Τα βιβλία καλοκαιριού: 31 προτάσεις που θα μας συντροφεύσουν στις διακοπές

31 προτάσεις βιβλίων για τον μήνα Αύγουστο! Σαν θερινές βουτιές στην ανάγνωση· στα σωστά βιβλία! Τίποτε δεν μπορεί να κάνει τη ζωή αδιάφορη σε αυτές τις σελίδες…

Ασκήσεις ύφους και θέματα απαράμιλλα. Μια αποτύπωση της πραγματικότητας (ιστορικής ή επικαιρικής) με έννοιες που δεν είναι ποτέ ρεαλιστικές. Τα διηγήματα της Ρέας Γαλανάκη είναι ιδέες για μυθιστορήματα που γράφτηκαν.

Τα τρία πρώτα της, «Η ιστορία της Όλγας», «Μαυρόασπρο», «Τ’ αόρατα και τα ορατά» (της συλλογής Ομόκεντρα διηγήματα, 1986) προιωνίζονταν ήδη το προσωπικό της ύφος, όπως θα το ανέπτυσσε στη μυθιστορία της, «Ο Βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά». Στην κατοπινή της συλλογή, «Ένα σχεδόν γαλάζιο χέρι» (Κρατικό βραβείο διηγήματος 2005) δηλώνει άμεσα και κατηγορηματικά τόσο την ηθική όσο και τη μαστορική του συγγραφέα. Τι γράφει και γιατί: «Τίποτα δεν μεταβιβάζεται χωρίς απώλειες στο γραπτό λόγο. Το κενό καλύπτεται από τη φαντασία. Ό,τι χάνεται, ανήκει στην ατομική συνείδηση. Ό,τι προστίθεται, ανήκει στη συλλογική συνείδηση. Το ζητούμενο είναι πάντα το ανθρώπινο δράμα» (γράφει στη σελ. 86, της εμπνευσμένης από τον ήρωα του «Κιβωτίου» του Άρη Αλεξάνδρου ιστορίας, «Ένας άντρας καμωμένος από λέξεις».

Η συγκεκριμένη έκδοση περιλαμβάνει δέκα συνολικά διηγήματα και μία νουβέλα που γράφτηκαν από το 1984 μέχρι το 2018, διαβάζονται με μια ανάσα και μένουν ανεξίτηλα στο μυαλό και στην καρδιά. Τι καλύτερη εισαγωγή άλλωστε στο γαλανικό σύμπαν από 11 αφηγήματα-διαμάντια;

«Εδώ έβγαιναν οι ωραιότερες φράουλες. Δεν κοίταζαν να κρυφτούν διακριτικά, όπως το συνηθίζουν αλλού. Έκοβαν το δρόμο αυτών που τις έψαχναν. Έτρεμαν βαριές απ’ τα λεπτά αλλά ανθεκτικά κοτσανάκια τους. Ήταν μεγάλες και φύτρωναν τόσο χαμηλά, τόσο κοντά στο χώμα, όχι από ταπεινοσύνη αλλά από περηφάνια. Έπρεπε να σκύψεις για να τις μαζέψεις». Την άνοιξη του 1936, ο  συγγραφέας του σπουδαίου μυθιστορήματος Το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, είχε αρχίσει τις «Φράουλες», το νοσταλγικό μονόλογο ενός ανθρώπου που χάνει την πόλη όπου γεννήθηκε από τη σαρωτική μανία της Ιστορίας.

Ένα κείμενο για τη χαμένη γη της Γαλικίας, – της οποίας η έκταση ιδωμένη μέσα από τον παραμορφωτικό φακό της φαντασίας, ξεπερνά τα όρια του υπερβολικού και τα ιστορικά σύνορα της παλαιάς ανατολικής επαρχίας της Αυστρο-Ουγγαρίας» –, που ο συγγραφέας φιλοδοξούσε να αποτελέσει τη βάση ενός μεγάλου μυθιστορήματος. Το βιβλίο όμως θα μείνει ανολοκλήρωτο, σαν μια βινιέτα σπάνιας ομορφιάς, όπου σύμφωνα με την Nadine Gordimer, «αυτό που βλέπει και μας μεταδίδει ο Ροτ είναι ουσιαστικά η ευθραυστότητα της ανθρώπινης συνθήκης».

*Η μετάφραση είναι της Μαρίας Αγγελίδου.

