Σαβίνα Γιαννάτου: Ποτέ δεν είδα τον εαυτό μου σαν «ambassador» για την Ελλάδα

Η Σαβίνα Γιαννάτου αποτελεί μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή περίπτωση καλλιτέχνιδας για τα δεδομένα της χώρας μας. Ξεκινώντας το 1981 από την θρυλική Λιλιπούπολη, έχει διαγράψει μια σημαντική καλλιτεχνική πορεία και έχει συνεργαστεί με εξέχοντα ονόματα συνθετών όπως Barry Guy, Arild Andersen αλλά και μεγάλους Έλληνες μεταξύ των οποίων η Λένα Πλάτωνος, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Νίκος Κηπουργός, ο Βαγγέλης Κατσούλης κ.α.

Με μουσικές σπουδές και πλούσιο βιογραφικό, ταξιδεύει ανά τον κόσμο και συνεχίζει να μας χαρίζει δυνατές συγκινήσεις με τις δημιουργίες της.

Με αφορμή την εμφάνισή της στις 14 και στις 15 Αυγούστου στην Επίδαυρο, όπου  μαζί με τους «Primavera en Salonico» δημιοuργούν το «Watersong», η ελληνίδα δημιουργός μιλά αποκλειστικά στο monopoli.gr για τη ζωή, το έργο της και μοιράζεται μαζί μας τις πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις της για τον πολιτισμό….

Φανταζόμουν τελείως διαφορετική την πορεία μου απ’ αυτήν που τελικά προέκυψε. Φανταζόμουν ότι θα ασχοληθώ με μπαλάντες, σε ένα ίσως ροκ περιβάλλον, αλλά επίσης ήλπιζα ότι θα ασχολούμουν με την προκλασική μουσική, ότι θα αποκτούσα κάποιες τεχνικές δεξιότητες, που τελικά δεν απέκτησα ποτέ, αλλά όμως απέκτησα κάποιες τελείως διαφορετικές που δεν γνώριζα καν ότι υπήρχαν τότε…

Θεωρώ ότι ήμουν πολύ τυχερή που οι τότε επιθυμίες μου δεν μπόρεσαν να εκπληρωθούν και αυτό μου άνοιξε έτσι έναν καινούργιο κόσμο που δεν γινόταν να αγνοήσω.

Δεν φανταζόμουν ότι θα ασχοληθώ για παράδειγμα έστω και στο ελάχιστο με το παραδοσιακό τραγούδι, κάτι που συμβαίνει ήδη από το 1985 με τα «νανουρίσματα» του Ν. Κυπουργού, και ακολούθησαν τα ισπανοεβραϊκά και τα της μεσογείου. Δεν γνώριζα τι σημαίνει καν ελεύθερος αυτοσχεδιασμός. Μου άρεσε η σύγχρονη μουσική και ήλπιζα ότι με κάποιο τρόπο θα ασχοληθώ μ’ αυτήν – κάτι που επίσης δεν έγινε ακριβώς ποτέ.

Κάπως έτσι… ό,τι προέκυψε πάντως μέσα σ’ αυτά τα χρόνια ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρον και συχνά απρόσμενο. Ανέτρεψε πολλά στερεότυπα που αφορούσαν είτε είδη μουσικής, είτε ανθρώπους και τις προτιμήσεις τους. Αν εξαιρέσω την συνεργασία μου με την Λένα Πλάτωνος και το περιβάλλον του Γ’ προγράμματος τότε, που ήταν για μένα το μόνο γνωστό σημείο για την επαγγελματικής μου πορεία, όλα τα άλλα που ακολούθησαν ήταν γεμάτα ανατροπές και τελικά χαίρομαι πολύ γι αυτό. Θεωρώ ότι ήμουν πολύ τυχερή που οι τότε επιθυμίες μου δεν μπόρεσαν να εκπληρωθούν και αυτό μου άνοιξε έτσι έναν καινούργιο κόσμο που δεν γινόταν να αγνοήσω.

Ίσως να φοβάμαι. Ίσως να μην ξέρω πως να το κάνω αλλιώς. Ίσως να το θεωρώ φυσικό έτσι. Ίσως να θεωρώ ότι δεν το αξίζω. Ίσως, ποιος ξέρει τι άλλο ίσως. Μια χαρά αισθάνομαι πάντως..

