Χειμερινός προγραμματισμός με πολλά ερωτηματικά

Το γνωμικό «από Αύγουστο χειμώνα» εξέφραζε απόλυτα το θεατρικό γίγνεσθαι μέχρι και το προηγούμενο καλοκαίρι. Η επιδημική συγκυρία, ωστόσο, έχει αποδυναμώσει σοβαρά κάθε έννοια σχεδιασμού της χειμερινής σεζόν και το θέατρο έχει καθηλωθεί στην ανάγνωση του παρόντος – παρότι ήταν συνηθισμένο να έχει χρονικό ορίζοντα διετίας.

Τα ανησυχητικά υγιεινομικά δεδομένα των τελευταίων εβδομάδων έχουν φορτίσει περισσότερο την αβεβαιότητα για το πότε θα ξεκινήσει η νέα θεατρική σεζόν, με ποιους όρους και κυρίως για το αν θα ξεκινήσει. Ακόμα και οι πιο αισιόδοξοι για την εξέλιξη της πανδημίας στη χώρα μας, επεξεργάζονται plan b για το ενδεχόμενο η νέα θεατρική περίοδος να βρει πολλά θέατρα κλειστά, θέατρα που υπολογίζουν να ανοίξουν από τον Ιανουάριο του 2021 ή θέατρα σε καθεστώς υπολειτουργίας.

Μαριάννα Κάλμπαρη: Ξαφνικά, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα περισσότερο από το να περιμένεις. Να πηγαίνεις με αυτό που συμβαίνει

Στον, μέχρι στιγμής, προγραμματισμό (σε όποιες σκηνές του ελεύθερου θεάτρου αυτός γίνεται) κυριαρχεί η επανάληψη περσινών παραστάσεων ή παραστάσεων που δεν πρόλαβαν καν ν’ ανέβουν αφού επιβλήθηκε το lockdown, ελαχιστοποιεί ή ακόμα αν όχι μηδενίζει τα σενάρια για νέες παραγωγές και, εν κατακλείδει, μειώνει τον αριθμό παραγωγών που πρόκειται να παρουσιαστούν στην πόλη κατά 50% – τουλάχιστον.

Με σκοπό να εγκαινιάσει τη σεζόν στο τέλος Οκτωβρίου κινείται η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης, Μαριάννα Κάλμπαρη – μολονότι αυτό, είναι για την ώρα, άγνωστο.

«Ξαφνικά, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα περισσότερο από το να περιμένεις. Να πηγαίνεις με αυτό που συμβαίνει. Οι υπολογισμοί μας καλύπτουν χονδρικά τη σεζόν αλλά όσο η αισιοδοξία μας κάμπτεται τόσο υπάρχει πιθανότητα ν’ αλλάξουν. Ιδανικά θα θέλαμε ν’ ανοίξουμε στο τέλος Οκτωβρίου. Αλλά ακόμα και σήμερα, μέσα Αυγούστου, είναι άγνωστο το πότε θα κάνουμε πρεμιέρα, για πόσο διάστημα θ’ ανέβουν οι παραστάσεις μας και πόσες ημέρες την εβδομάδα θα παίζονται. Βρισκόμαστε μπροστά σε δύο σοβαρά προβλήματα, δύο παραμέτρους φόβου: Αφενός στον πραγματικό φόβο που αφορά στην εξάπλωση του ιού και άρα στην υγεία και στην ασφάλεια μας κι αφετέρου στον φόβο που θ’ αποθαρρύνει τον κόσμο να έρθει στο θέατρο» παρατηρεί η Μαριάννα Κάλμπαρη, σκηνοθέτις και καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης – σημείο αναφοράς τόσο για το αθηναϊκό κοινό όσο και για την καλλιτεχνική κοινότητα.

Εν αναμονή και των πρωτοκόλλων λειτουργίας των χειμερινών σκηνών από τα αρμόδια υπουργεία, οι παράγοντες «υγεία» και «ασφάλεια» φαίνεται να είναι αυτοί που θα καθορίσουν το τοπίο. Και με οδηγό αυτούς κινείται η πλειονότητα των παραγωγών και των θεατρώνων. Την ίδια ώρα, όμως, οι επαγγελματίες του θεάτρου, βλέποντας πως η δεινή θέση στην οποία θα συνεχίσουν να τελούν και για τους επόμενους μήνες ασκούν πιέσεις προκειμένου να γίνουν παραστάσεις όπου θα μπορέσουν (υποτυπωδώς) ν’ απασχοληθούν. «Είναι απολύτως κατανοητή η αγωνία των καλλιτεχνών. Παρόλα αυτά, ασκώντας πιέσεις για να γίνουν περισσότερες δουλειές, εκτιμώ ότι θα οδηγήσουν παραγωγούς στο να πάρουν στρεβλές αποφάσεις» επισημαίνει ο Μίλτος Σωτηριάδης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.