Ένας λεπταίσθητος, αναγεννησιακός άνθρωπος –φωτογράφος, γραφίστας, μεταφραστής, ζωγράφος, ποιητής και πεζογράφος– ο Αλέξανδρος Ίσαρης σ’ ένα εξαιρετικής αφηγηματικής τεχνικής εγχείρημα. Έξι περίπατοι στον Οξύλιθο, τις Σέρρες, το Βερολίνο, τον Πύργο της Τήνου, τη Βιέννη και τη Θεσσαλονίκη, και μια λοξή ματιά στο αναπόφευκτο, ειπωμένο όπως μόνο το κάλλος μπορεί να αποτυπωθεί…  στο θαλερό Προσκέφαλο με φύλλα λεμονιάς.

Έξι περίπατοι όπου ο συγγραφέας όχι απλά περιγράφει ένα τοπίο μέσα από τη δική του οπτική ενώ, παράλληλα, το διατρέχει… Αλλά, επιπλέον, το ζωγραφίζει, το φωτογραφίζει και το υμνεί ταυτόχρονα, χαρίζοντας στον αναγνώστη πολύτιμες εικόνες του μυαλού του σε έξι περιπάτους γραμμένους επί τούτου για να ευφράνουν και να κινητοποιήσουν μνήμες και συναίσθημα…  «Η ψυχή μου σιγά σιγά γαληνεύει, νιώθω να κολυμπάω στο σύμπαν, οι δυσάρεστες σκέψεις υποχωρούν και σαν υπνωτισμένος προχωρώ προς το σταυρό, απ’ όπου φαίνεται ο Οξύλιθος, που λάμποντας σκαρφαλώνει νωχελικά στο αντικρινό βουνό. Ανεβασμένος σ’ εκείνη τη μυρωμένη κορυφή, νιώθω διάφανος, σχεδόν γυάλινος, με μια κατακόκκινη καρδιά να χτυπάει ακόμα».

Τα διηγήματα της 80χρονης Ελβετής Φλερ Γιέγκι: μια μαγγανεία που φέρνει γαλήνη κι ένα είδος ευτυχίας. Εικοσιένα ιστορίες σαν απόκοσμο άγγιγμα σε καθημερινές καταστάσεις και άτομα, ενίοτε γνωστά (μας) και, ταυτόχρονα, τόσο ανοίκεια. Όπως στην ιστορία «Συνάντηση στο Μπρονξ» όπου η Γιέγκι τρώει με τον Όλιβερ Σακς σε ένα εστιατόριο στο Μπρονξ. Ο συνομιλητής της, ωστόσο, δεν είναι ο διάσημος νευρολόγος, αλλά ένα ψάρι το οποίο περιεργάζεται τη συγγραφέα μέσα από το ενυδρείο μαζί με τα ψάρια που θα καταλήξουν στον πάγκο του μάγειρα.

Παρακάτω μας λέει την ιστορία μιας Γάτας. Και ξεκινάει ως εξής: «Το να παρατηρείς τους άλλους είναι πάντα ενδιαφέρον». Και παρατηρούμε μια γάτα: που κυνηγάει το θήραμά της, και πριν το θανάσιμο χτύπημα, αφαιρείται, κοιτάει αλλού. Αυτή η στιγμιαία αφηρημάδα «αποτελεί μέρος ενός μηχανισμού ακριβείας» μας λέει η Γιέγκι. Και είναι κυριολεκτικά ο τρόπος που γράφει: Εξονυχιστική παρατήρηση, κυνήγι των λέξεων και, αμέσως μετά, αποστασιοποίηση από τις λέξεις, για να τις ξεκοκαλίσει καλύτερα (συγγραφέας & αναγνώστης!)

*Η μετάφραση είναι του Σταύρου Παπασταύρου.

Το 2008, ο κολομβιανός συγγραφέας (κάτοικος τότε Βαρκελώνης) Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες δημοσιεύει τη συλλογή «Οι εραστές των Αγίων Πάντων». Εφτά διηγήματα γραμμένα στον ίσκιο του Hemingway, τα οποία διαδραματίζονταν στην Ευρώπη. Τώρα έρχονται τα «Τραγούδια για την πυρκαγιά…» (Καλύτερο βιβλίο 2019 στην Κολομβία). Εννέα εξαιρετικά αφηγήματα –«στην παράδοση του βιβλίου του Joyce, Οι Δουβλινέζοι– επικεντρωμένα πάντα στη βία ή τα σημάδια που αφήνει.