Είναι επιλογή και μου αρέσει πολύ, και συμβαίνει σχεδόν αποκλειστικά λόγω δουλειάς. Μάλλον βρίσκω έναν τρόπο να δραπετεύω λόγω της δουλειάς.. «Συγγνώμη που φεύγω, αλλά έχω δουλειά..», «Πολύ θα ήθελα να μείνω αλλά, ξέρετε, πρέπει να φύγω γιατί έχω δουλειά». Ενώ αν πας διακοπές, τι θα πεις; «Συγγνώμη, αλλά πρέπει να πάω διακοπές;» Βέβαια μετά από τόσα χρόνια, μάλλον έχω συνηθίσει έτσι, και ίσως για να φύγω να πρέπει κάτι να έχω να κάνω εκτός από τις διακοπές..

Είναι αλήθεια αυτό. Μπορώ να αυτοσχεδιάζω ακολουθώντας τη μελωδία και την αρμονία ενός κομματιού, αλλά μπορώ και να φεύγω απ’ αυτήν χρησιμοποιώντας απλώς ήχους με τη φωνή μου. Αν «προσφέρεται» το κομμάτι, μπορώ να αυτοσχεδιάσω με τον τρόπο της free jazz, που είναι καθαρά αυτοσχεδιαστική κατάσταση και δεν βασίζεται στην αρμονία την μελωδία ή την μουσική δομή. Η μπορώ να μπω στην λογική της σύγχρονης μουσικής και να μην ακολουθώ ακριβώς την αρμονία του κομματιού.

Για παράδειγμα, όλοι ξέρουμε τι είναι ένας αμανές. Εγώ μπορώ μόνο να αντιγράψω έναν αμανέ δηλαδή να τον πω ίδιο όπως τον έχει πει κάποιος άλλος, (εάν βέβαια δεν είναι πολύ δύσκολος…).  Είναι όμως αδύνατον να φτιάξω έναν δικό μου. Κάτι που άλλοι τραγουδιστές το κάνουν για πλάκα χωρίς να το σκεφτούν καν. Ο καθένας στο είδος του…Αυτό που σίγουρα δεν μπορώ να κάνω είναι να αυτοσχεδιάσω με τον τρόπο της κλασσικής jazz ή με τον τρόπο της παραδοσιακής και της βυζαντινής μουσικής.  Τους κανόνες αυτούς δεν τους ξέρω.

Συνδυάζονται γιατί όλα είναι μουσική. Είναι κομμάτια της ίδιας κατάστασης. Του ήχου. Σου αρέσει να τραγουδάς τραγούδια που έχουν φτιαχτεί από άλλους, αλλά φαντάζεσαι επίσης και τις δικές σου μελωδίες, την δική σου αίσθηση του ρυθμού, της αρμονίας και θες να τα φτιάξεις εσύ ο ίδιος.  

Έφτιαχνα τραγούδια από μικρή. Με το που έπιασα κιθάρα στα χέρια μου, από τα πρώτα μαθήματα, έφτιαξα τα πρώτα μου τραγούδια. Βέβαια ποτέ δεν έμαθα να συνθέτω με την τυπική έννοια του όρου, δεν το σπούδασα δηλαδή, αυτό όμως δεν με εμπόδισε να φτιάξω κομμάτια, να τα ενορχηστρώσω, και να τα εκδώσω σε δίσκους, cds ή να συνεργαστώ με το θέατρο.

Το θέμα της ενορχήστρωσης θεωρώ ότι είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της ιστορίας αυτής και που οι περισσότεροι από μας που συνθέτουμε παρεμπιπτόντως, χωρίς να είναι αυτή η κύρια ασχολία μας, το αφήνουμε στους ενορχηστρωτές θεωρώντας ότι δεν μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας.

