θεωρώ πια, πως είναι μια παράσταση κοντά στην αρχαία τραγωδία χωρίς κείμενο» παρατηρεί.

Πλάνο προβών από την παράσταση στη Δήλο, μια μεγάλη πρόκληση για την Anamnesis.

Η συλλειτουργία με τον ανοιχτό χώρο και η πάλη με τα στοιχεία της φύσης είναι μια διαρκής άσκηση για τους περφόρμερς. Το περσινό εγχείρημα στη Δήλο, όπου για έξι ώρες χόρευαν κόντρα σε άνεμο ισχύος 9 μποφόρ, ήταν το αποκορύφωμα αυτής της ακραίας προσπάθειας – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είχαν ήδη βιώσει κι άλλες αντιξοότητες. Η γενική πρόβα στον Επικούριο Απόλλωνα έγινε υπό καταρρακτώδη βροχή ενώ η πρεμιέρα της υποβρύχιας παράστασης στον αρχαιολογικό χώρο του Σουνίου αναγκάστηκε να αναβληθεί εξαιτίας θυελλωδών νοτιάδων.

Παρόλα αυτά, η Αποστολία Παπαδαμάκη επιμένει ακούραστα σ’ αυτό το μοτίβο. «Με κάνει καλύτερο άνθρωπο» εξηγεί «και στοχεύει να κάνει καλύτερους και τους θεατές. Αυτή είναι μια από τις προτεραιότητες της Anamnesis: Την ώρα που οι θεατές διαδρούν να ανακαλέσουν την σχέση τους με τη φύση. Αν κανείς, ακολουθήσει μια τελετουργία – για παράδειγμα να κοιτάζει καθημερινά την ανατολή του ηλίου – είναι βέβαιο πως αυτό θα του δώσει μια ψυχική ησυχία. Θα συνδεθεί διαφορετικά με τη ζωή. Κι όταν του προκύψουν μεγάλα προβλήματα – ακόμα και αθεράπευτες απώλειες – τότε θα νιώσει πως δεν είναι παρά ένα κομμάτι μιας φυσικής και σοφής νομοτέλειας».

«Για μένα η παρεξηγημένη έννοια του διαλογισμού επιτυγχάνεται κοντά στην φύση. Εκεί φιλοσοφώ, εκεί αναρωτιέμαι για το νόημα της ζωής» λέει.

Στη διάρκεια της καραντίνας – αυτήν την μεγάλη και συλλογική δοκιμασία που συνόδευσε την, εν εξελίξει πανδημία – η Αποστολία Παπαδαμάκη δεν σταμάτησε να σκαρφαλώνει στου Φιλοπάππου και στους άλλους αστικούς λόφους, σε μια προσπάθεια να μην διακόψει την ανάγκη της για προσωπική ενδοσκόπηση. «Για μένα η παρεξηγημένη έννοια του διαλογισμού επιτυγχάνεται κοντά στην φύση. Εκεί φιλοσοφώ, εκεί αναρωτιέμαι για το νόημα της ζωής, γιατί έχω έρθει στον κόσμο, τι έχω να προσφέρω στην κοινωνία, τι με καλεί η ζωή να κάνω».

Απέκτησε την συνήθεια αυτή πολύ νωρίς, όταν ο πατέρας της, την ξυπνούσε χαράματα κάθε Κυριακή, και μαζί με την αδερφή της έτρεχαν να κατασκηνώσουν σε βουνά, ποτάμια, λαγκάδια. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και οι πρώιμες χορογραφίες της (αυτές που άρχισε να παραδίδει ντύνοντας παραγωγές αρχαίου δράματος του Εθνικού στα τέλη της δεκαετίας του ’90) αντλούσαν από μοτίβα της χλωρίδας και της πανίδας.

«Έχει τελειώσει το Εγώ, το ατομικό. Περνάμε σε μια εποχή συλλογικών εμπειριών. Και η παραστατική τέχνη εξασφαλίζει τη συλλογική μέθεξη. Ας το ξαναθυμηθούμε αυτό» τονίζει.

Σήμερα, μια ιέρεια του χορού μα και της φύσης δεν θα υπερβάλλει αν πει πως «η φύση είναι σπίτι μου και τη φροντίζω όσο μπορώ. Δεν εννοώ μόνο να μαζεύω τα σκουπίδια από τα πάρκα – αυτό το κάνω. Την ίδια ώρα, προσπαθώ να καταλώνω όσο λιγότερο γίνεται. ΄Εχω αποφασίσει ότι μπορώ να ζήσω με πολύ λίγα. Ένας από τους στόχους μου στα επόμενα χρόνια είναι ν’ απεξαρτηθώ από την κατανάλωση και να μείνω, κάπου εκτός πόλης, όσο πιο λιτά γίνεται. Για μένα έχει τελειώσει το Εγώ, το ατομικό. Περνάμε σε μια εποχή συλλογικών εμπειριών. Και η παραστατική τέχνη εξασφαλίζει τη συλλογική μέθεξη. Ας το ξαναθυμηθούμε αυτό».

Στο περιθώριο της επίδρασης της, η Παπαδαμάκη πιστεύει πως η «Anamnesis» είναι ένα συλλογικό παραστατικό εργαλείο με οικολογικά μηνύματα. «Αν συγκινηθείς βλέποντας τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος ή την Πανσέληνο, αν αναπνεύσεις τη μυρωδιά της θάλασσας, αν χαρείς το τοπίο μαζί με άλλους, τότε μπορεί να μην πετάξεις σκουπίδια την επόμενη μέρα ή να μην αγοράσεις πλαστικό. Ο άνθρωπος που έχει μια εμπειρία ομορφιάς δεν μπορεί να την ξεχάσει εύκολα».

Αυτή την ομορφιά, η Αποστολία Παπαδαμάκη σκοπεύει να την μεταδώσει με κάθε τρόπο· ακόμα κι αν δεν είναι βιωματικός όσο όλες οι, μέχρι τώρα, παραστατικές χειρονομίες της. Έχει ήδη καταθέσει φάκελο στην πρόσκληση για δημιουργία ψηφιακού πολιτισμού του ΥΠΠΟ, με την πρόταση ενός κινηματογραφικού project όπου επτά περφόρμερς θα ερμηνεύουν την «Anamnesis» σε επτά αρχαιολογικούς χώρους. Μια εμπειρία που πρόκειται να καταγραφεί σε ισάριθμες δεκάλεπτες ταινίες, αναδεικνύοντας τα αρχαιολογικά τοπία της Δήλου, της Ολυμπίας, του Ναού του Ηφαίστου στην Αρχαία Αγορά, του Ναού της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, του Ναού της ΄Ηρας στο Λουτράκι, της Ελευσίνας και των Δελφών. Προηγείται η Αλεξανδρούπολη.