Μια φωτογράφος αντιλαμβάνεται κάτι που θα προτιμούσε ν’ αγνοεί. Ένας βετεράνος του Πολέμου της Κορέας έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν του, στη διάρκεια μιας συνάντησης αρχικά ακίνδυνης. Ο αφηγητής, παίζοντας κομπάρσος σε ταινία του Πολάνσκι, παρατηρεί το πρόσωπο του σκηνοθέτη, ψάχνοντας για σημάδια στον απόηχο της δολοφονίας της Σάρον Τέιτ. Η διαδικτυακή αναζήτηση ενός βιβλίου που είχε εκδοθεί το 1887 οδηγεί έναν συγγραφέα ν’ ανακαλύψει τη ζωή μιας παθιασμένης γυναίκας. Διαβάστε τον, θα σας συνεπάρει.

*Η μετάφραση είναι του Αχιλλέα Κυριακίδη.

Ο Ιστορικός Ενεστώς του βραβευμένου ποιητή και ψυχαναλυτή Θανάση Χατζόπουλου με την ασπρόμαυρη φωτογραφία του Κώστα Μπαλάφα, “Στον Εθνικό Κήπο, 1960-70” στο εξώφυλλο, και τον περίεργο και αμφίσημο τίτλο της θα μπορούσε κάλλιστα να παραπέμπει στο εξώφυλλο της 24ης Μαίου των New York Times, που με αφορμή τον θάνατο 100.000 ανθρώπων στις ΗΠΑ, έγραψαν: Δεν ήταν απλώς ονόματα σε μία λίστα. Ήταν Εμείς… Και, ταυτόχρονα, είναι, νομίζω, μια αναφορά στο βιβλίο: «Το κοντραμπάντο της μνήμης» του Ζ. Χασούν. Σύντομοι βίοι ανθρώπων, του καθενός από μας, πυκνά και λιτά ιστορημένοι φωτίζουν ερωτήματα του συγγραφέα, όπως: «Τι περιλαμβάνει η ζωή ενός ανθρώπου, ποια είναι τα σημαντικά, ποια γεγονότα συνιστούν τομή. Οι πιο πολλοί άνθρωποι περνούν τη ζωή τους, χωρίς να δημιουργήσουν τομή στο κοινωνικό ή στο ιστορικό γίγνεσθαι. Κι όμως, κατά τη γνώμη μου, διαμορφώνουν την Ιστορία, όχι εξίσου, αλλά με μια αφανή μεσολάβηση, χωρίς την οποία η «αδρανής ύλη της ζωής» δεν θα μπορούσε να προχωρήσει.»

Όταν ξεκίνησα να διαβάζω το πρωτόλειο του Θοδωρή Τσάτσου για μια ακόμα βαρετή βραδιά στα τόσο μογγόλικα και βραδυκίνητα καλοκαίρια του Άρη με το εξοργιστικά ήρεμο βλέμμα και το αυτάρεσκο χαμόγελο στο χωριό της μιας ευθείας… σκέφτηκα λέξεις που κυλούν αργά, όπως το ήσυχο ποταμάκι, για να αρχίσουν ξαφνικά να κατρακυλούν με ρυθμό επιταχυνόμενο και από την έκβασή τους να αποδειχθούν τραγικές.

Με μια απότομη, ρυθμική προφορικότητα, σαν μουσική που ξεπηδά από το πουθενά, ο Θοδωρής Τσάτσος από την πρώτη κιόλας ιστορία του «Οι ευχές κοστίζουν ακριβά» ωθεί τον αναγνώστη στον ρευστό κόσμο της Μοργκάνα και, ακολουθώντας αντίστροφη πορεία από το παρόν στο παρελθόν με κινητήρια δύναμη τη βιωματική μνήμη, τη φαντασία και την ανθρώπινη γνώση, τον βυθίζει στη βοή του κόσμου, εκεί όπου υπάρξεις εξοντώνονται προκειμένου να γίνουν ευγενικές, συγκαταβατικές με τον κόσμο. Επτά ασύμπτωτες ιστορίες απαλλαγμένες απ’ την εικόνα, γεμάτες αλάνθαστα σημάδια για αυτή την ήρεμη υπουλότητα που μας χαρακτηρίζει σαν είδος.