Μίλτος Σωτηριάδης: Δεν μπορούμε να κάνουμε θέατρο υπό κάθε κόστος ή κάτω από καταστροφικές συνθήκες

Η πολυδραστήρια σκηνή που την τελευταία διετία είχε επεκταθεί και σε άλλα θέατρα της πόλης (Τζένη Καρέζη, ΄Ανεσις, συνεργασία με το Θέατρο Τέχνης, το Bios) είναι αποφασισμένο να περιορίσει σημαντικά τη φετινή του παρουσία κατά 70% έως και 80%. Αυτό πρακτικά μεταφράζεται στην λειτουργία μόνον της κεντρικής σκηνής της Αντισθένους και Θαρύπου, την αποχώρηση από το Θέατρο Καρέζη, την διαπραγμάτευση με την σκηνή του Άνεσις και την αναβολή κάποιων συμπαραγωγών. Η μόνη νέα συνεργασία που ξεκινά το Θέατρο του Νέου Κόσμου θα είναι με το «Ιλίσσια» – εκεί που αναμένεται να παρουσιάσει την μοναδική νέα παραγωγή του, τους «Αδελφούς Λίμαν» σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου με πρωταγωνιστές τους Αργύρη Ξάφη, Μάκη Παπαδημητρίου και Μιχάλη Οικονόμου.

«Η τακτική μας είναι απλή. Στηριζόμαστε σε έτοιμες, ως επί τω πλείστον, παραγωγές οι οποίες θ’ ανέβουν όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Δεν σκοπεύουμε να κάνουμε ηρωϊκές ή αυτοκτονικές κινήσεις. Δεν μπορούμε να κάνουμε θέατρο υπό κάθε κόστος ή κάτω από καταστροφικές συνθήκες. Έχουμε αποφασίσει, πολύ συνειδητά, ν’ ανοίξουμε το θέατρο όταν θα επικρατεί μια ικανοποιητική εικόνα. Δεν θέλουμε να βάλουμε τους καλλιτέχνες σε αβεβαιότητα, ούτε τους εαυτούς μας σε νέα καθολική ζημιά. Κι αυτό σημαίνει πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην ανοίξουμε άμεσα. Σε αυτή την πολύ κακή συγκυρία δεν υπάρχουν θετικά και πρέπει να εργαστούμε για να περιορίσουμε τα αρνητικά» τονίζει ο Μίλτος Σωτηριάδης.

Μία μόνο νέα παραγωγή σκοπεύει να παρουσιάσει για φέτος το Θέατρο του Νέου Κόσμου, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου.

Τα, μικρότερης κλίμακας, θέατρα βρίσκονται πιο βαθιά στο μάτι του κυκλώνα αφού η μείωση της πληρότητας τα θέτει αυτομάτως εκτός ανταγωνισμού. Χαρακτηριστική περίπτωση το Skrow του Παγκρατίου που, βάσει υπολογισμών, μπορεί ν’ ανταποκριθεί στα λειτουργικά του έξοδα με πληρότητα της τάξεως του 75% (και άνω). Κάθε άλλο σενάριο καθιστά τη λειτουργία του ασύμφορη. «Είναι ολοφάνερο ότι παίζουμε με τις πιθανότητες. Τίποτα δεν οργανώνεται με σιγουριά, προχωράμε εκτιμώντας τα δεδομένα της κάθε μέρας και κάθε μέρα είναι διαφορετική. Και ασφαλώς, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι θα γίνει αν προκύψει ένα νέο lockdown» παρατηρεί ο Βασίλης Μαυρογεωργίου σκηνοθέτης, ηθοποιός και επικεφαλής του Skrow.

Ο ίδιος έχει «πρόχειρες» τις δύο παραγωγές που αναβλήθηκαν κατά την καραντίνα του Μαρτίου, δεν αποκλείει την αναγκαστική μετατόπιση της γενικής θεατρικής επανεκίνησης με τη νέα χρονιά, τον Ιανουάριο του 2021 δηλαδή, μα ούτε και το σενάριο της καθολικής ακύρωσης της σεζόν για το ελληνικό θέατρο. «Για όλα αυτά τα σενάρια τα μικρά θέατρα θα πρέπει να στηριχτούν σε άλλες δραστηριότητες. Εμείς, για παράδειγμα, προχωρούμε σε εργαστήρια με το Μιχάλη Συριόπουλο κι άλλους ηθοποιούς. Κι είμαι λιγότερο ανήσυχος για το αν θα επιβιώσουν τα θεάτρα ως υποδομές. Οι επαγγελματίες του θεάτρου όμως βρίσκονται στην χειρότερη θέση κι αν δεν υπάρξει επί της ουσίας στήριξη από το ΥΠΠΟ τίθεται ασφαλώς ζήτημα επιβίωσης» επισημαίνει.