Ναι… στην πρώτη μου δουλειά στο «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» είχα ζητήσει από τον Θύμιο Παπαδόπουλο να μου ενορχηστρώσει τα κομμάτια. Στην πρώτη μας συνάντηση του εξηγούσα πώς θα ήθελα να ενορχηστρωθεί το κάθε κομμάτι. Και μου λέει ο Θύμιος: «Αφού ξέρεις τι θέλεις γιατί δεν τα ενορχηστρώνεις μόνη σου» Και λέω: «Αφού δεν ξέρω, πώς θα το κάνω;» Και μου είπε: «Αγόρασε ενα συνθεσάϊζερ κι’ ένα τετρακάναλο κασετόφωνο και φτιάξ’ τα μόνη σου». Τότε δεν υπήρχαν τα κομπιούτερς. Τότε με ένα τετρακάναλο ηχογραφούσες 3 κανάλια τα οποία μετά τα μετέφερες στο τέταρτο και ηχογραφούσες άλλα 3 από πάνω κ.ο.κ.

Κάπως έτσι το θυμάμαι, και μπορούσες στην πράξη, να δεις τι σου κάνει και τι όχι, για τα κομμάτια σου. Τώρα με τους υπολογιστές είναι όλα απίστευτα εύκολα. Εάν δεν με είχε ενθαρρύνει ο Θύμιος, δεν θα το προσπαθούσα ποτέ μόνη μου. Μπορεί βέβαια να το έκανε για να γλυτώσει από μία συνεργάτιδα που δεν θα τον άφηνε ελεύθερο να δημιουργήσει. Είτε έτσι όμως, είτε αλλιώς, του είμαι πάντα ευγνώμων!

Νομίζω ότι ταιριάζουμε παρ’ ότι είμαστε αρκετά διαφορετικοί μεταξύ μας. Ο καθένας είναι ιδιαίτερος σ’ αυτό που κάνει. Υπάρχει κοινό χιούμορ, εκτίμηση του ενός για τον άλλον, κατανόηση ή και ανοχή. Και σίγουρα αγάπη γι αυτό που κάνουμε συνολικά. Νομίζω αυτά είναι αρκετά.

Πολύ διαφορετικά πράγματα που δεν μπορώ να τα ταξινομήσω. Με κάποιο τρόπο μια εικόνα, μία λέξη που κάτι σου θυμίζει, ένας ήχος που σου δημιουργεί έναν συνειρμό και σε φέρνει σε επαφή με κάτι πολύ προσωπικό που ακόμα κι αυτό είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Δεν ξέρω αν θα  ήθελα να γίνω τόσο συγκεκριμένη ποτέ και μάλιστα δημόσια.

Δε μπορώ να αξιολογήσω το πολιτιστικό επίπεδο στην Ελλάδα σήμερα, χωρίς να πέσω σε στερεότυπα και προκαταλήψεις για τον «Έλληνα» και το επίπεδό του.

Ομολογώ ότι στη διάρκεια της καραντίνας πέρασα την πιο μη δημιουργική περίοδο της ζωής μου… Ακόμα κοιτάζω πώς θα βγω απ’ αυτήν.. Και το ίντερνετ δεν βοηθάει καθόλου σ’ αυτό. Είναι η εύκολη λύση.

Τώρα τι έχει αλλάξει στον καλλιτεχνικό κόσμο θα το δούμε σιγά – σιγά. Πως θα γίνεται θέατρο με περιορισμό στην επαφή των ηθοποιών, με περιορισμένη προσέλευση θεατών. (Πολλοί φίλοι μου δεν πάνε πια σε παραστάσεις.) Τι σημαίνει οικονομικά για τους καλλιτέχνες αυτό, πώς θα πληρώνονται αν όλα κινούνται μέσω ίντερνετ για μεγάλο διάστημα; Δεν είναι καθόλου εύκολο όλο αυτό και ούτε εμείς οι συνάδελφοι μεταξύ μας δεν ξέρουμε πόσοι και πόσο ταλαιπωρούνται ήδη απ’ την κατάσταση αυτή.

Πιστεύω όμως ότι μόλις βρεθεί εμβόλιο, ή όποιο φάρμακο που θα αντιμετωπίζει τον ιό, θα επιστρέψουμε εκεί που ήμασταν, όσον αφορά τον τρόπο της ζωής μας. Νομίζω ότι θα τον ξεχάσουμε πολύ εύκολα τον ιό και τις καραντίνες. Εδώ τον ξεχνάμε τώρα που κυκλοφορεί ανενόχλητος…

Δεν ξέρω πόσο ενημερωμένη είμαι και δεν νομίζω ότι μπορώ να το αξιολογήσω χωρίς να πέσω σε στερεότυπα και προκαταλήψεις για τον «Έλληνα» και το επίπεδό του.