Βασίλης Μαυρογεωργίου: Είμαι λιγότερο ανήσυχος για το αν θα επιβιώσουν τα θεάτρα ως υποδομές. Οι επαγγελματίες του θεάτρου όμως βρίσκονται στην χειρότερη θέση

Οι εναλλακτικοί τρόποι λειτουργίας των θεάτρων που πέφτουν στο τραπέζι είναι το ίδιο πιθανοί ν’ αναπληρώσουν την “κανονική” θεατρική πράξη. Το Θέατρο Τέχνης επεξεργάζεται κι αυτό την ιδέα να στραφεί στις εκπαιδευτικές δράσεις (εκπαιδευτικός θα είναι και ο άξονας λειτουργίας του Faust) ενώ την ίδια ώρα είναι έτοιμο ν’ αναβαθμίσει την σχέση του με την on line αφήγηση. Η Μαριάννα Κάλμπαρη έχει ήδη εγκρίνει δύο έργα που είναι εξ αρχής γραμμένα για την κινηματογραφική τους αναπαράσταση κι όχι το αντίστροφο, δηλαδή το θέατρο που κινηματογραφείται. Το κάλεσμα του ΥΠΠΟ για δημιουργία ψηφιακού πολιτισμού αναμένεται να βάλει κι άλλους δημιουργούς και θιάσους σε συνομιλία με το on line θέαμα – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα θεραπεύσει τα αδιέξοδα επιβίωσης και στόχευσης του κλάδου.

Στροφή περιεχομένου για να επιβιώσουν τα μικρά θέατρα, όπως το Skrow του Παγκρατίου/ credit: Θανάσης Καρατζάς

Η ανταπόκριση του κοινού κατά τον τελευταίο μήνα εξόδου των περιοδειών περιγράφεται ως μια θετικά συγκρατημένη κατάσταση στις καλές αθηναϊκές πιάτσες αλλά λιγότερο ενθαρρυντική στην περιφέρεια, όπου προκύπτουν και ακυρώσεις παραστάσεων. Οι πρώτες εντυπώσεις, δηλαδή, προδίδουν πως οι θεατές συχνά αμφιταλλαντεύονται. Οι στοχευμένες επαναλήψεις του Θεάτρου του Νέου Κόσμου σε αθηναϊκές πιάτσες είχαν, όπως σημειώνει ο Μίλτος Σωτηριάδης 50% μειωμένη προσέλευση σε σχέση με πέρυσι. «Αισθάνομαι πως το κοινό θα επιστρέψει πραγματικά στο θέατρο όταν δεν θα διακατέχεται από στρες, όταν η κατάσταση εξομαλυνθεί. Οπωσδήποτε, το θέατρο θα υποστεί μεγάλη ζημιά στις μετοχές του και θα χρειαστούν κάποια χρόνια για ν’ ανακτήσει τη δυναμική του» εκτιμά.

Βαγγέλης Κώνστας: Είναι καιρός να ξαναδούμε πως μπορούμε να γεμίσουμε πραγματικά τα θέατρα

Ο Βαγγέλης Κώνστας, συνεργάτης παραγωγός της Σφενδόνης που φέτος προγραμματίζει και δύο επιπλέον παραγωγές – η μία στο site specific «Μπάγκειον» σε σκηνοθεσία Άντζελας Μπρούσκου και η άλλη στο θέατρo Τέχνης – θεωρεί πως η φετινή συγκυρία είναι μια ευκαιρία να μετρηθούν οι πραγματικοί, συνειδητοί θεατές του θεάτρου. «Το θέατρο είναι ένα αγαθό που πρέπει να πληρώνεται. Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια η διάθεση δωρεάν Τέχνης μέσα από το θεσμό των προσκλήσεων απλώς καθησύχαζε εκείνους που δεν ήθελαν να παίζουν μπροστά σε μισοάδειες πλατείες. Ίσως είναι καιρός να ξαναδούμε πως μπορούμε να γεμίσουμε πραγματικά τα θέατρα».

Οι site specific παραστάσεις, σε μη συμβατικούς κλειστούς θεατρικούς χώρους – όπως το Μπάγκειον – αναμένεται να έχουν ισχυρότερη παρουσία φέτος.