Αυτό που νομίζω όμως είναι ότι στο σχολείο θα μπορούσε η διδασκαλία της γλώσσας να είναι πιο «πλήρης». Η καθαρεύουσα έχει δαιμονοποιηθεί αλλά είμαι κι εγώ απ’ αυτούς που πιστεύουν ότι η δυνατότητα της ταυτόχρονης χρήσης της δημοτικής και της καθαρεύουσας δημιουργεί μία πολύ πιο πλούσια και εκφραστική γλώσσα. Και αλλιώς μπορείς να ανατρέξεις σε κείμενα από το παρελθόν όταν τη γνωρίζεις. Τώρα σε ό,τι αφορά όλα τ’ άλλα, θα έπρεπε να τα πιάσει κανείς ένα – ένα και να δει πώς μπορεί να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα πιο χρήσιμο για την καθημερινότητά μας, για την πραγματική ζωή μας.

Ξέρουν τη Νάνα Μούσχουρη όλοι και από συνθέτες τον Μίκη Θεοδωράκη κυρίως. Τα «Παιδιά του Πειραιά» είναι πασίγνωστο χωρίς να ξέρουν μάλλον σε ποιον ανήκει και ο «Ζορμπάς» βέβαια.. Κάποτε ήταν επίσης γνωστό το «Ντιρλανταντά». Ο Ντέμης Ρούσος και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. Τα ρεμπέτικα τα αγαπάνε πολύ στην κεντρική Ευρώπη. Είναι ας πούμε τα μπλουζ της Ελλάδας. Τα τραγουδάνε Γερμανοί και Ολλανδοί. Φτιάχνουν γκρουπ και τραγουδάνε ελληνικά. Ε, μέχρι εκεί. Α! Και η Κάλας!! Θέλουμε κάτι περισσότερο απ’ αυτό; Αστειεύομαι.

Δεν γνωρίζουν πολλά από μας, γιατί κατ’ αρχάς η γλώσσα μας δεν βοηθάει όσον αφορά στο τραγούδι. Είναι πολύ δύσκολο να διαβαστεί και φυσικά να κατανοηθεί.

Η Λένα Πλάτωνος έχει αρχίσει να γίνεται γνωστή έξω. Έχουν ανακαλύψει κυρίως τα ηλεκτρονικά της κομμάτια κι αυτό είναι πολύ καλό. Στο Ισραήλ και στην Τουρκία είναι πολύ γνωστοί ο Νταλάρας, η Γλυκερία, Ε. Καραΐνδρου. Εγώ βγήκα στο εξωτερικό όταν άρχισα να τραγουδάω τραγούδια από τη μεσόγειο, και ισπανοεβραϊκά της Θεσσαλονίκης. Υπήρξε ενδιαφέρον γι αυτό το ρεπερτόριο αλλά όχι για το έντεχνο ελληνικό που τραγουδούσα μέχρι τότε. Και υπήρξε ενδιαφέρον επειδή είναι ένα ρεπερτόριο που ερευνάται εδώ και χρόνια σε πανεπιστήμια από μουσικολόγους και γλωσσολόγους. Γενικότερα το γιατί μπορεί ή όχι να προχωρήσει κάτι έξω δεν το ξέρω. Δεν είναι η δουλειά μου. Πολλές φορές εκπλήσσομαι από το τι γίνεται γνωστό που και γιατί.

Η Λένα Πλάτωνος με την οποία ξεκίνησε η επαγγελματική μου σχέση με το τραγούδι, ο Σπύρος Σακκάς που είναι δάσκαλός μου , ο Νίκος Μαμαγκάκης εξ’ αιτίας του οποίου ανέβηκα στη σκηνή και έπαιξα την Αρετούσα και την Ερωφίλη στις  όπερες που έγραψε, ο Peter Kowald όσον αφορά στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό…. Η Ντόρα Ρίζου που με έφερε σε επαφή με τον κόσμο των ισπανοεβραϊκών τραγουδιών της Θεσσαλονίκης. Αυτοί μου έρχονται στο μυαλό κατ’ αρχάς.

Έχω πάρει στοιχεία από διαφορετικούς ανθρώπους που τα θεωρώ πολύ σημαντικά για την πορεία μου. Όχι από έναν μόνο. Συνθέτες κυρίως, δασκάλους, συνεργάτες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Ακόμα και μία κριτική ενός συναδέλφου σε κάποια δεδομένη στιγμή μπορεί να είναι πολύ σημαντική και χρήσιμη για την εξέλιξη ενός καλλιτέχνη. Αλλά όχι, «μέντορα» δεν είχα.

Δεν τους ξέρω δυστυχώς τους καινούργιους μουσικούς και τραγουδιστές. Αν εξαιρέσουμε τη Μαρίνα Σάττι που είναι ήδη πολύ γνωστή και έχει δείξει τι μπορεί να κάνει σε πολλά επίπεδα, σαν περφόρμερ, τραγουδίστρια, ενορχηστρώτρια, ηθοποιός, ή σαν μαέστρος χορωδίας, δεν μου έρχεται κάποιος άλλος αυτήν την στιγμή. Προφανώς υπάρχουν ταλαντούχοι μουσικοί που κι αυτοί με τη σειρά τους δεν γνωρίζουν εμένα. Εγώ είμαι μάλλον κλεισμένη σπίτι μου…

Το θέμα είναι το νερό. Το νερό σαν πηγή ζωής μέσα από τραγούδια για μύθους και έθιμα για το αμίλητο νερό, για το αθάνατο νερό, το καταραμένο νερό, τραγούδια της βάφτισης, τραγούδια για  κακούς δράκους που εμποδίζουν την πρόσβαση στο νερό και για γοργόνες της θάλασσας που το βράδυ μεταμορφώνονται σε ανθρώπους.

Η Λάμια συμμετέχει με τραγούδια που αφορούν περισσότερο την έρημο και την έλλειψη του νερού. Είναι μία συναυλία στην οποία θα υπάρχει και οπτικό υλικό από video animation από την Κλεοπάτρα Κοραή.

Είναι πολύ ενοχλητικό να πρέπει είτε να απολογηθώ για ό,τι μπορεί να κατηγορείται η Ελλάδα, όταν κατηγορείται, είτε να καμαρώνω για ό,τι καλό μπορεί να θεωρείται ότι έχει πετύχει.

Έχουμε παίξει στην Μικρή Επίδαυρο με τους Primavera και την Λάμια Μπεντίουι άλλες δύο φορές. Επίσης με τη Λένα Πλάτωνος. Μου αρέσει πολύ ο χώρος είτε ως θεατής είτε ως περφόρμερ. Δεν σου δημιουργεί το δέος του μεγάλου θεάτρου της Επιδαύρου, στο οποίο έχω παίξει επίσης και είναι υπέροχη εμπειρία. Το μικρό θέατρο λόγω μεγέθους είναι πιο κοντά στα ανθρώπινα μέτρα.

Όχι, ποτέ δεν είδα τον εαυτό μου σαν «ambassador». Ποτέ. Με βλέπω ως μονάδα. Όχι ως εκπρόσωπο. Προφανώς είμαι Ελληνίδα, αλλά είναι πολύ ενοχλητικό να πρέπει είτε να απολογηθώ για ό,τι μπορεί να κατηγορείται η Ελλάδα, όταν κατηγορείται, είτε να καμαρώνω για ό,τι καλό μπορεί να θεωρείται ότι έχει πετύχει.

Είναι πολύ δυσάρεστο, για παράδειγμα, να πρέπει να απαντώ σε ερωτήσεις ξένων δημοσιογράφων για την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, ή για την στάση του κράτους απέναντι στο μεταναστευτικό, στο προσφυγικό, ή για το αν οι Έλληνες είναι τεμπέληδες, ή όχι, και άστα να πάνε δηλαδή… Πολύ ενοχλητικό. Παρ’ όλα αυτά προσπαθώ να απαντάω… Δεν γίνεται αλλιώς. Και μαθαίνω βέβαια και  πολλά από το πώς μας βλέπουν οι άλλοι, που δεν μπορούμε ούτε να το φανταστούμε εάν δεν έρθουμε απ’ ευθείας σε επαφή μαζί τους.