Το φαινόμενο της “δωρεάν τέχνης” ήταν ένα από τα προβληματικά παρελκόμενα που θεσμοθετήθηκαν κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής ύφεσης· απότοκα (τα περισσότερα) της έκρηξης παραγωγής παραστάσεων που ξεπερνούσαν κάθε χρόνο τις 1.500. «Πέραν από το σοκ που βιώνουμε και τα ζητήματα επιβίωσης που τίθενται βρισκόμαστε μπροστά σε μια ευκαιρία ουσιαστικής ανασυγκρότησης. Συνέβη με πολύ βίαιο τρόπο αλλά ίσως χρειαζόταν κάτι να συμβεί για να διακοπεί αυτός ο αέναος κύκλος της υπερπαραγωγής. Είναι καθαρό πως δεν πρέπει και δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο μετά από αυτή την δοκιμασία. Πρέπει να πάρουμε ένα μάθημα από τα κακά αντανακλαστικά που επιδείξαμε στην περίοδο της κρίσης και η οποία κατάφερε να απο-επαγγελματοποιήσει το θέατρο. Η Πολιτεία χρειάζεται να στηρίξει το θέατρο για να κάνει τα επόμενα του βήματα με άλλον τρόπο αντί να επιτρέπει στους εργαζόμενους στον πολιτισμό, να σκορπίζονται σε δεκάδες πράγματα, παρακάμπτωντας συχνά την αφοσίωση και το δόσιμο που είναι τόσο πολύτιμο αν θέλουμε το θέατρο να έχει κάτι να πει» τονίζει η Μαριάννα Κάλμπαρη, δηλώνοντας έτοιμη ν’ αναθεωρήσει την λειτουργία του Θεάτρου Τέχνης και αν επιβραβεύσει την συσπείρωση των δυνάμεων, αρκεί να μην σκοντάφτει διαρκώς στην αδυναμία χρηματοδότησης.

Κλειδί στην αποφυγή του κινδύνου να επαναληφθούν φαινόμενα της προηγούμενης δεκαετίας είναι η εξασφάλιση της αντοχής των παραγωγών – σύμφωνα με τον Μίλτο Σωτηριάδη. «Αν καταρρεύσουν οι παραγωγοί θα βρεθούμε πάλι σε τρομακτικά φαινόμενα πολυδιάσπασης και σ’ έναν καινούργιο κατακερματισμό δυνάμεων όπου οι άνεργοι του θεάτρου θα τρέχουν από την μια δουλειά στην άλλη είτε στην προσπάθεια τους να διασωθούν είτε να εκφραστούν. Προτείνω ανοιχτά σε όλους να είναι συνετοί με ορίζοντα την μεθεπόμενη μέρα. Αυτή την στιγμή, δεν χρειάζεται να κάνουμε ένα πλάνο αντίστασης στην πανδημία, αλλά ένα πλάνο μακρόπνοης ύπαρξης».

Παραστάσεις εν αφθονία, αντιστρόφως ανάλογοι θεατές. Θα είναι αυτός ο χειμώνας της ανατροπής; credit: Karen Zhao/Unsplash

Πριν καν ξεκινήσει – αν ξεκινήσει – η νέα περίοδος, η ταυτόσημη με το θέατρο έννοια του προγραμματισμού είναι κρίσιμο να συμπεριλάβει και την έννοια του σχεδιασμού ενός βιώσιμου μέλλοντος. «Η τέχνη του θεάτρου είναι εξ ορισμού εφήμερη. Είναι στο χέρι μας να μην συμβάλλουμε με τρόπο αρνητικό στη σχέση με το εφήμερο. Να μην περνάμε από την μια παράσταση στην άλλη, χωρίς ανάσες. Από την στιγμή που μας δόθηκε χρόνος για περισυλλογή, ας δούμε πράγματα που μας διέφευγαν. Ας μην βάλουμε προβλήματα του κλάδου κάτω από το χαλί, ας ανεβάσουμε έργα που να πηγάζουν από την κοινή ανάγκη καλλιτέχνη και κοινού κι όχι από μια κεκτημένη ταχύτητα. Σε μια κοινωνία που αλλάζει, όπου οι δημοκρατίες κλιδωνίζονται το θέατρο πρέπει να θέσει θέματα που να οδηγούν στη συλλογική συμμετοχή και στην αναγνώριση της πραγματικότητας» επισημαίνει ο Βασίλης Μαυρογεωργίου.

Αλλά και για την Μαριάννα Κάλμπαρη ο σχεδιασμός ενός ρεπερτορίου δεν είναι το μεγάλο διακύβευμα του θεάτρου σήμερα· ακόμα και τώρα που το θέατρο βρίσκεται σε θέση αναμονής. Απεναντίας, είναι ένας τρόπος που στενεύει την ψηλάφηση της κατάστασης του. «Προγραμματίζω σημαίνει οργανώνω σε βάθος χρόνου. ΄Ομως, δεν έχει νόημα απλώς να κοιτάξουμε μακριά. Σημασία έχει που θα στρέψουμε το βλέμμα».